Obecnie w Polsce lek dostępny jest tylko na receptę, dlatego zastosowanie tabletki „dzień po” możliwe jest tylko po konsultacji medycznej. Przygotowaliśmy dla Was zestaw najważniejszych informacji o tym, czym jest antykoncepcja awaryjna, jak wygląda jej działanie oraz jakie dwa preparaty dostępne są na terenie Polski. Czy tabletka „dzień po” zagwarantuje Wam bezpieczeństwo i uniknięcie niechcianej ciąży? Co wpływa na jej skuteczność? Zapraszamy do lektury.
Antykoncepcja awaryjna – co to?
Jak sama nazwa wskazuje, jest to antykoncepcja, która powinna być stosowana tylko w sytuacjach kryzysowych. Stosuje się ją w celu zapobiegnięcia niechcianej lub przypadkowej ciąży w sytuacjach, gdy zawiodły podstawowe formy zabezpieczeń, w tym m.in. antykoncepcja hormonalna lub prezerwatywy. W Polsce dostępna jest doustna antykoncepcja awaryjna w postaci tabletek. Tę metodę określa się także jako antykoncepcję ratunkową, doraźną, kryzysową lub postkoitalną.
Kiedy stosuje się antykoncepcję awaryjną?
Najczęściej preparat przepisywany jest po odbyciu niezabezpieczonego stosunku płciowego, gdy pękła prezerwatywa lub zostały pominięte tabletki antykoncepcji hormonalnej stosowane w cyklu. Wówczas z celu zapewnienia większego bezpieczeństwa rekomenduje się natychmiastowe zastosowanie antykoncepcji awaryjnej.
Antykoncepcja awaryjna stosowana jest również u ofiar przemocy seksualnej, czyli gwałtu. Przy szybkim zażyciu tabletki „dzień po”, można z dużą skutecznością zapobiec niechcianej ciąży, która mogłaby być dodatkowym obciążeniem psychicznym i fizycznym dla ofiary przemocy.
Kiedy zastosować antykoncepcję awaryjną? Powinno się z niej skorzystać tylko w przypadkach nagłych i etycznie uzasadnionych.
Działanie tabletki „dzień po”
Przyjęcie tabletki “dzień po” powoduje opóźnienie owulacji, a w niektórych przypadkach dochodzi nawet do zablokowania owulacji. Działanie takie obserwowane jest tylko wtedy, gdy preparat zostanie podany przed jajeczkowaniem i wpływa on na uwalnianie komórki jajowej. Jeżeli doszło do jajeczkowania, to minimalizuje ryzyko połączenia uwolnionej komórki jajowej z plemnikami. Dokładne działanie tabletek antykoncepcyjnych kryzysowych może się różnić, w zależności od wybranego środka farmakologicznego.
Jaka jest skuteczność antykoncepcji awaryjnej?
Na skuteczność tabletki “dzień po” główny wpływ ma czas, który upłynął po odbyciu stosunku płciowego do przyjęcia preparatu. Im zostanie on przyjęty szybciej, tym jego skuteczność jest wyższa. Największe szanse na uchronienie się przed niechcianą ciążą są w ciągu pierwszych 12. godzin po niezabezpieczonym stosunku. Wraz z kolejnymi godzinami skuteczność tabletki “dzień po” będzie proporcjonalnie malała. Wpływ na to ma także to, jaką substancję czynną zawiera dany preparat.
Substancje aktywne w antykoncepcji awaryjnej
Preparaty dostępne w Polsce mogą zawierać dwie różne substancje czynne. Jedną z nich jest octan uliprystalu. Ten należy podać w ciągu pierwszych 5. dni (120 godzin), jednak najwyższą skuteczność gwarantuje w pierwszych godzinach po przyjęciu tabletki „dzień po”. Drugą z substancji czynnych jest lewonorgestrel, który musi zostać podany najpóźniej w ciągu 3. dni (72 godzin) po odbyciu niezabezpieczonego stosunku. Oba preparaty nie wykazują skuteczności po przekroczeniu tego czasu, gdy dojdzie do zagnieżdżenia się zarodka.
