Leki na cukrzycę – poznaj rodzaje, działanie, skutki uboczne

Czym jest cukrzyca i jakie są jej rodzaje?

Cukrzyca to przewlekła choroba, która występuje wtedy, gdy organizm nie jest w stanie skutecznie wykorzystać insuliny, do tego, aby obniżyć stężenie glukozy we krwi.

Insulina to hormonu produkowanego przez trzustkę, który pomaga przekształcać glukozę (cukier) we krwi w energię dla komórek. Nieefektywne wykorzystanie insuliny prowadzi do stale podwyższonego poziomu glukozy we krwi, a w konsekwencji do licznych zaburzeń związanych z nieprawidłowym stanem gospodarki węglowodanowej.

Nieleczona i niekontrolowana cukrzyca może prowadzić do długotrwałych problemów zdrowotnych. Możemy wyróżnić kilka typów cukrzycy:

Główne rodzaje cukrzycy to:

• Cukrzyca typu 1 — jest autoimmunologiczną chorobą, w której układ immunologiczny organizmu atakuje i niszczy komórki trzustki produkujące insulinę. W wyniku tego trzustka przestaje produkować hormony. Cukrzyca typu 1 zwykle rozpoczyna się w dzieciństwie lub młodości, jedna może pojawić się w każdym wieku.
• Cukrzyca typu 2 — w cukrzycy typu 2 organizm nie produkuje wystarczającej ilości insuliny lub nie jest w stanie jej skutecznie wykorzystać. Cukrzyca typu 2 zwykle rozwija się u osób starszych, ale coraz częściej diagnozuje się ją u młodszych osób, co często wiąże się ze złymi nawykami żywieniowymi, otyłością i brakiem aktywności fizycznej.
• Cukrzyca ciążowa — pojawia się u niektórych kobiet w czasie ciąży i zazwyczaj zanika po porodzie. Cukrzyca ciążowa zwiększa ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2 w przyszłości zarówno u matki, jak i u dziecka.

Leczenie cukrzycy oraz zarządzanie chorobą jest zależne od typu choroby i wymaga innych metod postępowania. Właśnie dlatego lekarz dokładnie diagnozuje chorego pacjenta i w procesie leczenia dobiera odpowiednie metody postępowania i leki na cukrzycę.

Objawy cukrzycy

Objawy choroby mogą się różnić w zależności od rodzaju cukrzycy i poziomu glukozy we krwi. Początkowo objawy mogą być nieznaczne lub nawet nieobecne, szczególnie w przypadku cukrzycy typu 2. Niemniej jednak niektóre z najczęstszych objawów cukrzycy obejmują:

• zwiększone pragnienie i suchość w ustach;
• częste oddawanie moczu;
• zwiększony apetyt;
• niezamierzona utrata masy ciała;
• dyskomfort ze strony układu pokarmowego;
• zmęczenie i brak energii;
• zmniejszona zdolność koncentracji;
• powolne gojenie się ran;
• infekcje skóry i układu moczowego;
• zaburzenia widzenia (np. niewyraźne widzenie);
• uczucie mrowienia lub drętwienia w dłoniach i stopach.

Co stosuje się w leczeniu cukrzycy?

Leczenie cukrzycy to złożony proces, który wymaga indywidualnego podejścia i często obejmuje różne strategie terapeutyczne. Jednym z kluczowych aspektów leczenia jest farmakoterapia, gdzie różne leki są stosowane w celu kontrolowania i regulacji poziomu cukru we krwi.

Wybór leków może się różnić w zależności od typu cukrzycy, stanu zdrowia pacjenta oraz innych indywidualnych potrzeb i preferencji. Oto przegląd leków, które są powszechnie stosowane w leczeniu tej przewlekłej choroby.

