Niedoczynność tarczycy

Czym jest niedoczynność tarczycy?

Niedoczynność tarczycy to stan, w którym tarczyca nie produkuje wystarczającej ilości hormonów tarczycy. Hormony trójjodotyronina i tyroksyna (T3 i T4) są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu, wpływając na wiele procesów metabolicznych, termoregulację, wzrost i rozwój. Niedobór hormonów tarczycy może prowadzić do zaburzeń w pracy wielu układów w organizmie.

Warto zaznaczyć, że problemem w leczeniu najczęściej jest rozpoznanie niedoczynności tarczycy. Objawy choroby mogą być różnorodne i zależą od stopnia niedoboru tych hormonów. Nieleczona niedoczynność tarczycy może prowadzić do poważnych powikłań zdrowotnych, w tym do chorób serca, zaburzeń miesiączkowania u kobiet czy problemów z płodnością.

Diagnozowanie niedoczynności tarczycy

Diagnozowanie niedoczynności tarczycy często rozpoczyna się od badań krwi, które mierzą poziom hormonów tarczycy, takich jak T3 i T4. Jeśli wyniki wskazują na pierwotną niedoczynność tarczycy, kolejnym krokiem jest oznaczenie stężenia przeciwciał przeciwtarczycowych, szczególnie gdy podejrzewana jest choroba Hashimoto. Ultrasonografia (USG) tarczycy jest niezbędne do oceny jej struktury i wykrywania ewentualnych nieprawidłowości.

Ponadto, w kontekście diagnozy, ważne jest zrozumienie roli przysadki mózgowej w regulacji wytwarzania hormonów tarczycy. Całość diagnozy uzupełnia dokładny wywiad medyczny, który może dostarczyć wskazówek dotyczących przyczyn choroby tarczycy, zwłaszcza w przypadku choroby Hashimoto.

Epidemiologia niedoczynności tarczycy

Niedoczynność tarczycy jest jednym z najczęstszych schorzeń endokrynologicznych na świecie. Szacuje się, że subkliniczna niedoczynność tarczycy występuje u 5% populacji. Jest to stan, w którym poziom hormonów tarczycy jest w normie, jednak stężenie TSH (hormonu stymulującego tarczycę) jest podwyższone. Nieleczona niedoczynność tarczycy (w tym także subkliniczna niedoczynność tarczycy) może prowadzić do trwałego uszkodzenia tego gruczołu. Z niedoczynnością tarczycy zmagają się głównie kobiety, jednak w przypadku mężczyzn również obserwuje się zburzenia pracy tarczycy. Z badań wynika, że ryzyko zachorowania wzrasta z wiekiem. W grupie wiekowej powyżej 60 lat nawet 10% kobiet i 6% mężczyzn może cierpieć na niedoczynność tarczycy.

Warto również podkreślić, że niedoczynność tarczycy jest częściej diagnozowana w krajach o niskim spożyciu jodu. W wielu krajach, w tym w również Polsce, wprowadzono profilaktyczne jodowanie soli kuchennej, co znacząco przyczyniło się do zmniejszenia liczby przypadków niedoczynności tarczycy spowodowanej niedoborem jodu.

Rola tarczycy w organizmie ludzkim

Tarczyca, położona na przedniej części szyi, jest jednym z kluczowych gruczołów endokrynologicznych w naszym organizmie. Jej główną funkcją jest produkcja hormonów tarczycy: tyroksyny (T4) i trijodotyroniny (T3). T3 i T4 odgrywają zasadniczą rolę w regulacji metabolizmu, termogenezie, rozwoju tkanek oraz w wielu innych procesach fizjologicznych. Hormony tarczycy wpływają na praktycznie każdy komórkowy proces metaboliczny, od produkcji energii po syntezę białek. Współpracują również z innymi hormonami, takimi jak insulina czy kortyzol, aby zapewniać nam prawidłowe funkcjonowanie tarczycy i równowagę metaboliczną.

