Leki nasenne — przegląd, zastosowanie i potencjalne ryzyko

Czym jest bezsenność?

Bezsenność, zwana także insomnią, to stan, w którym potrzeba snu pacjenta nie jest zaspokojona, pomimo istnienia ku temu dogodnych warunków, co przekłada się na pogorszenie codziennego funkcjonowania i obniża komfort życia. Zgodnie z definicją, zawartą w ICD-11, zaburzenia bezsenności charakteryzują się uporczywymi trudnościami z zasypianiem, wejściem w głęboką fazę snu oraz konsolidacją, jakością lub utrzymaniem snu. Opisywana przypadłość wpływa na sferę psychiczną, socjalną, oraz somatyczną.

Przyczyny bezsenności

Przyczyny bezsenności mogą być rozmaite, począwszy od konkretnych uwarunkowań genetycznych (bezsenność idiopatyczna), przez reakcje na czynnik stresowy (bezsenność reaktywna) i przesadne skoncentrowanie się na problemie ze snem (bezsenność psychofizjologiczna), niewłaściwa dieta, aż po bezsenność związaną z niewłaściwą higieną snu.

Za zaburzony czas trwania snu mogą odpowiadać także liczne choroby: np. epilepsja, bezdech senny, zespół opóźnionego zasypiania, choroby organiczne układu nerwowego, zespół niespokojnych nóg, nadczynność tarczycy, zgaga, choroby powodujące ból, i gorączkę, zmiany naczyniowe, zapalenia układu moczowego i niektóre leki (np. beta-adrenolityki; leki: przeciwpadaczkowe, na Parkinsona; stymulanty; środki na astmę zawierające teofilinę; kortykosteroidy).

Najważniejszy podział bezsenności uwzględnia czas jej trwania. Bezsenność przygodna (do kilku dni) i bezsenność krótkotrwała (do 4 tygodni) spowodowane są zwykle reakcją na zaistniały stres (np. mogą dotyczyć kogoś, kto zmieniał w ostatnim czasie strefy czasowe, przeprowadzał się lub przeżywa kryzys w relacji). Natomiast bezsenność przewlekła, czyli trwająca powyżej miesiąca, najczęściej jest związana z zaburzeniami natury psychicznej (przede wszystkim depresją i zaburzeniami lękowymi), uzależnieniami oraz przewlekłymi chorobami somatycznymi.

Objawy zaburzenia snu

Zdrowy sen zapewnia prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego, układu krążenia (m.in. wzmacnia serce i obniża poziom cholesterolu), umożliwia wyciszenie organizmu i redukuje ryzyko zapadania na wiele poważnych chorób, w tym: choroby Parkinsona i Alzheimera, udar, zawał i depresję.

Osoby cierpiące na bezsenność mają zaburzoną koordynację pracy zegara biologicznego, przez co odczuwają:

• brak energii,
• obniżenie nastroju,
• zmniejszoną sprawność psychofizyczną,
• anhedonie (tj. niemożność odczuwania przyjemności).

Częściej też doskwierają im infekcje, lęki, a nawet myśli samobójcze. Ciągłe uczucie zmęczenia powoduje drażliwość i irytację, utrudnia kontakty społeczne, naukę i wypełnianie zawodowych obowiązków. Zdarza się, że pacjenci z insomnią, mają suche, przekrwione i podkrążone oczy, a także poruszają się w sposób mniej skoordynowany, niż reszta społeczeństwa.

Lista przykładowych leków nasennych:

Ważne, by zaznaczyć, że w leczeniu przewlekłej bezsenności tabletki na sen stanowią wyłącznie uzupełnienie. Za podstawę kuracji uważa się walkę z zaburzeniami współistniejącymi, które mogą być przyczyną problemu, terapię poznawczo-behawioralną, a także zmianę przez pacjenta nawyków dotyczących higieny snu.

Poniżej przedstawiamy listę przykładowych leków stosowanych w farmakoterapii bezsenności:

• Leki nasenne II generacji: Zaleplon (Selofen), Zolpidem (Hypnogen, Nasen, Onirex, Polsen, Sanval, Stilnox, Xentic, Zolpic, ZolpiGen, Zolsana, Zoratio), Zopiklon (Dobroson, Imovane, Zopiratio);
• Leki przeciwdepresyjne: Doksepina (Doxepin), Mirtazapina (Esprital, Mirtastad, Mirtazapine Teva, Mirtor, Mirzaten) Mianseryna (Deprexolet, Lerivon, Miansemerck, Mianserin, Norserin), Trazodon (Trittico CR);
• Leki przeciwpsychotyczne: Chlorprotiksen (Chlorprothixen), Lewomepromazyna (Tisercin) Olanzapina (Olzapin, Zalasta, Zolafren, Zolaxa, Zyprexa), Promazyna (Promazin), Prometazyna (Diphergan);
• Leki przeciwhistaminowe: Hydroksyzyna (Atarax, Hydroxyzinum).

