Niedoczynność tarczycy

Osoby cierpiące na niedobór hormonów tarczycy T3 bardzo często zmagają się z otyłością. Wpływ na to ma właśnie trijodotyronina. Na co dzień pełni ona funkcję regulacyjną w zakresie metabolizmu tłuszczy (lipidów) oraz cukrów (glukozy). Ponadto odpowiada za zwiększenie zużycia energii przez organizm.

Niedobór hormonów tarczycy T3 wpływa na problemy z zachowaniem prawidłowej wagi i otyłość. Trudno ją zwalczyć nawet przy zastosowaniu rygorystycznej diety oraz regularnych ćwiczeń. Według badań osoby z otyłością najczęściej borykają się z subkliniczną niedoczynnością tarczycy.

Niedoczynność tarczycy może mieć kilka przyczyn i w zależności od nich klasyfikuje się chorobę jako konkretne schorzenie.

Najczęściej występujące w Polsce przyczyny niedoczynności tarczycy to:

• choroba Hashimoto (przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy);
• operacyjne usunięcie tarczycy;
• leczenie jodem promieniotwórczym.

Do nieco rzadszych przyczyn niedoczynności tarczycy należą:

• polekowa niedoczynność gruczołu tarczycy;
• zapalenia tarczycy (np. poporodowe zapalenie tarczycy, podostre zapalenie gruczołu tarczycy);
• wtórna niedoczynność tarczycy spowodowana przez choroby przysadki (np. niedoczynność przysadki).

To jeden z typów niedoczynności tarczycy. W przypadku choroby Hashimoto w badaniach można dostrzec zmniejszoną wielkość gruczołu tarczycy. Kolejnym objawem Hashimoto może być podwyższone stężenie we krwi przeciwciał przeciwko peroksydazie tarczycowej.

Choroba ta jest obecnie najczęstszą przyczyną występowania niedoczynności tarczycy. Cierpią na nią przede wszystkim kobiety w średnim wieku, choć zdarzają się również zachorowania wśród mężczyzn, dzieci, a także kobiet w innym wieku. Hashimoto to wrodzona niedoczynność tarczycy.

Dlaczego dochodzi do rozwoju Hashimoto?

Hashimoto jest chorobą tarczycy o podłożu autoimmunologicznym. W przebiegu niedoczynności tarczycy tego rodzaju, przeciwciała i komórki odpornościowe odpowiadają za uszkodzenie tarczycy. Do tej pory medycyna nie znalazła odpowiedzi na to, dlaczego układ odpornościowy człowieka niszczy tarczycę. To sprawia, że wciąż nie są znane dokładne tego przyczyny. Niedoczynność tarczycy w Hashimoto może być spowodowana przez predyspozycje genetyczne lub wirusy i bakterie, choć nie zostało to jeszcze w stu procentach potwierdzone.

Co może zwiększyć ryzyko występowania Hashimoto i rozwoju choroby?

Wpływ na zwiększenie ryzyka występowania choroby Hashimoto mają m.in.: płeć żeńska, inne choroby tarczycy, wiek średni, a także występowanie w rodzinie chorób autoimmunologicznych takich jak: cukrzyca typu 1, reumatoidalne zapalenie stawów i toczeń.

Medycy zwracają także uwagę na nadmierne promieniowanie oddziałujące na organizm w danym środowisku.

Kolejną przyczyną niedoczynności tarczycy jest operacyjne usunięcie całości lub części tego gruczołu. Do głównych wskazań do wykonania takiego zabiegu należą:

• uciskanie dróg oddechowych;
• niekorzystny efekt kosmetyczny;
• guzki w tarczycy;
• powiększanie się wola;
• nowotwory.

Niedoczynność tarczycy po operacji

Usunięcie całości lub części tarczycy powoduje niedoczynność tego gruczołu. Oznacza to, że osoby po zabiegu powinny uzupełniać niedobór hormonów tarczycy. W tym celu spożywa się hormony tarczycy w tabletkach.