Przyczyny niedoczynności tarczycy

Niedoczynność tarczycy może wynikać z wielu przyczyn, zarówno pierwotnych, związanych bezpośrednio z tarczycą, jak i wtórnych, związanych z innymi czynnikami wpływającymi na funkcjonowanie tarczycy. Możemy wyróżnić pierwotną niedoczynność tarczycy i wtórną niedoczynność tarczycy.
 

Przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, czyli choroba Hashimoto

Choroba Hashimoto jest najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy. Jest to choroba autoimmunologiczna, w której układ odpornościowy atakuje własną tarczycę, prowadząc do jej stopniowego uszkodzenia. W wyniku tego procesu tarczyca traci zdolność do produkcji wystarczającej ilości hormonów.
 

Niedoczynność tarczycy — czynniki genetyczne i środowiskowe

Niektóre osoby mają większą predyspozycję genetyczną do rozwoju niedoczynności tarczycy. Czynniki środowiskowe, takie jak ekspozycja na pewne chemikalia czy niedobór jodu w diecie, mogą również wpływać na ryzyko wystąpienia niedoczynności tarczycy.
 

Inne przyczyny niedoczynność tarczycy

Do innych przyczyn niedoczynności tarczycy należą uszkodzenie tarczycy w wyniku radioterapii, operacji, przyjmowania niektórych leków (polekowa niedoczynność tarczycy), niedobór hormonów tarczycy oraz zaburzenia w funkcjonowaniu przysadki mózgowej, która reguluje działanie tarczycy poprzez produkcję TSH.

Objawy niedoczynności tarczycy

Objawy niedoczynności tarczycy są różnorodne i mogą być mylone z objawami innych schorzeń. W początkowych stadiach choroby objawy mogą być subtelne, ale z czasem stają się bardziej wyraźne. Pacjenci najczęściej skarżą się na ogólne zmęczenie, zwiększenie masy ciała mimo braku zmian w diecie czy aktywności fizycznej, uczucie zimna, suchość skóry oraz łamliwość włosów i paznokci. Wiele osób z niedoczynnością tarczycy doświadcza również zaburzeń koncentracji, problemów z pamięcią oraz obniżenia nastroju. W zaawansowanych przypadkach niedoczynności tarczycy mogą pojawić się objawy takie jak obrzęki, zwolnienie tętna, chrypka czy powiększenie tarczycy, nazywane wolem.
 

Niedoczynność tarczycy — objawy fizyczne niedoczynności tarczycy

Objawy fizyczne w przebiegu niedoczynności tarczycy są często pierwszymi, które pacjenci zauważają w pierwszej kolejności. Do najbardziej charakterystycznych objawów choroby należą:

• przyrost masy ciała,
• uczucie zimna,
• suchość skóry,
• łamliwe włosy,
• obrzęki twarzy, zwłaszcza w okolicach oczu,
• powiększenie tarczycy, które może być widoczne jako wole na szyi,
• częste zaparcia,
• podwyższone stężenie TSH,
• obniżone libido i zaburzenia wzwodu,
• niskie ciśnienie tętnicze,
• osłabienie siły mięśniowej.

Wiele osób zauważa również łamliwość włosów i paznokci, a także zmniejszenie potliwości. W bardziej zaawansowanych przypadkach mogą pojawić się objawy takie jak chrypka, trudności w połykaniu, ból w okolicach tarczycy oraz zaburzenia miesiączkowania u kobiet.
 

Psychiczne i emocjonalne objawy niedoczynności tarczycy

Objawy niedoczynności tarczycy wpływają nie tylko na ciało, ale również na psychikę pacjenta. Wśród objawów psychicznych i emocjonalnych najczęściej pojawiają się:

• obniżenie nastroju,
• depresję,
• zaburzenia koncentracji,
• zaburzenia pamięci,
• zaburzenia psychiczne,
• problemy z pamięcią,
• uczucie chronicznego zmęczenia.