Czynniki obniżające skuteczność działania antykoncepcji awaryjnej
Kobiety mogą zastanawiać się, czy istnieją czynniki zmniejszające skuteczność działania antykoncepcji awaryjnej. Największym zagrożeniem są pojawiające się po zażyciu tabletki wymioty. Jeżeli dojdzie do nich w ciągu pierwszych 3. godzin od wzięcia preparatu, to rekomenduje się spożycie ponownej dawki, w celu zabezpieczenia działania leku.
Utarło się przekonanie, że zażycie dwóch różnych środków awaryjnych może zwiększyć ich działanie. To mit, dlatego warto się tego wystrzegać. Połączenie ze sobą tabletek, które zawierają octan uliprystalu i lewonorgestrel nie zwiększa skuteczności antykoncepcji kryzysowej. Wręcz przeciwnie może to doprowadzić do obniżenia jej skuteczności i zwiększyć ryzyko niechcianej ciąży.
Wpływ innych leków na antykoncepcje kryzysową
Wpływ na obniżoną skuteczność tabletek „dzień po” mogą mieć także niektóre leki. Tu wymienia się przede wszystkim medykamenty, które wpływają na pracę wątroby. Choć nie zostało to jeszcze potwierdzone medycznie, to uważa się, że wyższa waga pacjentki może negatywnie oddziaływać na skuteczność preparatu.
Ponadto zaobserwowano, że tabletki „dzień po” mogą wchodzić w interakcje z następującymi środkami farmakologicznymi;
- lekami stosowanymi na gruźlicę;
- preparatami przeciwgrzybiczymi;
- lekami stosowanymi na HIV;
- ziołem dziurawca;
- barbituranami i lekami przeciwpadaczkowymi.
Jeżeli pacjentka na co dzień bierze te leki, to niezbędne jest skonsultowanie zażycia antykoncepcji kryzysowej z lekarzem. Właśnie dlatego tak ważny jest dokładny i wiarygodny wywiad.
Antykoncepcja awaryjna i alkohol
Pewnie niektórzy z Was zastanawiają się nad tym, czy jest powiązanie skuteczności zażycia preparatu ze spożywaniem w tym czasie alkoholu. Okazuje się, że alkohol nie wpływa negatywnie na działanie tabletek „dzień po”, dlatego w sytuacjach awaryjnych można to łączyć. Oczywiście, jak w przypadku każdego leku, rekomenduje się zaniechanie łączenia spożywania preparatu i alkoholu.
Wykonanie testu ciążowego po zastosowaniu tabletki
W wielu sytuacjach rekomenduje się wykonanie testu ciążowego po zażyciu tabletki awaryjnej. Przede wszystkim powinno się to zrobić, gdy spóźnia się miesiączka lub pojawiły się inne objawy, które są typowe dla ciąży. Alternatywą dla testu ciążowego może być badanie hormonu beta hcg we krwi. Wiele osób decyduje się na wykonanie testu dla własnej pewności, co również jest wskazane.
Rodzaje tabletek „dzień po”
W Polsce dostępne są dwa preparaty antykoncepcji awaryjnej. Oba bez trudu powinny być dostępne w większości Polskich aptek, dlatego nie powinno być problemu z ich zakupem. Preparaty różnią się składem, substancją czynną oraz czasem działania. To lekarz podejmuje ostateczną decyzję co do tego, jaką antykoncepcję awaryjną zastosować trzeba w danym przypadku. W przypadku każdej tabletki jej skuteczność wzrasta wtedy, gdy jest zażyta szybko i zgodnie z rekomendacją lekarską. Poniżej więcej informacji o preparatach Escapelle i EllaOne. Oba leki zawierają substancje hormonalne.
Tabletka „dzień po” Escapelle
Pierwszym z dostępnych w Polsce preparatów jest tabletka „dzień po” Escapelle. W jej składzie znajduje się substancja czynna lewonorgestrel, który jest syntetyczną formą progesteronu. Ponadto w tabletce znajdują się także: skrobia kukurydziana, stearynian magnezu, laktoza jednowodna, skrobia ziemniaczana, krzemionka koloidalna bezwodna i talk.
Ze względu na substancję czynną zawartą w preparacie przyjęcie tabletki musi nastąpić w ciągu 72. godzin po tym, jak odbyto stosunek płciowy. Jeżeli czas zostanie przekroczony, to działanie antykoncepcji awaryjnej będzie nieskutecznie. Działanie preparatu polega na tym, że hamuje uwalnianie komórki jajowej i w ten sposób uniemożliwia zapłodnienie. Na jego skuteczność największy wpływ ma czas zażycia tabletki po niezabezpieczonym stosunku.