Rodzaje leków nasennych dostępnych na rynku

Nejczęściej stosowane leki ułatwiające zasypianie to agoniści receptora benzodiazepinowego. Do tej grupy należą wszystkie tradycyjne benzodiazepiny oraz leki nasenne nowej generacji: zolpidem, zopiklon i zaleplon. Lekiem o najkrótszym czasie półtrwania, najszybciej osiągającym maksymalne stężenie w surowicy jest zaleplon. Nie poleca się natomiast stosowania go w zaburzeniach utrzymania snu obejmujących całą noc. Nieco inaczej działa lek zopiklon, który jest skuteczny nie tylko w zaburzeniach zasypiania, ale przede wszystkim w zaburzeniach utrzymania snu.

Jednak leków z tej grupy nie można przyjmować przewlekle. Dlatego często wykorzystuje się leki przeciwdepresyjne o działaniu sedatywnym tzn. minimalizujące napięcie i niepokój. Czasem pacjentom zapisuje się również leki o działaniu przeciwpsychotycznym. Klasyczne neuroleptyki, są zwykle źle tolerowane, z tego powodu nie znajdują szerokiego zastosowania w leczeniu bezsenności. Nowa generacja leków wykazała się dużo lepszą tolerancją i mniejszą liczbą działań niepożądanych, a stosowane w małych dawkach okazały się skuteczne i bezpieczne.

Wśród leków dostępnych bez recepty, działanie nassene wykazuje: melatonina, leki antyhistaminowe i leki ziołowe (np. szyszki chmielu, preparaty z kozłka lekarskiego).

Mechanizm działania leków nasennych

Klasyczne beznodiazepiny przyspieszają zasypianie, niemniej absolutnie nie mogą zostać uznane za złoty środek w zmaganiach z zaburzeniami snu. Po pierwsze pogarszają jego jakość i prowadzą do jego spłycenia, a po drugie powodują szybkie uzależnienie (już po kilku tygodniach stosowania). Z tego względu zostały zastąpione przez tabletki nasenne nowej generacji tzw. „zetki”, czyli zopiklon, zolpidem i zaleplon, które nie burzą struktury snu. Efektem ich stosowania jest senność pozbawiona efektów przeciwlękowych i obniżających napięcie mięśni, dlatego dzień po ich przyjęciu nie jest się otumanionym i rytm dobowy nie ulega przestawieniu. Co się tyczy leków przeciwdepresyjnych, wykazują one unikatową właściwość wydłużania czasu snu wolnofalowego.

Z kolei bardzo silne działanie tłumiące neuroleptyków znane od wielu lat, sprawiło, że często używano ich do usypiania pacjentów bardzo pobudzonych. Obecnie podaje je się pacjentom uzależnionym, z otępieniem i objawami psychotycznymi.

Dostępna bez recepty melatonina jest hormonem produkowanym w szyszynce, którego stężenie we krwi wzrasta pod wpływem ciemności. Ułatwia zasypianie i działa uspokajająco na układ nerwowy. Jest swego rodzaju sygnałem dla organizmu, że nastała noc i należy nasilić senność. Melatonina jest polecana osobom zmieniającym strefę czasową, pracującym zmianowo i prowadzącym nieregularny tryb życia.

Dawkowanie i czas działania leków nasennych

Terapia „zetkami” powinna być krótkoterminowa, czyli trwać 3–4 tygodnie. Jeśli po tym czasie jakość snu pacjenta nadal jest zła i wymaga on dalszej farmakoterapii, należy je stosować tylko w sposób przerywany, czyli maksymalnie 4 razy w tygodniu lub przez 15 nocy w miesiącu. Zaleca się, żeby przy łóżku pacjenta znajdowała się jedna lub połowa tabletki na sen. Należy ją zażyć wtedy, gdy po położeniu się do łóżka sen nie przychodzi przez ponad 15 min.

W przypadku leków przeciwdepresyjnych należy przyjmować jak najrzadziej najmniejszą skuteczną dawkę. Zazwyczaj czas podania leku powinien poprzedzać o 1 do 5 godzin czas udania się na spoczynek.

