Zawał serca: jak rozpoznać, leczyć i zapobiegać tej chorobie

Co to jest zawał serca?

Na początek należy wyjaśnić, czym jest zawał serca (zamienne określenie to atak serca, z łac. infarctus myocardii). Otóż jest to stan kardiologiczny, który prowadzi do częściowej lub całkowitej martwicy mięśnia sercowego. Nagłe ograniczenie przepływu krwi przez naczynia wieńcowe spowodowane odkładanie się złogów miażdżycowych skutkuje niedokrwieniem komórek, które nie są w stanie spełniać swojej funkcji i ulegają nieodwracalnemu zniszczeniu. Ile trwa zawał serca? Trudno jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie, gdyż niekiedy pierwsze objawy zawału pojawiają się już kilka dni wcześniej. Uogólniając, ból w klatce piersiowej, będący głównym objawem zawału serca zwykle trwa ponad 20 minut i z czasem narasta.

Kto jest szczególnie narażony na zawał serca?

Zwykle zawał serca jest diagnozowany u mężczyzn po 45. r.ż. i kobiet po 55. r.ż. Oczywiście na oddział ratunkowy z atakiem serca trafiają także dużo młodsi pacjenci (po 30. r.ż.) z ostrym zespołem wieńcowym (OZW). Niestety w przypadku młodych osób śmiertelność zawału jest bardzo wysoka, często umierają oni jeszcze zanim dojedzie karetka pogotowia.

Około 70 000 Polaków co roku doświadcza zawału mięśnia sercowego. I tutaj nasuwa się ciekawe pytanie - ile razy można mieć zawał serca? Wokół osób z problemami kardiologicznymi krąży popularny mit, iż zawał można mieć tylko trzy razy w życiu - nie jest to prawdą. Tak naprawdę nie istnieje żaden limit w tej kwestii. Jak pokazuje praktyka lekarska, część chorych w ogóle nie wie, że miało atak serca - mówimy wówczas o tzw. niemym, cichym lub utajonym zawale serca, który nie daje charakterystycznych objawów. Szacuje się, że nawet 40% przypadków chorych może dotyczyć właśnie niemego zawału serca, który z uwagi na niespecyficzne objawy jest trudny do rozpoznania. W grupie wysokiego ryzyka są szczególnie osoby chorujące na cukrzycę. 

• zawał serca u kobiet

Warto nadmienić, iż ryzyko wystąpienia zawału serca u kobiet jest wyższe w przypadku pacjentek, które przeszły menopauzę. Co więcej, zdarza się, że atak serca przypomina objawy przekwitania jak np.: zimne poty, uderzenia gorąca, duszności, co sprawia, że niejednokrotnie pacjentki nie zgłaszają się po pomoc medyczną.

Typy zawału serca

Wiele osób nie zdaje sobie sprawy, iż istnieją różne rodzaje zawałów serca. Oto podstawowe typy ataku serca:
bez uniesienia odcinka ST (NSTEMI, z ang. non-ST-elevation myocardial infarction),
z uniesieniem odcinka ST (STEMI, z ang. segment elevation myocardial infarction).

Przyczyny zawału serca

Udowodniono, że zawał serca występuje częściej u pacjentów z obciążonym wywiadem rodzinnym w kierunku miażdżycy - ta choroba układu sercowo-naczyniowego jest jedną z podstawowych przyczyn zawału mięśnia sercowego. Miażdżyca (łac. atheromatosis, atherosclerosis) prowadzi do zwężania światła tętnic, na skutek odkłania się na ich ścianach blaszek miażdżycowych, które składają się z cholesterolu, tkanki łącznej oraz włókien kolagenowych. To właśnie pękniecie blaszki miażdżycowej zapoczątkowuje proces zawałowy.