Metformina

Metformina to lek, który jest powszechnie stosowany w leczeniu cukrzycy typu 2. Zmniejsza produkcję glukozy (cukru) w wątrobie, zwiększa wrażliwość mięśni na insulinę (co poprawia absorpcję i wykorzystanie glukozy), wspomaga działanie insuliny oraz opóźnia wchłanianie glukozy z jelit. Przykładowe nazwy leków: Siofor, Glucophage, Avamina.

Przeciwwskazania

Metformina nie jest stosowana, kiedy u pacjenta występuje:

• niewydolność nerek;
• ciężkie schorzenia wątroby;
• stan zagrożenia kwasicy mleczanowej;
• ostre stany, które mogą prowadzić do zaburzeń funkcji nerek, takie jak odwodnienie, ciężkie zakażenia, wstrząs;
• choroby, które mogą prowadzić do niedotlenienia tkanek, takie jak niewydolność serca czy układu oddechowego.

Dodatkowo przyjmowanie metforminy nie jest wskazane bezpośrednio przed i po badaniach radiologicznych z podaniem środków kontrastowych zawierających jod, u osób, które nadużywają alkohol oraz w przypadku kobiet w ciąży i karmiących piersią.

Działania niepożądane

Jak każdy lek, metformina może powodować skutki uboczne, chociaż nie u każdego one występują. Niektóre z najczęstszych działań niepożądanych to:

• zaburzenia ze strony układu pokarmowego, takie jak nudności, wymioty, biegunka, ból brzucha i utrata apetytu; te efekty uboczne są najczęstsze na początku leczenia i zwykle mijają po krótkim czasie;
• zaburzenia smaku i odczuwanie metalicznego smaku w ustach;
• kwasica mleczanowa jest rzadkim, ale poważnym efektem ubocznym przyjmowania metforminy; objawia się bólami brzucha, biegunką, brak apetytu, utratą równowagi, zaspaniem i krótkim oddechem;
• metformina jest antagonistą witaminy B12, co oznacza, że znacząco zmniejsza jej wchłanianie z układu pokarmowego. Po długotrwałym leczeniu u pacjentów można zaobserwować niedobory witaminy B12.

Pochodne sulfonylomocznika

Pochodne sulfonylomocznika to grupa leków stosowanych w leczeniu cukrzycy typu 2. Działają poprzez stymulację komórek beta w trzustce do wydzielania insuliny, co pomaga obniżyć stężenie glukozy we krwi. Do leków możemy zaliczyć: Glipizide BP, Clazicon, Diazidan, Amaryl.

Przeciwwskazania

Pochodne sulfonylomocznika są przeciwwskazane w przypadku:

• cukrzycy typu 1;
• ciąży i karmienia piersią;
• ciężkiej niewydolności nerek lub wątroby;
• stanu kwasicy ketonowej lub kwasicy mleczanowej;
• nadwrażliwości na sulfonylomoczniki.

Działania niepożądane

Tak jak inne leki, pochodne sulfonylomocznika mogą powodować skutki uboczne, które obejmują:

• hipoglikemię (niski poziom cukru we krwi), co może prowadzić do zawrotów głowy, drżenia, potliwości, dezorientacji lub utraty przytomności;
• zmiany w funkcji wątroby lub nerek;
• reakcje alergiczne, takie jak wysypka skórna, swędzenie, pokrzywka;
• zaburzenia żołądkowo-jelitowe, takie jak nudności, wymioty, biegunka, ból brzucha;
• zmiany w liczbie komórek krwi, co może prowadzić do anemii, leukopenii (niski poziom białych krwinek) lub trombocytopenii (niski poziom płytek krwi).

Inhibitory alfa-glukozydazy

Inhibitory alfa-glukozydazy to grupa leków stosowanych w leczeniu cukrzycy typu 2. Akarboza jest jednym z najczęściej stosowanych leków z tej grupy.

Inhibitory alfa-glukozydazy działają, spowalniając rozkład węglowodanów złożonych na cukry proste w jelitach. Dzięki temu strawione węglowodany wchłaniają się wolniej i bardziej stopniowo, co prowadzi do mniejszych skoków poziomu cukru we krwi po posiłku.

