Czym jest otyłość kliniczna i jak się ją leczy?

Otyłość kliniczna – co to jest?

Otyłość kliniczna jest terminem, którym określa się otyłość rozpoznaną klinicznie poprzez diagnozę lekarską. Charakteryzuje się nadmiernym nagromadzeniem tkanki tłuszczowej w organizmie, którego główną przyczyną jest najczęściej utrzymujący się przez dłuższy czas dodatni bilans energetyczny. W praktyce oznacza to, że organizmowi dostarczono więcej kalorii, niż udało mu się zużytkować. 

Otyłość może mieć swoje podłoże również w uwarunkowaniach genetycznych. Badania dowodzą, że dzieci rodziców otyłych narażone są na otyłość u dzieci aż w 80% przypadków, przy czym dziedziczona nie musi być wyłącznie skłonność do nadmiernej masy ciała, ale także regulacja apetytu, podstawowa przemiana materii czy nawyki żywieniowe. 

Do pozostałych przyczyn otyłości klinicznej należą między innymi: 

• genetyczne choroby towarzyszące otyłości, takie jak zespół Pradera-Williego, zespół Laurence’a-Moona-Biedla, zespół Cohena czy zespół Carpentera, 
• uszkodzenie podwzgórza, które odpowiada między innymi za regulację uczucia głodu i sytości, 
• choroby endokrynologiczne, w tym niedoczynność tarczycy, zespół policystycznych jajników, niedobór hormonu wzrostu i zespół Cushinga, wpływające na rozwój otyłości hormonalnej i brzucha stresowego, 
• niektóre środki farmakologiczne, w tym leki przeciwdepresyjne, przeciwlękowe i przeciwpadaczkowe, neuroleptyki, kortykosteroidy, glikokortykosteroidy oraz insulina, 
• zaburzenia odżywiania, takie jak zespół kompulsywnego jedzenia czy syndrom jedzenia nocnego, 
• czynniki społeczne związane ze statusem socjoekonomicznym, wykształceniem i miejscem zamieszkania, 
• wpływ otoczenia na złe nawyki żywieniowe, 
• czynniki psychologiczne, w tym niskie poczucie własnej wartości, zaburzenia mechanizmu samoregulacji, błędne przekonania na temat odżywiania, nieumiejętne radzenie sobie ze stresem i negatywnymi emocjami, 
• niewystarczająca aktywność fizyczna lub całkowity jej brak, 
• niewłaściwa dieta, oparta na wysokoprzetworzonej i wysokokalorycznej żywności, bogatej w tłuszcze zwierzęce (zwłaszcza kwasy tłuszczowe nasycone i tłuszcze typu trans) oraz cukry proste (fruktozę i glukozę), 
• błędy żywieniowe wynikające z braku dostarczenia organizmowi niezbędnych składników odżywczych, takich jak błonnik pokarmowy, witaminy i minerały, 
• nieprawidłowe odżywianie się podczas ciąży.   

Otyłość jest groźna dla zdrowia i niesie za sobą ryzyko poważnych powikłań, również w zakresie zdrowia psychicznego. Do jej rozpoznania wykorzystuje się proste badania antropometryczne oraz metody obrazowe, do których należą: 

• wskaźnik masy ciała BMI (body mass index), który oblicza się, dzieląc masę ciała w kilogramach przez wzrost wyrażony w metrach podniesiony do kwadratu: 

< 18,5 niedowaga
18,5-24,9 prawidłowa masa ciała
25,0-29,9 nadwaga
30,0-34,9 otyłość I stopnia
35,0-39,9 otyłość II stopnia
≥ 40,0 otyłość III stopnia

• BMI równe lub większe niż 30 oznacza otyłość. 

Wskaźnik WHR (waist-hip ratio), określający stosunek obwodu talii do obwodu bioder, pozwala na pomiar tkanki tłuszczowej w okolicy brzusznej. Oblicza się go na podstawie pomiaru najwęższego miejsca w talii i najszerszego miejsca w biodrach, a następnie dzieli się obwód pasa przez obwód bioder. Otrzymany wynik nie powinien przekraczać 0,8 u kobiet, natomiast wartość prawidłowa dla mężczyzn wynosi od 0,9 do 1,0. 

Do pozostałych badań antropometrycznych należą: 

• pomiar grubości fałdu skórnego (skórno-tłuszczowego) z wykorzystaniem fałdomierza, 
• wskaźnik WC (waist circumference), czyli obwód pasa, 
• wskaźnik WHtR (waist to height ratio), określający stosunek obwodu pasa do wysokości ciała. 

W celu dokładnego pomiaru tkanki tłuszczowej w organizmie, zwłaszcza w narządach i przestrzeni zaotrzewnowej, wykorzystywane są następujące metody obrazowe: 

• analiza impedancji bioelektrycznej BIA (bioelectrical impedance analysis), 
• tomografia komputerowa z oceną planimetryczną,
• magnetyczny rezonans jądrowy, 
• ultrasonografia, 
• rentgenowska absorpcjometria podwójnej energii DEXA (dual energy X-ray absorptiometry),
• pomiar przewodnictwa elektrycznego ustroju TOBEC (total body electrical conductivity).