Leczenie jodem radioaktywnym

Przy chorobach tarczycy stosuje się leczenie jodem radioaktywnym. Wykorzystuje się to u osób, które cierpią na nadczynność i powiększenie tarczycy. Objawia się to nadprodukcją hormonów tarczycy. Jod radioaktywny stosuje się m.in. przy chorobie Gravesa-Bsedowa, zmianach guzkowych lub wieloguzkowych, a także przy nowotworach tarczycy.

Leczenie nadczynności tarczycy może powodować uszkodzenie gruczołu i prowadzić do niedoczynności tarczycy. W leczeniu jodem radioaktywnym dochodzi do niszczenia wybranych tkanek w gruczole tarczycy, np. w komórkach nowotworowych. Gdy dojdzie do niedoczynności gruczołu, to hormony tarczycy należy uzupełniać w postaci dedykowanych preparatów.

Hipotyreoza to pierwotna niedoczynność tarczycy. Choroba ta powstaje w wyniku zaburzonej pracy gruczołu tarczycy, który ma wpływ na gospodarkę hormonami T3 i T4. Ich niedobór widoczny jest w pierwotnej niedoczynności tarczycy i powoduje niewłaściwe funkcjonowanie organizmu. Szacuje się, że ta forma choroby diagnozowana jest u 1 na 4000 noworodków.

Pierwotna niedoczynność tarczycy – przyczyny:

• brak tarczycy (agenezja);
• niewykształcenie tarczycy (aplazja);
• niedorozwój tarczycy (hipoplazja);
• niedobór jodu;
• niewłaściwa lokalizacja gruczołu tarczycy (ektopia);
• dyshormonogeneza;
• autoimmunologiczne zapalenie tarczycy;
• wole Riedla;
• choroby zapalne;
• jatrogenna niedoczynność tarczycy;
• choroba Gravesa-Basedowa.

Wtórną niedoczynność tarczycy określa się jako zespół objawów, który towarzyszy niedoborowi hormonów tarczycy. W przeciwieństwie do formy pierwotnej choroba ta nie jest związana bezpośrednio z gruczołem tarczowym. Wtórna niedoczynność tarczycy wynika z zaburzonego funkcjonowania przysadki mózgowej i podwzgórza.

Choroba może być klasyfikowana jako wrodzona niedoczynność tarczycy lub schorzenie nabyte, przy czym ta wrodzona występuje bardzo rzadko.

Przyczyną wrodzonej wtórnej niedoczynności tarczycy mogą być:

• nieprawidłowości genetyczne w podwzgórzu i przysadce mózgowej;
• niedobór TSH izolowany;
• niedoczynność przysadki mózgowej.

Dużo częściej mamy do czynienia z nabytą postacią tej choroby. Wówczas wśród jej przyczyn wymienia się m.in. nowotwory, choroby autoimmunologiczne lub Sheehana.

Jedną z odmian choroby tarczycy jest subkliniczna niedoczynność tarczycy. To łagodne schorzenie, które jest stosunkowo trudne do rozpoznania. Charakteryzuje się tym, że stężenie TSH jest nieco powyżej normy, a pozostałe wskaźniki mieszczą się w normie. Szacuje się, że z subkliniczną niedoczynnością tarczycy może żyć nawet do 8% społeczeństwa.

W przypadku braku rozpoznania i nieleczenia niedoczynności tarczycy, może dojść do jej przeobrażenia się w chorobę jawną. Osoby cierpiące na to schorzenie mogą narzekać na znaczny przyrost masy ciała.

Skutecznym sposobem zdiagnozowania tego rodzaju niedoczynności tarczycy jest przeprowadzenie badań klinicznych, w tym oznaczenie stężenia przeciwciał przeciwtarczycowych. Ponadto sprawdza się stężenie cholesterolu oraz hormonów TSH, T3 i T4.

W przypadku poporodowego zapalenia tarczycy choroba może być bardzo łagodna (bezobjawowa) lub może wpłynąć negatywnie na komfort życia pacjentki. W tym przypadku może dojść do dwóch odmian choroby tarczycy. Niedoczynność lub nadczynność może przebiegać osobno lub pacjentka może skarżyć się na połączenie tych dwóch schorzeń.