Przeciwwskazania

Inhibitory alfa-glukozydazy są przeciwwskazane, kiedy wraz z cukrzycą występuje również:

• ciężka niewydolność nerek;
• choroby przewodu pokarmowego, które mogą się pogorszyć z powodu zwiększonej fermentacji węglowodanów (na przykład zespół krótkiego jelita, choroby zapalne jelit);
• nadwrażliwość na inhibitory alfa-glukozydazy;
• ciężkie zaburzenia wątroby.

Działania niepożądane

Inhibitory alfa-glukozydazy mogą powodować skutki uboczne w organizmie, które obejmują:

• zaburzenia żołądkowo-jelitowe, takie jak wzdęcia, biegunka, bóle brzucha, nudności i gazy; są to najczęstsze skutki uboczne i zwykle są łagodne oraz mijają po kilku tygodniach leczenia;
• w rzadkich przypadkach mogą wystąpić podwyższone enzymy wątrobowe lub żółtaczka.

Leki inkretynowe 

Leki inkretynowe są stosowane w leczeniu cukrzycy typu 2 i obejmują dwie główne grupy leków, do których należą:

• agoniści receptora GLP-1 (np. Bydureon, Saxenda, Victoza, Trulicity, Ozempic);
• inhibitory DPP-4 (np. Anvildis, Januvia, Lonamo, Kwikaton, Viglita, Onglyza, Trajenta).

Sposób działania

1. Agoniści receptora GLP-1
   GLP-1 (glukagonopodobny peptyd typu 1) to naturalnie występujący hormon inkretynowy, który zwiększa wydzielanie insuliny, zmniejsza produkcję glukagonu (hormonu zwiększającego poziom cukru we krwi) i hamują opróżnianie żołądka, co prowadzi do stopniowego uwalniana glukozy do krwi i unormowania jej stężenia.
2. Inhibitory DPP-4
   DPP-4 (dipeptydylopeptydaza 4) to enzym, który rozkłada naturalne hormony inkretynowe. Inhibitory DPP-4 blokują aktywność tego enzymu, co prowadzi do zwiększenia poziomu hormonów inkretynowych, zwiększenia wydzielania insuliny i zmniejszenia produkcji glukagonu.

Przeciwwskazania

1. Agoniści receptora GLP-1
   Przeciwwskazania obejmują nadwrażliwość na lek, ciężką niewydolność nerek, choroby przewodu pokarmowego, takie jak zapalenie trzustki czy choroba wrzodowa.
2. Inhibitory DPP-4
   Przeciwwskazania obejmują nadwrażliwość na lek, ciężką niewydolność nerek, ciążę i karmienie piersią.

Działania niepożądane

1. Agoniści receptora GLP-1
   Najczęstsze działania niepożądane to nudności, wymioty, biegunka, zaparcia i bóle brzucha. W rzadkich przypadkach mogą wystąpić reakcje alergiczne, zaburzenia rytmu serca i zapalenie trzustki.
2. Inhibitory DPP-4
   Najczęstsze działania niepożądane to ból głowy, zaparcia, biegunka, infekcje dróg oddechowych, i nudności. W rzadkich przypadkach mogą wystąpić reakcje skórne, takie jak pokrzywka, zaczerwienienie skóry, a także bóle stawów i mięśni.

Agoniści PPAR-y

Agoniści PPAR-gamma to leki znane także jako tiazolidinediony (np. Pioglitazon, Roziglitazon). Są jedną z grup substancji stosowanych w leczeniu cukrzycy typu 2.

Agoniści PPAR-gamma (peryksomowy proliferator-aktywowany receptor gamma) działają poprzez zwiększanie wrażliwości komórek na insulinę, co umożliwia im efektywniejsze wykorzystanie glukozy. Działają na poziomie genów w komórkach, zwiększając ekspresję genów, które poprawiają metabolizm glukozy i tłuszczów.