Wiele osób cierpiących na niedoczynność tarczycy opisuje uczucie „mgły w głowie”, trudności w podejmowaniu decyzji oraz uczucie apatii. W skrajnych przypadkach mogą pojawić się myśli samobójcze.

Powikłania niedoczynności tarczycy

Nieleczona niedoczynność tarczycy może prowadzić do wielu poważnych powikłań zdrowotnych. Jednym z najbardziej drastycznych jest kretynizm, wynikający z wrodzonej niedoczynności tarczycy u noworodków, który prowadzi do trwałego opóźnienia w rozwoju fizycznym i umysłowym. Długotrwała, nieleczona niedoczynność tarczycy może również prowadzić do znacznie zwiększonego ryzyka rozwoju chorób serca, takich jak miażdżyca czy niewydolność serca. Do innych powikłań należą wysokie ciśnienie krwi, obrzęk płuc oraz zaburzenia miesiączkowania u kobiet. W skrajnych przypadkach, gdy poziom hormonów tarczycy jest bardzo niski, może dojść do śpiączki hipometabolicznej. Jest to stan krytyczny, który wymaga natychmiastowej interwencji medycznej na oddziale intensywnej terapii.

Leczenie i profilaktyka niedoczynności tarczycy

Leczenie niedoczynności tarczycy koncentruje się na suplementacji brakujących hormonów tarczycy. Najczęściej stosowanym lekiem jest lewotyroksyna, syntetyczna forma tyroksyny. Dawkowanie jest dostosowywane indywidualnie dla każdego pacjenta, bazując na regularnych kontrolach poziomu TSH i T4 w surowicy krwi. Leczenie niedoczynności tarczycy opiera się również na monitorowaniu objawów klinicznych i dostosowywanie dawki leków w zależności od indywidualnych reakcji pacjenta. Profilaktyka skupia się na wczesnym wykrywaniu niedoczynności tarczycy poprzez regularne badania krwi, edukację pacjentów na temat objawów choroby oraz zachęcanie do zdrowego stylu życia, który może pomóc w zapobieganiu wielu powikłaniom.
 

Leczenie farmakologiczne niedoczynności tarczycy

Leczenie farmakologiczne niedoczynności tarczycy opiera się na zastępowaniu brakujących hormonów tarczycy. Najczęściej przepisywanym lekiem jest lewotyroksyna, który na rynku możemy znaleźć pod różnymi nazwami handlowymi — euthyrox, eltroxin czy synthroid.  Jest to syntetyczna forma hormonu T4, którą organizm przekształca w a aktywną formę T3. Dla pacjentów, którzy mają trudności z konwersją T4 do T3, dostępne są inne leki np. liotyronina, syntetyczna forma T3, sprzedawana pod nazwą cytomel.

Odpowiednie dawkowanie jest kluczowe w leczeniu farmakologicznym i musi być dostosowane indywidualnie. W tym kontekście niezbędne są regularne badania krwi, które umożliwiają dokładne monitorowanie stężenia hormonów tarczycy i dostosowywać dawkę leku w zależności od potrzeb pacjenta. Warto również zwrócić uwagę na interakcje lekowe. Niektóre leki, takie jak preparaty zawierające żelazo, wapń czy niektóre leki przeciwpadaczkowe, mogą wpływać na wchłanianie lewotyroksyny, dlatego ważne jest, aby przyjmować je w odstępie kilku godzin od dawki hormonu.

Zalecenia żywieniowe i zmiany stylu życia

Zarządzanie niedoczynnością tarczycy wymaga nie tylko odpowiedniego leczenia farmakologicznego, ale także dostosowania stylu życia i diety.