Wpływ na przebieg takiego zapalenia ma jego intensywność oraz indywidualne predyspozycje kobiet. W wielu przypadkach zapalenie tarczy po porodzie nie wymaga leczenia. Aby chorobę sklasyfikować jako poporodową, musi dojść do niej w ciągu pierwszych 12 miesięcy od porodu. Obecnie schorzenie te występuje u około 5% młodych mam. Do dziś nie określono jednoznacznej przyczyny występowania tej choroby.

Przy niedoczynności tarczycy poporodowej kobiety mogą zmagać się z takimi problemami jak:

• poczucie braku energii;
• przyrost masy ciała;
• problemy z pamięcią i koncentracją;
• obrzęki;
• mniejsza odporność na zimno;
• wahania temperatury ciała;
• zaburzenia psychiczne (bardzo rzadko);

Schorzenie to nazywane jest chorobą de Quervaina. Powstaje w wyniku stanu zapalnego tarczycy. Charakterystyczny dla tej choroby jest ból tarczycy, który jest efektem rozwoju infekcji wirusowej. Wpływ na powstawanie podostrego zapalenia tarczycy mają także czynniki genetyczne.

Choroba te zdecydowanie częściej występuje u kobiet. W trakcie przechodzenia zapalenia (w III jego fazie) dochodzi do niedoczynności tarczycy. Najczęściej ustępuje ona po kilku tygodniach, dlatego otrzymała miano przejściowej niedoczynności tarczycy.

W niektórych przypadkach czynność tarczycy może zostać zaburzona w sposób trwały i niemożliwe będzie produkowanie przez nią wystarczającej ilości hormonów. Wówczas niezbędne będzie leczenie farmakologiczne, a niedoczynność tarczycy będzie towarzyszyła pacjentom na stałe.

Choroba ta występuje bardzo rzadko, jednak warto mieć o niej pojęcie. Wywoływana jest przez przyjmowanie niektórych leków. Schorzenie objawia się stanem zapalnym tarczycy, który powstaje w wyniku uszkodzenia jej komórek przez leki. Wybrane leki mogą działać na tarczycę w sposób pośredni, czyli wpływają na zwiększoną obecność przeciwciał (produkują je), które następnie uszkadzają gruczoł.

W przypadku działania bezpośredniego mówi się o toksycznym zapaleniu tarczycy. Leki powodujące produkcję określonych przeciwciał wpływają na autoimmunologiczne choroby tarczycy i ich rozwój.

Według badań na występowanie niedoczynności tarczycy zdecydowanie bardziej narażone są kobiety od mężczyzn. Szacuje się, że kobiety chorują nawet siedmiokrotnie częściej. Największy odsetek zachorowań odnotowuje się w gronie kobiet w wieku średnim. Odsetek ten maleje wraz z wiekiem oraz jest niski w wieku młodzieńczym.

Oczywiście wśród chorych osób występują także mężczyźni, dzieci oraz kobiety w innym wieku. W ostatnim czasie można odnotować znaczny wzrost zachorowań wśród kobiet w ciąży oraz młodych mam w pierwszych miesiącach po narodzinach dziecka. To sprawia, że prowadzone są badania nad zakwalifikowaniem chorób tarczycy do grona chorób cywilizacyjnych.

Wczesne rozpoznanie schorzenia niedoczynności tarczycy

Rozpoznanie niedoczynności tarczycy możliwe jest po przeprowadzeniu badań hormonalnych. Podstawowe badanie polega na ocenie czynności tarczycy. Jego wynik wskazuje na stężenie tyreotropiny (TSH) we krwi. Jeżeli podejrzewacie u siebie niedoczynność tarczycy lub chcielibyście to zweryfikować, to podstawowe badanie może zostać zlecone m.in. przez lekarza rodzinnego.

Norma stężenia TSH we krwi

Za normalne stężenie TSH we krwi osób zdrowych uznaje się przedział 4,5 – 5,0 mIU/l. W przypadku kobiet starających się o dziecko lub będących w ciąży norma ta ustalana jest indywidualnie przez lekarza.