Po zastosowaniu tabletki „dzień po” odnotowano skuteczność na poziomie 98-99%, czyli średnio 98. na 100 kobiet udaje się zapobiec ciąży po niezabezpieczonym stosunku lub w przypadku braku skuteczności podstawowego środka antykoncepcji.
Tabletka „dzień po” EllaOne
Drugim środkiem antykoncepcji awaryjnej jest tabletka „dzień po” EllaOne. W jej składzie znajduje się octan uliprystalu, który ma wpływ na hamowanie uwalniania komórki jajowej i uniemożliwienie zapłodnienia. Czas działania tego preparatu jest większy, ponieważ jego skuteczność odnotowuje się nawet po zażyciu tabletki do 120. godzin po niezabezpieczonym stosunku. W tabletce znajduje się progesteron, który hamuje owulację oraz wprowadza zmiany w błonie śluzowej macicy, dzięki czemu zagnieżdżenie się zarodka i zapłodnienie jest jeszcze trudniejsze.
Skuteczność preparatu określa się na poziomie około 98-99% i jest największa w przypadku zażycia tabletki w ciągu pierwszych 12. godzin po stosunku. Jeżeli między przyjęciem tabletki i stosunkiem będzie dłuższa przerwa, to jej skuteczność będzie proporcjonalnie spadać. Szacuje się, że na 100 kobiet, które o czasie przyjmą tabletkę, tylko 2 zajdą w ciążę.
Tabletka EllaOne zawiera w swoim składzie: octan uliprystalu, powidon, stearynian magnezu, laktozę jednowodną i kroskarmelozę sodową.
Czy antykoncepcja awaryjna jest powszechnie dostępna?
Jeszcze do 2017 roku antykoncepcja awaryjna była powszechnie dostępna w Polsce, a tabletkę „dzień po” można było kupić w każdej aptece bez recepty. Wówczas obowiązywały jeszcze normy wprowadzone w kwietniu 2015 roku w Polsce na podstawie decyzji Komisji Europejskiej. Sytuacja zmieniła się w maju 2017 roku, gdy na mocy dedykowanej ustawy tabletkę „dzień po” można kupić tylko na podstawie recepty. To sprawiło, że nie jest już powszechnie dostępna w naszym kraju i wymaga konsultacji medycznej.
Co ciekawe, w większości krajów Europy wciąż obowiązują normy unijne i metody antykoncepcji awaryjnej można wdrożyć bez konieczności wizyty lekarskiej. Leki sprzedawane są tam bez recepty.
Kto może wystawić receptę na tabletkę „dzień po”?
Pewnym ułatwieniem dla pacjentek jest fakt, że obecnie tabletkę „dzień po” mogą przepisywać lekarze różnej specjalizacji. Powszechnie panuje przekonanie, że receptę na tabletkę „dzień po” może wystawić tylko lekarz ginekolog, jednak jest to błąd. Zgodnie z zapisami ustawy antykoncepcję awaryjną może przepisać lekarz każdej specjalizacji, jednak musi to być poprzedzone konsultacją medyczną. W związku z tym receptę na tabletkę „dzień po” z powodzeniem wystawi lekarz rodzinny, lekarz na oddziale opieki nocnej i świątecznej, czy też specjalista świadczący konsultacje online.
Czy lekarz może odmówić Wam wystawienia recepty?
Stosowanie antykoncepcji awaryjnej powinno być ostatecznością. W związku z tym lekarz ma prawo do odmówienia wystawienia recepty, jeżeli powoła się na klauzulę sumienia. Jeżeli lekarz uzna, że w danym przypadku doszło do nadużycia lub przepisanie antykoncepcji awaryjnej jest niezgodne z jego sumieniem, to ma pełne prawo do odbycia konsultacji medycznej i niezakończenia jej wystawieniem recepty. Do takiej sytuacji może dojść także w sytuacji, gdy skutki uboczne tabletki “dzień po” mogą powodować zagrożenie życia pacjentki.
Co w sytuacji, gdy lekarz odmówi?