Przeciwwskazania

Agoniści PPAR-gamma są przeciwwskazane w następujących stanach:

• ciężka niewydolność serca;
• ciężka niewydolność wątroby;
• ciąża i karmienie piersią;
• nadwrażliwość na tiazolidinediony;
• aktywny nowotwór pęcherza moczowego (w przypadku Pioglitazonu).

Działania niepożądane

Agoniści PPAR-gamma mogą powodować skutki uboczne, które obejmują:

• zwiększenie masy ciała;
• obrzęki, szczególnie w okolicach nóg i kostek;
• zwiększone ryzyko złamań kości (u kobiet);
• zwiększone ryzyko chorób serca;
• w przypadku Pioglitazonu zwiększone ryzyko raka pęcherza moczowego.

Inhibitory SGLT-2 (flozyny)

Inhibitory SGLT-2 (sodium-glucose co-transporter 2), znane również jako „flozyny” (np. Dapagliflozyna, Empagliflozyna, Canagliflozyna), są stosowane w leczeniu cukrzycy typu 2.

Inhibitory SGLT-2 działają, blokując transporter SGLT-2 w nerkach, który normalnie pomaga w reabsorpcji glukozy w nerkach. Blokowanie tego transportera prowadzi do zwiększonej utraty glukozy z moczem, co obniża stężenie glukozy we krwi.

Przeciwwskazania

Stosowanie inhibitorów SGLT-2 jest przeciwwskazane, kiedy u pacjenta występuje:

• ciężka niewydolność nerek (pacjenci dializowani);
• ciąża i karmienie piersią;
• nadwrażliwość na inhibitory SGLT-2.

Działania niepożądane

Inhibitory SGLT-2 mogą powodować skutki uboczne, które obejmują:

• zwiększone ryzyko infekcji układu moczowego;
• odwodnienie, zwłaszcza u pacjentów starszych lub u pacjentów z niskim ciśnieniem krwi;
• zwiększone ryzyko kwasicy ketonowej (stan, w którym organizm zaczyna rozkładać tłuszcz zbyt szybko, powodując gromadzenie się kwasów, zwanych ketonami, we krwi);
• zwiększenie poziomu cholesterolu.

Jak działa insulina w leczeniu cukrzycy?

Podanie insuliny jako leku pomaga zastąpić brakującą insulinę lub zmniejszyć insulinooporność. Dzięki temu glukoza krążąca we krwi może zostać efektywnie wykorzystana przez komórki organizmu.

Wyróżniamy różne rodzaje insuliny, które różnią się szybkością działania i czasem trwania efektu:

• insulina krótkodziałająca (regularna) – zaczyna działać w ciągu 30 minut po podaniu i jej efekt trwa około 6 do 8 godzin;
• insulina szybkodziałająca (analogi insuliny) – rozpoczyna działanie w ciągu 15 minut po podaniu i utrzymuje efekt przez około 4 do 5 godzin;
• insulina o pośrednim czasie działania (NPH) – zaczyna działać w ciągu 1 do 3 godzin po podaniu i utrzymuje efekt przez około 12 do 16 godzin;
• insulina długodziałająca (analogi insuliny) – rozpoczyna działanie po kilku godzinach i utrzymuje efekt przez około 24 godziny.

Jaka jest skuteczność leków na cukrzycę?

Skuteczność leków na cukrzycę może znacznie różnić się w zależności od wielu czynników, takich jak typ cukrzycy, stopień jej zaawansowania, ogólny stan zdrowia pacjenta, styl życia (dieta, aktywność fizyczna) i przestrzeganie zaleceń lekarza.

Podstawowym wskaźnikiem skuteczności leków na cukrzycę jest kontrola poziomu cukru we krwi, a dokładniej poziomu hemoglobiny glikowanej (HbA1c), która odzwierciedla średni poziom cukru we krwi w ciągu ostatnich 2-3 miesięcy.

