Otyłość trzewna – przyczyny, objawy, leczenie

Otyłość trzewna – przyczyny

Otyłość trzewna, w przeciwieństwie do otyłości gynoidalnej, w której tkanka tłuszczowa gromadzi się na udach, biodrach i pośladkach, charakteryzuje się jej nagromadzeniem w okolicy brzusznej, zwłaszcza w obrębie narządów wewnętrznych (w tym wątroby, trzustki i jelit). 

Najczęstszą przyczyną otyłości trzewnej jest nieprawidłowy styl życia związany z niską aktywnością fizyczną i złymi nawykami żywieniowymi. Odpowiada za nią głównie zbyt duża podaż kalorii w stosunku do zapotrzebowania energetycznego organizmu oraz dieta bogata w tłuszcze (głównie nasycone), cukry proste i żywność wysokoprzetworzoną. Magazynowanie nadmiaru kalorii w postaci tkanki tłuszczowej jest związane również z niedostarczeniem organizmowi takich składników pokarmowych jak błonnik, witaminy czy minerały.

Nadmierne gromadzenie się tkanki tłuszczowej w okolicy brzusznej często jest wynikiem całkowitego braku ruchu lub niskiej aktywności fizycznej, a także siedzącego trybu życia (w tym spędzania większości czasu w pozycji siedzącej). Otyłość trzewna może być również konsekwencją problemów ze snem, które wpływają na obniżenie poziomu leptyny – „hormonu sytości”, odpowiadającego za zmniejszanie apetytu i uczucia głodu. 

Otyłość brzuszna może być również uwarunkowana genetycznie, przy czym 
dziedziczona nie musi być wyłącznie skłonność do nadmiernej masy ciała, ale także podstawowa przemiana materii, nawyki żywieniowe czy aktywność enzymów odpowiedzialnych za gospodarkę tłuszczową i węglowodanową. Jej rozwojowi sprzyjają także niektóre jednostki chorobowe, w tym choroby endokrynologiczne wynikające z otyłości hormonalnej (niedoczynność tarczycy, zespół policystycznych jajników, niedobór hormonu wzrostu, zespół Cushinga), uszkodzenie podwzgórza (które odpowiada m.in. za regulację uczucia sytości i głodu), choroby genetyczne (zespół Pradera-Williego, zespół Cohena i zespół Laurence’a-Moona-Biedla) oraz zaburzenia metaboliczne (dyslipidemie, insulinooporność, cukrzyca typu 2). 

Nadmiar tkanki tłuszczowej w okolicy jamy brzusznej jest często wynikiem przewlekłego stresu, spowodowanego głównie nadmiarem kortyzolu, a także przyjmowania niektórych środków farmakologicznych, w tym leków przeciwdepresyjnych i przeciwlękowych, neuroleptyków, leków przeciwpadaczkowych oraz kortykosteroidów, a także farmaceutyków wykorzystywanych w leczeniu cukrzycy. 

Z przyrostem masy ciała wiążą się także niektóre czynniki psychologiczne, takie jak zaburzenia odżywiania, choroba afektywna dwubiegunowa i schizofrenia, a także depresja i stany lękowe. Brzuch alkoholowy, określany potocznie brzuchem lub mięśniem piwnym, jest często wynikiem regularnego i długotrwałego dostarczania organizmowi tzw. pustych kalorii poprzez nadużywanie alkoholu, w tym piwa, wina i wódki. 

Otyłość trzewna – objawy

Otyłość centralna charakteryzuje się nadmiarem tkanki tłuszczowej w okolicy brzucha i jamy brzusznej, również w przestrzeni zaotrzewnowej. Występuje częściej u mężczyzn niż u kobiet (stąd wynika jej inna nazwa – otyłość typu męskiego), natomiast jest powszechna u obu płci podczas procesu starzenia. Otyłość trzewną rozpoznaje się zwykle na podstawie zwiększonego obwodu pasa oraz wyraźnego odkładania się tłuszczu w okolicy brzucha. Mogą im towarzyszyć również trudności z oddychaniem i duszności podczas wysiłku fizycznego, a także problemy z trawieniem, takie jak zgaga czy refluks żołądkowo-jelitowy. 