Jeżeli odbyliście konsultację medyczną online i tabletka „dzień po” nie została przepisana, to macie możliwość skorzystania z usług innego lekarza. Odmawiający medyk każdorazowo ma obowiązek wskazać alternatywne miejsce, w którym dane świadczenie może zostać zrealizowane i tabletka „dzień po” zostanie przepisana. Warto pamiętać o tym, aby w takich sytuacjach poprosić o kopię dokumentacji lekarskiej, w której będzie wyraźne zaznaczona odmowa przepisania preparatu.
Czy recepta wystawiona podczas konsultacji online będzie ważna?
Wiele kobiet może czuć wstyd przed pójściem do lekarza rodzinnego ws. antykoncepcji awaryjnej. Alternatywą pozostaje skorzystanie z doraźnej opieki zdrowotnej u innego lekarza lub wybór konsultacji medycznych online. W ich trakcie specjalista przeprowadzi wywiad oraz zweryfikuje zasadność przepisania preparatu „dzień po”. Jeżeli zajdzie taka potrzeba, to zostanie wystawiona recepta online, którą zrealizować można w każdej aptece.
Z porady online możecie skorzystać m.in. na naszym portalu, co jest wygodnym i sprawdzonym rozwiązaniem. W trakcie konsultacji medycznej na pierwszym miejscu stawiamy zdrowie i bezpieczeństwo pacjentki. Jeżeli podejrzewacie niechcianą ciążę, to rekomenduje się jak najszybsze skorzystanie z konsultacji. W ten sposób zwiększa się skuteczność zażytego preparatu i dba o własny spokój.
Ile to kosztuje?
Zakup tabletki „dzień po” nie wiążę się z dużym kosztem. Nieco tańsza jest tabletka Escapelle, której cena obecnie waha się w granicach od 36 do 80 złotych za jedną tabletkę (opakowanie). Droższym preparatem jest EllaOne, który w aptece kosztuje zazwyczaj od 65 do 160 złotych za tabletkę (opakowanie). Ceny preparatów zależą od narzuconej przez aptekę marży.
Antykoncepcja awaryjna ≠ środek wczesnoporonny
Tabletka “dzień po” często niesłusznie uważana jest za środek wczesnoporonny. To błąd logiczny, który nie ma żadnego potwierdzenia w badaniach medycznych. Klucz znajduje się w tym, jak działa antykoncepcja awaryjna. Niezależnie od tego, czy wybierzecie tabletkę EllaOne, czy Escapelle, ich skuteczność obserwuje się tylko w pierwszych kilkudziesięciu godzinach po stosunku. Po przekroczeniu tego czasu ta metoda antykoncepcji awaryjnej będzie nieskuteczna i nie wpłynie na poronienie.
Z medycznego punktu widzenia nie ma czegoś takiego jak środki wczesnoporonne. Na rynku dostępne są tylko tabletki antykoncepcyjne, które na co dzień zabezpieczają przez niepożądaną ciążą, antykoncepcja awaryjna w postaci tabletek „dzień po” oraz preparaty poronne lub aborcyjne. Pod tym kątem tabletka „dzień po” jest bezpieczna, ponieważ nie przerwie ciąży w sytuacji, gdy dojdzie już do uwolnienia komórki jajowej i zagnieżdżenia się zarodka.
Antykoncepcja awaryjna – czy to gwarancja stuprocentowej pewności?
Decydując się na wzięcie tabletki awaryjnej, należy mieć świadomość, że nigdy nie gwarantuje ona stuprocentowego zabezpieczenia przed zajściem w niepożądaną ciążę. Nawet w sytuacjach, gdy tabletka zostanie wzięta zgodnie z wymogami czasowymi, nie zapewnia 100% skuteczności. W związku z tym statystycznie 2 kobiety na 100 przypadków zajdą w ciążę. To ryzyko, które wkalkulowane jest w antykoncepcję awaryjną oraz uprawianie seksu bez zabezpieczenia.
Możliwe skutki uboczne
Stosowanie metod antykoncepcji awaryjnej może powodować skutki uboczne. Mogą one różnić się nieznacznie w zależności od tego, czy zastosowano tabletkę EllaOne, czy Escapelle. Poniżej najczęściej pojawiające się skutki uboczne w przypadku obu preparatów.