W cukrzycy typu 1 podawanie insuliny jest niezbędne do przeżycia. Właściwe dostosowanie insuliny może umożliwić utrzymanie poziomu cukru we krwi bliskiego normalnemu, co zdecydowanie zmniejsza ryzyko poważnych powikłań cukrzycy.

W cukrzycy typu 2 różne leki mogą być skuteczne w różnym stopniu. Metformina jest często pierwszym lekiem wybranym w leczeniu cukrzycy typu 2 i jest zazwyczaj skuteczna w obniżaniu poziomu cukru we krwi. Jeśli jej działanie nie jest wystarczająco skuteczne, lekarz może zalecić przyjmowanie innych leków.

Czy stosowanie leków na cukrzycę jest konieczne?

W przypadku cukrzycy typu 1 podawanie insuliny jest absolutnie niezbędne, ponieważ organizm nie jest w stanie produkować insuliny. Właśnie dlatego hormon ten musi zostać dostarczany z zewnątrz, aby umożliwić prawidłowe funkcjonowanie organizmu.

W przypadku cukrzycy typu 2 przyjmowanie leków nie musi być natychmiast konieczne, jednak tylko wtedy, jeśli zmiana stylu życia wpływa na obniżenie poziomu cukru we krwi.

Ważne jest, aby zrozumieć, że leki na cukrzycę nie są „leczeniem” w sensie eliminowania choroby. Są one narzędziem do zarządzania cukrzycą i utrzymania poziomu cukru we krwi na kontrolowanym poziomie.

Nadwaga i otyłość a leki cukrzycowe

U pacjentów chorych na cukrzycę z nadwagą lub otyłością w pierwszej kolejności zaleca się redukcję masy ciała. Utrata nadmiernej tkanki tłuszczowej może odgrywać kluczową rolę w zarządzaniu i leczeniu cukrzycy, szczególnie cukrzycy typu 2. Wielu pacjentów z cukrzycą typu 2 ma nadwagę lub otyłość, a nadmiar tkanki tłuszczowej może przyczyniać się do insulinooporności, co z kolei utrudnia kontrolę poziomu glukozy we krwi.

Leki przeciwcukrzycowe są często stosowane w leczeniu osób z nadwagą lub otyłością. Niektóre leki mogą pomóc w utracie wagi lub nie prowadzić do jej przyrostu.

Jednak inne leki przeciwcukrzycowe, takie jak insulina i niektóre sulfonylomoczniki, mogą prowadzić do przyrostu masy ciała. Między innymi właśnie z tego powodu wybór leku na cukrzycę powinien zależeć od indywidualnej sytuacji pacjenta, w tym jego masy ciała, stanu zdrowia ogólnego, stylu życia i preferencji.

Nie ulega wątpliwości, że utrata nawet niewielkiej ilości masy ciała może przynieść korzyści dla osób z cukrzycą, w tym poprawy kontroli poziomu cukru we krwi, zmniejszenie ryzyka powikłań i poprawa ogólnego stanu zdrowia.

Leczenie cukrzycy powinno opierać się na zmianie stylu życia. Pacjent powinien przykładać szczególną uwagę do stosowania odpowiedniej diety i zwiększenia aktywności fizycznej.

Czy leki na cukrzycę są refundowane?

W Polsce wiele leków na cukrzycę jest refundowanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ). Lista leków refundowanych jest regularnie aktualizowana i dostępna na stronie internetowej NFZ lub w aptekach. Refundowane są różne rodzaje leków na cukrzycę, w tym różne formy insuliny, metformina, a także inne leki przeciwcukrzycowe.

Przykładowa lista leków na cukrzycę:

• Amaryl
• Clazicon
• Diazidan
• Glucophage
• Jardiance
• Metformax
• Onglyza
• Siofor
• Steglatro
• Symformin
• Trajenta

FAQ