Wynik powyżej wskazanej normy uznaje się za nieprawidłowy. Wówczas zlecane są badanie weryfikujące stężenie tyroksyny, czyli jednego z hormonów tarczycy, we krwi. O chorobie związanej z niedoczynnością tarczycy mówimy wtedy, gdy w badaniu wskazany zostanie niedobór hormonów tarczycy T4. Wówczas schorzenie klasyfikuje się jako pierwotną niedoczynność tarczycy.

Dalsze badania polegają na dokładnym rozpoznaniu przyczyn występowania choroby. W tym celu zleca się m.in. USG tarczycy. W przypadku choroby Hashimoto na badaniu można dostrzec zmniejszoną tarczycę, a także obniżoną echogeniczność gruczołu.

Z problemem niedoczynności tarczycy mogą zmagać się także kobiety, które starają się o dziecko lub są w ciąży. Uznaje się, że maksymalne stężenie TSH w ich krwi powinno wynosić do 2,5 mIU/l. Norma ta utrzymana jest bez względu na to, w którym trymestrze ciąży jest kobieta. W tym okresie powinna ona zwrócić szczególną uwagę na prawidłowe stężenie hormonów tarczycy i ich pracę, ponieważ wpływa to bezpośrednio na rozwój dziecka.

Zaburzone działanie hormonów tarczycy w trakcie ciąży może spowodować zaburzenia rozwoju umysłowego dziecka, a także inne poważne wady. Dziecko w okresie ciąży korzysta z hormonów, które produkowane są przez tarczycę matki. Są one niezbędne do prawidłowego rozwoju wielu organów, w tym płuc, mózgu i szkieletu. Niedoczynność tarczycy wiąże się z ograniczeniem produkcji hormonów, co może wpływać na obniżoną masę urodzeniową, zaburzenia oddychania u dziecka, a najgorszym przypadku do jego śmierci zaraz po urodzeniu.

Ponadto przechodzenie niedoczynność tarczycy w ciąży może powodować u kobiet:

• anemię;
• wzrost ryzyka poronienia;
• wzrost przedwczesnego porodu;
• występowanie nadciśnienia indukowanego ciążą;
• krwotok poporodowy;
• odklejenie łożyska.

Choroba ta może dotknąć również dzieci. W przypadku niedoczynności tarczycy u dzieci należy jak najszybciej wdrożyć odpowiednie leczenie. Niedobór hormonów tarczycy u dzieci może doprowadzić do nieprawidłowego rozwoju umysłowego.

Ponadto hormony te biorą udział w procesach rozwoju wzrostu dzieci, budowy ich kości, a także działają korzystnie na rozwój chrząstek. Odpowiadają także za metabolizm oraz utrzymanie ciepłoty ciała dzieci. Hormony tarczycy u dzieci mają również bezpośredni wpływ na proces dojrzewania płciowego. To sprawia, że rodzice powinni zadbać o szybkie rozpoznanie i ewentualne leczenie wszelkich chorób związanych z nieprawidłowym funkcjonowaniem tarczycy u dzieci.

Przyczyny występowania chorób tarczycy u dzieci

Przyczyn występowania tych chorób może być wiele. Wśród nich wymienia się m.in.:

• zaburzenia rozwojowe;
• zaburzenia funkcji podwzgórza;
• uraz tarczycy;
• choroby autoimmunologiczne;
• niedobór lub nadmiar jodu;
• obwodowa odporność na dane hormony;
• zaburzenia genetyczne;
• działanie przeciwciał matki.

Objawy występowania niedoczynności tarczycy u dzieci są bardzo zbliżone do objawów u osób dorosłych.

Nieleczona niedoczynność tarczycy lub niewłaściwie leczona choroba może mieć bardzo negatywne skutki dla naszego zdrowia i funkcjonowania organizmu. Jeżeli schorzenie nie zostanie zdiagnozowane, to będzie stopniowo rozwijało się w naszym organizmie.

Do poważnych skutków braku leczenia choroby należą choroby serca, trwała niepłodność, a w skrajnych i ciężkich przypadkach może dojść także to śpiączki. Nieleczona niedoczynność tarczycy to bardzo duże zagrożenie, dlatego warto postawić na profilaktykę, a w przypadku wykrycia choroby, na wdrożenie odpowiedniego leczenia.