Otyłość kliniczna 1 stopnia 

Otyłość kliniczną 1 stopnia diagnozuje się wtedy, gdy wskaźnik masy ciała wynosi pomiędzy 30 a 34,9. 

Otyłość kliniczna 1 stopnia zwykle nie wymaga leczenia chirurgicznego. W większości przypadków, redukcji nadmiernej masy ciała sprzyja zmiana nawyków żywieniowych i regularna aktywność fizyczna, w czym pomocna może być współpraca z dietetykiem lub trenerem personalnym, w celu ułożenia odpowiedniego planu dietetycznego i treningowego. Jeśli zmiana stylu życia przez długi czas nie przynosi oczekiwanych rezultatów, lekarz może zasugerować farmakoterapię lub chirurgiczne leczenie otyłości. 

Otyłość kliniczna 2 stopnia

O otyłości klinicznej 2 stopnia mówi się, gdy wskaźnik BMI znajduje się w zakresie od 35 do 39,9. 

U chorych z otyłością kliniczną 2 stopnia od początku wykorzystuje się leczenie farmakologiczne wraz z właściwą dietą i regularną aktywnością fizyczną. W przypadkach, kiedy okazuje się ono nieskuteczne, pacjentom zaleca się chirurgiczne leczenie otyłości z wykorzystaniem zabiegów bariatrycznych w celu poprawy jakości życia chorego i zmniejszenia ryzyka rozwoju powikłań. 

Otyłość kliniczna 3 stopnia

Otyłość kliniczna 3 stopnia, określana również otyłością olbrzymią, jest najcięższą postacią otyłości, która wymaga leczenie chirurgicznego. Definiowana jest w przypadku, kiedy BMI jest równe bądź większe niż 40. 

Osoby z otyłością 3 stopnia w większym stopniu narażone są na rozwój powikłań, w tym chorób układu sercowo-naczyniowego, cukrzycy czy niektórych nowotworów.  

Otyłość kliniczna – leczenie

Otyłość kliniczna jest poważnym zagrożeniem dla zdrowia, a jej powikłania mogą prowadzić do takich chorób, jak: 

• choroby układu sercowo-naczyniowego: nadciśnienie tętnicze, miażdżyca, zawał mięśnia sercowego, udar mózgu, choroba niedokrwienna serca, zatorowość płucna, niewydolność serca, 
• zaburzenia metaboliczne: cukrzyca typu 2, dyslipidemia, insulinooporność, zespół metaboliczny, zaburzenia miesiączkowania, zespół policystycznych jajników, przedwczesne dojrzewanie, niedobór hormonu wzrostu, hipogonadyzm, ginekomastia,
• choroby nowotworowe: rak jelita grubego, nowotwór piersi (w tym sutka), rak prostaty, rak trzonu i szyjki macicy, nowotwór jajnika, 
• choroby układu oddechowego: astma oskrzelowa, obturacyjny bezdech senny, nietolerancja wysiłku fizycznego, 
• choroby układu kostno-stawowego: wady postawy, bóle pleców, płaskostopie, szpotawość i koślawość kolan, zwyrodnienie stawów, dna moczanowa, żylaki kończyn dolnych, zespół przeciążeniowy stawów,  
• ciążowe powikłania otyłości: cukrzyca ciążowa, rzucawka i stan przedrzucawkowy, przedwczesny poród, poronienie, dystocja barkowa, makrosomia płodu, krwawienie okołoporodowe, wady wrodzone płodu, 
• choroby układu pokarmowego: choroba stłuszczeniowa wątroby, kamica żółciowa, refluks żołądkowo-przełykowy, zespół jelita drażliwego,
• choroby układu wydalniczego: niewydolność nerek, stwardnienie kłębuszków nerkowych, 
• dermatozy: rozstępy skórne, rogowacenie ciemne, hirsutyzm, obrzęk limfatyczny, 
• choroby neurologiczne: migrena, demencja, choroba Alzheimera, idiopatyczne nadciśnienie śródczaszkowe, meralgia z parestezjami, 
• zaburzenia psychiczne: depresja, zaburzenia lękowe, niska samoocena, poczucie izolacji społecznej, negatywny obraz własnego ciała, zaburzenia odżywiania. 

Leczenie otyłości klinicznej jest procesem długotrwałym i wymaga od chorych zaangażowania, motywacji i cierpliwości, ponieważ osiągnięcie pożądanych efektów jest czasochłonne i nie przynosi natychmiastowych rezultatów. 

Leczenie otyłości klinicznej opiera się na wieloczynnikowym działaniu, obejmującym zmianę stylu życia poprzez właściwe nawyki żywieniowe i regularną aktywność fizyczną, a w zaawansowanych stadiach również farmakoterapię oraz leczenie chirurgiczne z wykorzystaniem metod bariatrycznych.