Nadwaga u nastolatków – przyczyny, objawy, leczenie

Otyłość u nastolatków – przyczyny

Nadwaga i otyłość u dzieci i młodzieży wynika przede wszystkim z niewłaściwych nawyków żywieniowych i niskiej aktywności fizycznej, zwłaszcza na świeżym powietrzu. Zbyt duża podaż kalorii w stosunku do zapotrzebowania energetycznego organizmu, a także dieta bogata w cukry proste, tłuszcze nasycone i żywność wysokoprzetworzoną, powoduje odkładanie nadmiaru kalorii w postaci tkanki tłuszczowej. Profilaktyka nadwagi i otyłości już od najmłodszych lat pozwala zapobiec problemowi nadmiernej masy ciała w przyszłości, a także jej powikłaniom w wieku dorosłym. 

Do pozostałych przyczyn nadwagi i otyłości wśród młodzieży należą: 

• uwarunkowania genetyczne, w tym dziedziczenie skłonności do nadmiernej masy ciała, a także genów odpowiadających za regulację apetytu, podstawową przemianę materii, nawyki żywieniowe oraz aktywność enzymów odpowiedzialnych za gospodarkę tłuszczową i węglowodanową,
• otyłość matki w czasie ciąży, 
• choroby genetyczne, takie jak zespół Pradera-Williego, zespół Laurence’a-Moona-Biedla czy zespół Carpentera,
• uszkodzenie podwzgórza, odpowiedzialnego za regulację uczucia sytości i głodu, 
• choroby endokrynologiczne w przebiegu otyłości hormonalnej, takie jak niedoczynność tarczycy, niedobór hormonu wzrostu i zespół policystycznych jajników, 
• zaburzenia metaboliczne, w tym insulinooporność, dyslipidemie i cukrzyca typu 2, 
• problemy ze snem, wpływające na obniżenie poziomu leptyny – „hormonu sytości”, odpowiadającego za zmniejszanie apetytu i uczucia głodu, 
• przewlekły stres, prowadzący do powstania tzw. brzucha stresowego, w wyniku nadmiernego wydzielania kortyzolu, 
• niektóre środki farmakologiczne, w tym leki przeciwpadaczkowe, neuroleptyki, insulina oraz leki stosowane w terapii zaburzeń depresyjno-lękowych, 
• zaburzenia odżywiania, takie jak syndrom jedzenia nocnego i zespół kompulsywnego jedzenia, 
• wpływ otoczenia (rodziców, przyjaciół, środków masowego przekazu) na złe nawyki żywieniowe, 
• zaburzenia psychiczne, takie jak schizofrenia, choroba afektywna dwubiegunowa oraz depresja i stany lękowe. 

Skutki otyłości u młodzieży

Otyłość kliniczna u młodzieży niesie za sobą ryzyko powikłań zdrowotnych i zaburzeń psychicznych. 

Wśród najczęstszych konsekwencji nadwagi i otyłości u nastolatków znajdują się: 

• choroby układu sercowo-naczyniowego (miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca), 
• astma oskrzelowa, 
• zaburzenia dojrzewania płciowego, 
• choroby endokrynologiczne (zespół policystycznych jajników, insulinooporność, cukrzyca typu 2), 
• zaburzenia miesiączkowania, 
• niektóre nowotwory (rak jelita grubego, nowotwór piersi, rak szyjki macicy), 
• choroby układu kostno-stawowego (wady postawy, płaskostopie, dna moczanowa), 
• obturacyjny bezdech senny, 
• choroby układu pokarmowego (refluks żołądkowo-jelitowy, choroba stłuszczeniowa wątroby, zespół jelita drażliwego), 
• dermatozy (hirsutyzm, rogowacenie ciemne, obrzęk limfatyczny), 
• choroby neurologiczne (migrena, idiopatyczne nadciśnienie śródczaszkowe, neuropatia uciskowa), 
• zaburzenia psychiczne (niskie poczucie własnej wartości, brak akceptacji ze strony rówieśników, poczucie izolacji społecznej), 
• choroby układu wydalniczego (niewydolność nerek, stwardnienie kłębuszków nerkowych). 

Jak walczyć z nadwagą u nastolatków? 

Wczesna profilaktyka nadwagi i otyłości jest szczególnie ważna u populacji w wieku rozwojowym, ponieważ pozwala zapobiec problemowi nadmiernej masy ciała w przyszłości, a także jej powikłaniom w wieku dorosłym. Zapobieganie nadwadze i otyłości jest zdecydowanie łatwiejsze, niż ich późniejsze leczenie. 

Walka z nadmierną masą ciała u nastolatków opiera się przede wszystkim na zbilansowanej diecie i regularnej aktywności fizycznej. Jadłospis powinien uwzględniać zapotrzebowanie kaloryczne organizmu, a także dostarczać wszystkich niezbędnych mikro- i makroskładników. Prawidłową wagę pozwala utrzymać dieta bogata w błonnik pokarmowy, witaminy i minerały przy jednoczesnym ograniczeniu spożycia tłuszczów nasyconych (zawartych głównie w tłuszczach zwierzęcych i tłustym nabiale), cukrów prostych (które znajdują się przede wszystkim w słodyczach, wyrobach cukierniczych i napojach słodzonych), soli (której nadmiar jest obecny m.in. w słonych przekąskach, takich jak chipsy, paluszki, solone orzeszki) oraz żywności wysokoprzetworzonej (fast-food, dania gotowe, kiełbasy i wędliny). 

W jadłospisie nastolatków zmagających się z nadwagą lub otyłością powinny znaleźć się warzywa i owoce (z wyjątkiem tych o wysokim indeksie glikemicznym, takich jak winogrona, banany, daktyle czy figi), a także pełnoziarniste produkty zbożowe, żywność bogata w białko (drób, ryby, jaja kurze, owoce morza, chudy nabiał) oraz zdrowe tłuszcze (kwasy omega 3 i omega 6). Jednocześnie ważne jest spożywanie regularnych posiłków (o stałych porach) oraz unikanie podjadania pomiędzy nimi. 

Młodzież dotknięta nadmierną masą ciała powinna poświęcać co najmniej godzinę dziennie na dowolną aktywność fizyczną. Rekomendowane są przede wszystkim ćwiczenia na świeżym powietrzu, takie jak bieganie czy jazda na rowerze, a także pływanie, gry zespołowe i taniec. Częstotliwość oraz intensywność treningów powinny być jednak dostosowane do wieku, kondycji fizycznej i stopnia otyłości. Regularne uprawianie sportu pozwoli nie tylko na utratę zbędnych kilogramów, ale również na poprawę wydolności organizmu w czasie wysiłku oraz ograniczenie spędzania większości czasu w pozycji siedzącej przed komputerem lub telewizorem. 

W przypadku zaawansowanego stadium otyłości u nastolatków, w tym otyłości trzewnej, konieczne może okazać się wdrożenie farmakoterapii lub leczenia chirurgicznego z wykorzystaniem zabiegów bariatrycznych, takich jak zmniejszenie żołądka metodą by-pass czy założenie regulowanej opaski żołądkowej.