Rokowania i powikłania

Im szybciej zostanie przeprowadzone rozpoznanie niedoczynności tarczycy, tym lepiej. Pozwala to na wdrożenie leczenia oraz nie wpływa negatywnie na komfort życia osób chorych, jednakowo w przypadku wrodzonej niedoczynności tarczycy oraz choroby nabytej.

Nierozpoznana choroba lub niewłaściwe leczenie mogą mieć bardzo negatywny wpływ na życie chorej osoby, a w skrajnych przypadkach mogą powodować zagrożenie dla życia. W przypadku osób starszych niedobór określonych hormonów może powodować zmiany otępienne.

Tak jak wspomnieliśmy, najgorszym powikłaniem w przypadku niedoczynności tarczycy może być śpiączka hipometaboliczna. Może ona doprowadzić nawet do śmierci, choć występuje bardzo rzadko.

Do objawów śpiączki hipometabolicznej należą:

• obniżenie temperatury ciała do 30ᵒC lub mniej;
• spowolniona praca serca;
• zmniejszenie liczby wykonywanych oddechów;
• obniżenie poziomu cukru we krwi;
• otępienie i osłabienie.

W przypadku takiego stanu niezbędne jest natychmiastowe leczenie na oddziale intensywnej terapii. Wówczas podaje się hormony, aby przywrócić czynność tarczycy. Takim wypadkom można zapobiegać poprzez regularne przyjmowanie tabletek z hormonami oraz stosowanie się do zaleceń lekarza. Ważne, aby spożycie każdego leku wcześniej skonsultować z lekarzem prowadzącym.

W przypadku tarczycy niedoczynność to częste i wbrew pozorom poważne schorzenie, które najczęściej wymaga leczenia. Zanim jednak do niego dojdzie, można spróbować zapobiegać tej chorobie. Możliwe jest to przede wszystkim w przypadku chorób, za które odpowiedzialny jest niedobór jodu.

W ramach profilaktyki osoby powyżej 60. roku życia oraz z grup ryzyka powinny przeprowadzać regularne badania. Do grup ryzyka zalicza się osoby, które:

• mają choroby immunologiczne;
• mają w najbliższej rodzinie osoby z niedoczynnością tarczycy;
• borykają się z zaburzeniami psychicznymi;
• leczą się z wykorzystaniem określonych środków, w tym. m.in. litu i amiodaronu.

W przypadku tarczycy niedoczynność to częste i wbrew pozorom poważne schorzenie, które najczęściej wymaga leczenia. Zanim jednak do niego dojdzie, można spróbować zapobiegać tej chorobie. Możliwe jest to przede wszystkim w przypadku chorób, za które odpowiedzialny jest niedobór jodu.

W ramach profilaktyki osoby powyżej 60. roku życia oraz z grup ryzyka powinny przeprowadzać regularne badania. Do grup ryzyka zalicza się osoby, które:

• mają choroby immunologiczne;
• mają w najbliższej rodzinie osoby z niedoczynnością tarczycy;
• borykają się z zaburzeniami psychicznymi;
• leczą się z wykorzystaniem określonych środków, w tym. m.in. litu i amiodaronu.

W przypadku niedoczynności tarczycy jej leczenie polega przede wszystkim na przyjmowaniu środków z hormonami tarczycy. Leczenie niedoczynności tarczycy nie jest inwazyjne i dobierane jest w sposób indywidualny. Dzięki temu możliwe jest określenie wzorowego stężenia hormonów dla danej jednostki. Jest to kluczowe dla zachowania prawidłowego funkcjonowania organizmu. Warto pamiętać o tym, że zbyt duża ilość hormonów może doprowadzić do nadczynności tarczycy, która również jest niebezpieczna.

Niedoczynność tarczycy rzadko wymaga hospitalizacji, a szybka diagnoza i wdrożenie leczenia to sposób na normalne funkcjonowanie. W skrajnych przypadkach leczenie opiera się na doraźnej hospitalizacji, choć najczęściej dotyczy to śpiączki hipometabolicznej lub potrzeby wykonania dużej liczby badań medycznych w celu wykluczenia innych schorzeń o podobnych objawach.