Zespół przewlekłego zmęczenia (CFS) – przyczyny, objawy i leczenie

Zespół przewlekłego zmęczenia (CFS) – co to za zaburzenie?

Zespół przewlekłego zmęczenia jest wyniszczającą chorobą o nieznanym pochodzeniu. Charakteryzuje się występowaniem stałego lub nawracającego uczucia zmęczenia przez co najmniej sześć miesięcy, niebędącego objawem toczącej się choroby somatycznej. Uczucie ciągłego zmęczenia nie ustępuje po odpoczynku. Jest na tyle silne, że negatywnie wpływa na  aktywność zawodową, społeczną i osobistą chorego. Szacuje się, że na CFS cierpi do 1 proc. populacji na świecie. W Polsce może więc chorować nawet 300 tys. osób. Wydaje się, że choroba ta dotyka najczęściej młode kobiety między 30-45 rokiem życia – ambitne, rozwijające karierę zawodową, stawiające sobie bardzo wysokie wymagania.

Zdiagnozowanie zespołu przewlekłego zmęczenia nastręcza wielu trudności. Charakterystyczne dla choroby somatycznej objawy sprawiają, że chory początkowo szuka wsparcia gdzie indziej niż gabinet psychoterapeuty lub psychiatry. Aby zróżnicować CFS od innych chorób somatycznych zaleca się wykonanie następujących badań laboratoryjnych:  badania  ogólnego  moczu,  morfologii,  TSH,  stężenia  fosforu,  glukozy,  wapnia,  ocenę  funkcji  wątroby,  nerek,  całkowitego  stężenia  białka,  albumin,  CRP, poziomu przeciwciał endomyzjalnych IgA w celu wykluczenia celiakii a także wykonanie testu  na  obecność  substancji  psychoaktywnych  w  moczu  oraz badań poziomu przeciwciał przeciwjądrowych i czynników reumatoidalnych. Jeśli w powyższych badaniach nie widać odchyleń,  należy przystąpić do diagnozy w kierunku zespołu przewlekłego zmęczenia.

Zespół przewlekłego zmęczenia – przyczyny

Mimo licznych badań wciąż nie jest do końca poznana przyczyna pojawienia się zespołu przewlekłego zmęczenia. Podejrzewa się, że źródłem tej choroby może być infekcja wirusowa, bakteryjna lub grzybicza. Dawniej uważano, że zespół przewlekłego zmęczenia jest wywoływany przez wirus Epsteina-Barr związany z mononukleozą. Powstał nawet termin „zmęczenie po mononukleozie”, ale nie zostało to wystarczająco potwierdzone.

Temat powrócił również w dobie pandemii COVID19. Wielu pacjentów po przechorowaniu koronawirusa skarżyło się na przeciągający się stan zmęczenia i złego samopoczucia. U pacjentów chorujących na CFS obserwuje się także niższe stężenie kortyzolu. Badania wskazują na pewne nieprawidłowości w układzie odpornościowym chorych. Nie jest jednak pewne czy stanowi to przyczynę, czy skutek choroby. Uważa się również, że na pojawienie się zespołu przewlekłego zmęczenia może mieć wcześniejszy, eksploatacyjny styl życia chorych.

Zespół przewlekłego zmęczenia – objawy. Co powinno wzbudzić naszą uwagę?

Najważniejszym objawem zespołu przewlekłego zmęczenia jest   występowanie przez co   najmniej 6  miesięcy stałego lub nawracającego  poczucia  zmęczenia  u  osoby  negującej  te  objawy  w  przeszłości. Po drugie należy wykluczyć podłoże somatyczne (np. cukrzycę, stwardnienie rozsiane) i psychologiczne (np. depresje, zaburzenia adaptacyjne) choroby. Pozostałe objawy (nie muszą występować wszystkie) to: ból gardła, boleśnie powiększone węzły pachowe, bóle mięśniowe, przedłużone uczucie ogólnego zmęczenia po wcześniej tolerowanym wysiłku, nie zlokalizowane bóle głowy, wędrujący ból  stawowy, zaburzenia pamięci i koncentracji, nadmierna senność lub  bezsenność.

Z reguły choroba rozpoczyna się nagle dotykając zdrowe dotychczas osoby. Początkowe objawy obejmują: gorączkę, ból gardła, kaszel i ból mięśni. Następnie pojawia się silne zmęczenie niezależne od aktywności i wysiłku fizycznego. Sen i odpoczynek nie przynoszą ulgi. Dolegliwości nasilają się pod wpływem stresu. Następnie choroba przechodzi w postać przewlekłą i objawia się: zmęczeniem, bólami mięśni, wędrującymi bólami stawów, bólami głowy i obrzękiem węzłów chłonnych. Pojawiają się zaburzenia rytmu dobowego (nadmierna senność, bezsenność). Często współwystępuje również depresja. Charakterystyczne są okresy zaostrzeń i remisji, jednak objawy rzadko znikają całkowicie.

Zespół przewlekłego zmęczenia – leczenie. Farmakoterapia czy psychoterapia? A może suplementacja?

W leczeniu zespołu przewlekłego zmęczenia stosuje się: farmakoterapie, psychoterapię oraz stopniową terapię ruchową. Wciąż brakuje niestety jasnych ram postępowania wobec tego schorzenia. Stosuje się leki antywirusowe,  przeciwdepresyjne,   przeciwlękowe, immunomodulatory,   leki  przeciwzapalne, antyhistaminowe, antybiotyki, leki przeciwgrzybicze  i  inne.

Za bardzo skuteczną uważa się terapię poznawczo-behawioralną. Stosuje się ponadto tzw. stopniową terapię ruchową, polegającą na stopniowym wprowadzaniu do codziennej aktywności ćwiczeń, które na początku trwają choćby 5 minut. Prowadzone są także badania nad skutecznością różnych suplementów w leczeniu CFS, m.in.: cynku, melatoniny, koenzymu Q10. W  2017  r.  opracowano  w Polsce nowy test psychologiczny do diagnozowania zespołu przewlekłego zmęczenia  –  skalę  przewlekłego zmęczenia.

Wciąż brakuje wystarczających danych dotyczących przyczyn powstawania zespołu przewlekłego zmęczenia. W konsekwencji, brakuje adekwatnego podejścia diagnostycznego i terapeutycznego. Miejmy nadzieję, że niedługo się to zmieni, choćby przez fakt, jak wysokie koszty psychiczne ale również gospodarcze generuje ta choroba. Uważa się że w samych Stanach Zjednoczonych wynoszą one 9,1 mld. dolarów rocznie.