Escapelle – działania niepożądane
Antykoncepcja awaryjna jest bezpieczna, jeżeli jej zażywanie odbywa się w zgodzie z zaleceniami lekarza oraz pod jego kontrolą. Każdy środek farmakologiczny może wywoływać określone skutki uboczne i podobnie jest w przypadku środka Escapelle.
Do najbardziej prawdopodobnych skutków ubocznych tabletki „dzień po” Escapelle zalicza się:
- bóle brzucha;
- bóle głowy;
- nudności;
- uczucie zmęczenia;
- kreawienie;
- zawroty głowy;
- tkliwość piersi;
- rozregulowane krwawienie miesiączkowe.
EllaOne – działania niepożądane
Po tabletkach EllaOne również mogą występować skutki uboczne. Ta tabletka „dzień po”, w której jest octan uliprystalu może powodować:
- bóle brzucha,
- nudności;
- tkliwość piersi;
- złe samopoczucie;
- bóle i zawroty głowy;
- zmęczenie;
- nieregularna miesiączka.
Ewentualne działania niepożądane są bardzo zbliżone do potencjalnych skutków ubocznych pojawiających się po Escapelle. W obu przypadkach występują jednak one sporadycznie.
Antykoncepcja awaryjna – przeciwwskazania
Jeżeli chcecie skorzystać z antykoncepcji awaryjnej, to jej stosowanie powinno być bezwzględnie skonsultowane z lekarzem. Istnieją określone przeciwwskazania do zażywania tabletek „dzień po”. Przede wszystkim antykoncepcja awaryjna nie powinna być zażywana przez osoby, które są uczulone na jakikolwiek składnik leków. Ponadto zabrania się jej stosowania w przypadku kobiet ciężarnych. Tabletkę należy przyjąć w określonym czasie, aby zapobiec ciąży. Jeżeli jednak już do niej dojdzie, to tabletka „dzień po” jej nie przerwie i nie powinna powodować innego zagrożenia dla płodu. Mimo wszystko należy się wówczas wystrzegać brania tego leku.
Szczególną ostrożność, zażywając tabletkę „dzień po” powinny zachować kobiety, które:
- mają ciężką odmianę astmy;
- borykają się z zaburzeniami czynności wątroby;
- przyjmują glikokortykosteroidy.
Ponadto tabletka„dzień po” nie powinna być stosowana przez kobiety, u których pojawiły się objawy ciąży lub też została ona stwierdzona przez ginekologa. Antykoncepcja awaryjna nie nadaje się do regularnego stosowania i nie powinna być użytkowana w zastępstwie antykoncepcji hormonalnej.
Tabletka „dzień po” w trakcie karmienia piersią
Do tej pory żadne badania nie potwierdziły negatywnego wpływu antykoncepcji awaryjnej na jakość mleka matki oraz rozwój dzieci. Mimo wszystko dla własnego bezpieczeństwa warto zrobić przerwę od karmienia piersią. Gdy tabletka “dzień po” zostanie zażyta, rekomenduje się przez 7 dni odejść od karmienia piersią. Nadmiar pokarmu powinno się ściągać laktatorem i utylizować. Robi się to w celu podtrzymania laktacji.
Czy po zażyciu tabletki można później starać się o dziecko?
Jednocześnie nie potwierdzono negatywnego wpływu zażywania tabletek dla układu rozrodczego kobiety, dlatego kobiety po antykoncepcji awaryjnej mogą spokojnie starać się w przyszłości o dziecko. Tabletka „dzień po” ma za zadanie ograniczyć ryzyko niepożądanej ciąży w danym momencie, jednak nie powinna wpływać na dalsze plany rodzicielskie w przyszłości.
Podsumowanie
Antykoncepcja awaryjna często okazuje się kołem ratunkowym, które pomaga nam w zapobiegnięciu niepożądanej ciąży. Jej stosowanie powinno być uzasadnione nagłymi przypadkami i zgodne z etyką lekarską oraz sumieniem pacjentów. W tym artykule postaraliśmy się odpowiedzieć na najważniejsze pytania dotyczące antykoncepcji kryzysowej oraz jej wpływu na nasze codzienne życie. To leki, które stosowane z głową są bezpieczne i nie powinny budzić żadnych kontrowersji.