Jod w niedoczynności tarczycy

Jod jest kluczowym składnikiem niezbędnym do produkcji hormonów tarczycy, takich jak tyroksyna (T4) i trijodotyronina (T3). Odpowiednie spożycie jodu w codziennej diecie jest niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania tarczycy. Niedobór jodu może prowadzić do powiększenia tarczycy, znanego jako wole, oraz do pogłębienia niedoczynności tarczycy. Skąd czerpać jod w diecie? Do głównych źródeł jodu należą wszystkie produkty pochodzenia morskiego, w tym ryby, owoce morza i algi. Niestety z uwagi na położenie geograficzne Polski dostępność jakościowych produktów bogatych w jod jest znikoma.

Warto jednak podkreślić, w wielu krajach sól kuchenna jest wzbogacana jodem, aby zapobiec niedoborom tego pierwiastka. Należy jednak zwrócić uwagę, że osoby z niedoczynnością tarczycy, zwłaszcza te z chorobą Hashimoto, powinny być ostrożne z nadmiernym spożyciem jodu. Nadmiar jodu może wywołać lub pogorszyć objawy niedoczynności tarczycy u osób z chorobą Hashimoto, ponieważ może prowadzić do zwiększonej produkcji przeciwciał przeciwtarczycowych.
 

Goitrogeny w diecie osób z niedoczynnością tarczycy

Goitrogeny to substancje, które mogą hamować zdolność tarczycy do wytwarzania hormonów. Są one obecne w niektórych produktach, zwłaszcza w warzywach krzyżowych, takich jak brokuły, kalafior, kapusta czy brukselka. Inne źródła goitrogenów to soja, orzechy, truskawki i rzepa. Dla większości ludzi spożywanie pokarmów zawierających goitrogeny w umiarkowanych ilościach nie stanowi problemu. Jednak dla osób z niedoczynnością tarczycy, a zwłaszcza tych, u których wstępują niedobory z jodu, nadmierne spożycie goitrogenów może pogorszyć objawy choroby. Nie oznacza to jednak, że osoby z niedoczynnością tarczycy powinny całkowicie wykluczyć z diety produkty, które zwierają goitrogeny. Kluczem jest umiarkowanie i zrównoważona dieta. Co więcej, warto mieć świadomość, że gotowanie może również zmniejszyć zawartość goitrogenów w pokarmach, co czyni je bezpieczniejszymi do spożycia.
 

Dieta przeciwzapalna a niedoczynność tarczycy

Niedoczynność tarczycy, zwłaszcza spowodowana chorobą Hashimoto, jest często związana z procesami zapalnymi w organizmie. Dieta przeciwzapalna może odgrywać kluczową rolę w łagodzeniu objawów i wspieraniu prawidłowego funkcjonowania tarczycy. Dieta przeciwzapalna polega na spożywaniu pokarmów, które mają naturalne właściwości przeciwzapalne, oraz unikaniu tych, które mogą wywoływać lub nasilać stany zapalne w organizmie. Dieta przeciwzapalna powinna dostarczać produkty bogate w tłuszcze z rodziny omega-3, które mają silne właściwości przeciwzapalne i mogą wspierać zdrowie tarczycy. Oprócz tego kluczem jest wysokie spożycie owoców i warzyw, które są bogate w antyoksydanty i mogą pomóc w walce z wolnymi rodnikami. Należy unikać spożycia produktów wysokoprzetworzonych, bogatych w cukry proste i tłuszcze nasycone, które mogą nasilać stany zapalne.
 

Czy dieta w niedoczynności tarczycy musi wykluczać gluten i laktozę?

Niektóre osoby z niedoczynnością tarczycy mogą być bardziej wrażliwe na pewne pokarmy, które mogą wywoływać reakcje alergiczne i nasilać stany zapalne. Warto zwrócić uwagę na produkty takie jak gluten, nabiał czy soja. Kluczowe jest jednak to, że niedoczynność tarczycy nie jest równoznaczna z koniecznością stosowania diety eliminacyjnej. Przestrzeganie diety bezglutenowej, czy wykluczenie spożycia laktozy konieczne jest tylko wtedy, kiedy u pacjenta występuje potwierdzona alergia lub nietolerancja.
 