Neuroleptyki rozważa się jako leczenie dalszej kolejności. Przy braku skuteczności dawkę leku należy powoli zwiększać. Spośród neuroleptyków drugiej generacji najwięcej badań dotyczących ich korzystnego wpływu na sen opublikowano na temat olanzapiny i kwetiapiny.

Tabletki nasenne - możliwe skutki uboczne

Działania niepożądane zależą od grupy leków:

• benzodiazepiny - zwiększają ryzyko upadków i pogarszania pamięci u osób powyżej 65 r. ż. Mogą powodować: zaburzenia widzenia, dolegliwości gastryczne, bóle głowy i suchość w ustach;
• leki przeciwdepresyjne - najistotniejsze skutki związane z przyjmowaniem leków przeciwdepresyjnych to: zwiększona potliwość, zaburzenia apetytu, drżenie mięśni trudności w oddawaniu moczu, suchość w ustach;
• leki przeciwpsychotyczne - u części pacjentów prowadzą do: przyrostu masy ciała, sztywności i drżenia oraz obniżenia ciśnienia tętniczego.

Interakcje leków nasennych z innymi lekami i substancjami

Tabletki przeciwdepresyjne powinny być łączone z innymi lekami o wiele ostrożniej niż benzodiazepiny i leki nasenne II generacji, ze względu na możliwość groźnych interakcji. Popularne „zetki” nie powinny być zażywane równolegle z: agonistami receptora opioidowego, SSRI (selektywnymi inhibitorami wychwytu zwrotnego serotoniny), niektórymi antybiotykami (fluorochinolonami), antagonistami receptorów histaminowych H1 i wieloma innymi.

Najczęściej podawane leki z grupy przeciwdepresyjnych, czyli mianseryna, mirtazapina i trazodon, reagują z substancjami czynnymi środków stosowanych w chorobach serca (np. lekami przeciwartymicznymi klasy III, blokującymi kanały wapniowe, i glikozydami naparstnicy) - minasertyna, a także benzodiazepinami, lekami o działaniu zwiotczającym i benzodiazepinami.- mirtzapina, oraz SSRI ,TLPD (trójpierścieniowymi lekami przeciwdepresyjnymi) i IMAO (inhibitorami monoamionooksydazy) - trazodon.

Z neuroleptyków najczęściej wybiera się olanzapinę i kwetiapinę. Ta pierwsza reaguje m.in. z interferonami, SSRI, inhibitorami TNF-alfa i lekami hormonalnymi. A kwetiamina z lekami przeciwarytmicznymi klasy III, niektórymi lekami przeciwnowotworowymi i przeciwgrzybiczymi.

Tabletki nasenne bez recepty nie wykazują licznych interakcji.

Rzecz jasna, nie sposób wymienić wszystkich potencjalnych zależności pomiędzy poszczególnymi środkami, dlatego warto wczytać się w ich skład i zapoznać się z treścią ulotki. Należy pamiętać, że łączenie leków z alkoholem nigdy nie jest korzystne dla zdrowia, nawet jeśli nie jest on wymieniony w charakterystyce produktu leczniczego jako związek zakazany w czasie kuracji. Przed rozpoczęciem farmakoterapii należy powiedzieć lekarzowi, jakie inne leki się przyjmuje, żeby uniknąć potencjalnego niebezpieczeństwa.

Jak zadbać o spokojny sen?

Pamiętaj, że tabletki nasenne to nie jedyny gwarant spokojnego snu. Bardzo ważne jest zadbanie o jego higienę, czyli:

• ograniczanie czasu spędzanego w łóżku,
• wstawanie o tej samej porze,
• unikanie wieczorem silnego światła (np. emitowanego z telefonu, komputera lub telewizora),
• jedzenie przynajmniej 3 godziny przed położeniem się do łóżka,
• spanie w wywietrzonym pomieszczeniu,
• nieprzyjmowanie używek.

Ustabilizowany tryb życia, w którym jest miejsce na aktywność fizyczną, zdrową dietę i utrzymywanie relacji międzyludzkich również ma ogromne znaczenie. Istnieją także różne techniki relaksacyjne, ułatwiające zasypianie. Rytuały, którymi możesz poprzedzić nocny wypoczynek to m.in.:

• ciepła kąpiel,
• delikatne ćwiczenia rozciągające,
• słuchanie spokojnej muzyki,
• nacieranie się olejkami eterycznymi.