W przebiegu otyłości trzewnej tkanka tłuszczowa nie gromadzi się wyłącznie pod skórą, ale obejmuje także narządy wewnętrzne, w tym wątrobę, trzustkę czy serce. Zwykle jej nadmiaru trudno się pozbyć, ponieważ tłuszcz na brzuchu ma tendencję do długotrwałego utrzymywania się pomimo stosowania diet redukcyjnych i ćwiczeń odchudzających. 

Otyłość trzewna zaburza prawidłowe funkcjonowanie wielu narządów wewnętrznych i zwiększa ryzyko wystąpienia poważnych powikłań zdrowotnych. Nadmiar tkanki tłuszczowej w okolicy brzusznej może prowadzić do takich chorób jak cukrzyca typu 2, nadciśnienie tętnicze, insulinooporność i zaburzenia metaboliczne oraz choroby układu sercowo-naczyniowego (choroba niedokrwienna serca, miażdżyca, zawał mięśnia sercowego, udar mózgu), a także niektóre nowotwory i choroby narządu ruchu.  

Otyłość trzewna – rozpoznanie

Otyłość brzuszną rozpoznaje się na podstawie prostych pomiarów antropometrycznych, do których należą: 

• wskaźnik masy ciała (body mass index), wynikający ze stosunku masy ciała do wzrostu,  
• wskaźnik WHR (waist-hip ratio), określający stosunek obwodu talii do obwodu bioder, 
• wskaźnik WHtR (waist to height ratio), będący wynikiem stosunku obwodu pasa do wysokości ciała, 
• pomiar obwodu pasa. 

Wskaźnik masy ciała BMI pozwala na ogólne rozpoznanie nadwagi i otyłości klinicznej. Aby go obliczyć, należy podzielić masę ciała w kilogramach przez wzrost wyrażony w metrach i podniesiony do kwadratu: 

BMI = kg/m2

Wskaźnik WHR pozwala na zdiagnozowanie centralnego rozmieszczenia tkanki tłuszczowej w organizmie. Oblicza się go na podstawie pomiaru najwęższego miejsca w talii i najszerszego miejsca w biodrach wyrażonych w centymetrach:

WHR = obwód talii/obwód bioder

Otrzymany wynik nie powinien przekraczać 0,8 u kobiet i 1,0 u mężczyzn. Rezultat powyżej tych wartości stanowi podstawę rozpoznania otyłości trzewnej. 

Wskaźnik WHtR oblicza się według poniższego wzoru: 

WHtR = (obwód talii/wzrost) x 100

Wynik powyżej 49 zwiększa ryzyko rozwoju powikłań związanych z otyłością trzewną (sprawdź, jak zapobiegać otyłości). 

O otyłości brzusznej świadczy również obwód pasa wynoszący co najmniej 80 cm u kobiet i 94 cm u mężczyzn. 

Otyłość trzewna – leczenie

Leczenie otyłości trzewnej opiera się przede wszystkim na zmianie dotychczasowego stylu życia, która wymaga zwiększenia aktywności fizycznej (zwłaszcza treningów siłowych i ćwiczeń aerobowych) oraz wprowadzenia zdrowych nawyków żywieniowych, w tym deficytu kalorycznego, czyli spożycia jedynie tylu kalorii, ile organizm jest w stanie zużytkować w ciągu dnia.

Osoby z otyłością brzuszną powinny unikać żywności wysokoprzetworzonej, bogatej w tłuszcze nasycone (tłuszcze zwierzęce, oleje i tłusty nabiał) i cukry proste (które znajdują się przede wszystkim w słodyczach, wyrobach cukierniczych i słodzonych napojach). Posiłki powinny dostarczać wszystkich niezbędnych mikro- i makroskładników, w tym błonnika pokarmowego i białka. Należy zadbać o stałe pory posiłków i ich regularność, a także włączenie do nich owoców (z wyjątkiem tych o wysokim indeksie glikemicznym, takich jak banany, winogrona czy daktyle), warzyw, pełnoziarnistych produktów zbożowych oraz zdrowych tłuszczów (kwasy omega 3 i omega 6). 

W przypadku zaawansowanego stadium choroby, jakim jest otyłość olbrzymia, konieczna może być farmakoterapia lub leczenie chirurgiczne z wykorzystaniem zabiegów bariatrycznych (takich jak założenie regulowanej opaski żołądkowej, wyłączenie żółciowo-trzustkowe, balon żołądkowy czy zmniejszenie żołądka metodą by-pass).