Znaczenie aktywności fizycznej w niedoczynności tarczycy

Aktywność fizyczna odgrywa kluczową rolę w zarządzaniu niedoczynnością tarczycy. Osoby z tym schorzeniem często doświadczają objawów takich jak zmęczenie, przyrost masy ciała i obniżenie nastroju. Treningi cardio i ćwiczenia siłowe mogą pomóc w łagodzeniu objawów i poprawie ogólnego samopoczucia. Niedoczynność tarczycy może prowadzić do spowolnienia metabolizmu, co z kolei może prowadzić do przyrostu masy ciała. Regularna aktywność fizyczna pomaga przyspieszyć metabolizm, wspierając jednocześnie utratę wagi i kontrolę masy ciała. Niedoczynność tarczycy to schorzenie, które wymaga kompleksowego podejścia. Odpowiednie leczenie farmakologiczne w połączeniu z dostosowaną dietą i stylem życia może znacząco poprawić jakość życia pacjentów. Kluczem jest regularne monitorowanie stanu zdrowia i dostosowywanie terapii do indywidualnych potrzeb.

Niedoczynność tarczycy w ciąży

Niedoczynność tarczycy w ciąży jest stanem, który wymaga szczególnej uwagi i monitorowania. Hormony tarczycy odgrywają kluczową rolę w rozwoju płodu, zwłaszcza w pierwszym trymestrze ciąży, kiedy mózg płodu jest intensywnie rozwijany. Nieleczona niedoczynność tarczycy w trakcie ciąży może prowadzić do komplikacji, takich jak poronienie, przedwczesny poród czy niski iloraz inteligencji u dziecka.

Dlatego ważne jest odpowiednie leczenie i monitorowanie poziomu hormonów tarczycy w ciąży. Najczęściej przepisywanymi lekami dla kobiet planujących ciążę lub będących w ciąży są lewotyroksyna (euthyrox, eltroxin) oraz L-thyroxin. Ważne jest regularne kontrolowanie poziomu TSH i dostosowywanie dawki leku pod nadzorem endokrynologa.
 

Poporodowe zapalenie tarczycy

Po porodzie może wystąpić (jak sama nazwa na to wskazuje) może wystąpić poporodowe zapalenie tarczycy. Jest to jedna z postaci autoimmunologicznego zapalenia tarczycy i jest spowodowana reakcją immunologiczną organizmu na własne komórki tarczycy. Choroba ta najczęściej pojawia się w ciągu pierwszych sześciu miesięcy po porodzie.

FAQ dotyczące niedoczynności tarczycy

Niedoczynność tarczycy to stan, który budzi wiele pytań i wątpliwości. Poniżej przedstawiamy odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące tego schorzenia.

Źródła:

1. Kolasa, K. Niedoczynność tarczycy–opis zaburzenia i dietoterapia. Wybrane zagadnienia z zakresu bromatologii, 63.
2. Kuryłło, M., & Mojs, E. (2022). Wpływ niedoczynności tarczycy na procesy poznawcze ze szczególnym uwzględnieniem uwagi i pamięci. Neuropsychiatry & Neuropsychology/Neuropsychiatria i Neuropsychologia, 17.
3. Halczuk, K., & Karwowski, B. (2021). Zmiany czynności wydzielniczych tarczycy w czasie ciąży. Farmacja Polska, 77(8).
4. Skoczek, W., Salamaga, Ł., Szymajda, W., Szymczak, B. Z. M., Araszewski, M., Brzezińska, K., & Owecki, M. Autoimmunologiczne choroby tarczycy – przegląd literatury.
5. Łącka, K., & Czyżyk, A. Leczenie niedoczynności tarczycy Treatment of hypothyroidism.
6. Lewiński, A., Smyczyńska, J., & Hilczer, M. (2002). Nadczynność i niedoczynność tarczycy-przyczyny, rozpoznawanie i leczenie. Przewodnik Lekarza/Guide for GPs, 5(10), 52-62.