Ryzyko rozwoju miażdżycy (i w konsekwencji zawału serca) zwiększa wysoki cholesterol. Norma cholesterolu LDL wynosi do 2,5 mmol/l. Miażdżyca często prowadzi do choroby wieńcowej i niewydolności serca. Należy podkreślić, iż zmiany miażdżycowe odpowiadają za 98% przypadków zawału mięśnia sercowego. Jakie są pozostałe czynniki ryzyka oprócz wysokiego cholesterolu (hiperlipidemii) i miażdżycy? Zaliczamy do nich m.in.:

• nadciśnienie tętnicze,
• cukrzyca,
• nadwaga i otyłość,
• wiek (mężczyźni powyżej 55 r.ż., kobiety powyżej 45. r.ż.),
• zła dieta,
• długotrwały lub nagły stres,
• brak aktywności fizycznej,
• wady anatomiczne serca,
• wysoki poziom homocysteiny,
• nikotynizm (bierne i czynne palenie),
• niedobór witamin z grupy B,
• predyspozycje genetyczne,
• nadużywanie alkoholu,
• doustna antykoncepcja hormonalna (zwiększa ryzyko zakrzepicy żył).

Zawał serca - objawy

Nie każdy wie, jakie są objawy zawału serca - charakterystyczną oznaką jest silny ból w klatce piersiowej, zwykle za mostkiem, który może być piekący, dławiący lub rwący (bardzo rzadko kłujący). Chory odczuwa dolegliwości bólowe co najmniej 20 minut i mają one charakter narastający, nie ustępują mimo przyjęcia azotanu podjęzykowo. Należy nadmienić, iż u diabetyków i seniorów ból w klatce piersiowej może być mniejszy lub w ogóle nie występować. Do innych potencjalnych objawów zawału mięśnia sercowego należą:

• duszności,
• kołatanie serca,
• osłabienie,
• nudności, 
• wymioty,
• ból w nadbrzuszu,
• bladość powłok skóry,
• uczucie lęku i niepokoju,
• omdlenia,
• obfite zimne poty,
• zawroty głowy.

Jakie badanie wykaże przebyty zawał serca? EKG i oznaczenie poziomu troponin (proste badanie krwi).

Zawał serca - leczenie

 Jak rozpoznać zawał serca? Diagnostyka ataku serca powinna się opierać na:

• wywiadzie i badaniu przedmiotowym,
• badaniu elektrokardiograficznym (EKG),
• badaniu biochemicznym (oznaczanie CK-MB),
• badaniu echokardiograficznym (echo serca).

Do badań dodatkowych zaliczamy koronarografię, RTG klatki piersiowej i scyntygrafię.

Leczenie zawału serca jest zawsze dobierane indywidualnie do danego przypadku - może opierać się na metodach nieinwazyjnych i inwazyjnych. Bez względu na metodę cel jest jeden - przywrócenie prawidłowego dopływu krwi do mięśnia sercowego. W leczeniu farmakologicznym lekarz może zastosować leki przeciwbólowe (np. nitroglicerynę, morfinę), leki przeciwzakrzepowe, które obniżają ryzyko powstawania zakrzepów i usprawniają przepływ krwi przez zwężone naczynia. Innymi używanymi środkami są: 

• leki trombolityczne (rozpuszczają skrzepy), 
• β- blokery i inhibitory konwertazy angiotensyny (obniżają ciśnienie tętnicze krwi),

Jeśli chodzi o niefarmakologiczne leczenie zawału serca, jedną z metod operacyjnych jest angioplastyka tętnic wieńcowych, która polega na poszerzeniu zwężonych lub zamkniętych naczyń krwionośnych. Drugą metodą jest pomostowanie aortalno-wieńcowe, czyli tzw. wszczepienie by-passasów.

• dieta po zawale

Jak podkreślają dietetycy kliniczni - dieta po zawale powinna być zbliżona do założeń diety śródziemnomorskiej, czyli zawierać dużo warzyw i owoców, nasiona roślin strączkowych, oleje roślinne, tłuste ryby morskie (bogate w kwasy omega-3), orzechy, pełnoziarniste produkty zbożowe. Należy unikać tłustych mięs, tłustego nabiału, smalcu, twardych margaryn, przetworzonego mięsa. Lepiej jeść 5-6 mniejszych posiłków, zamiast 2-3 dużych. Ostatni posiłek należy zjeść 2-3 godziny przed snem.

Skutki zawału serca

Skutki ataku serca zależą od różnych czynników, w tym: wieku i stanu zdrowia pacjenta, czasu, jaki minął od udzielenia mu pomocy oraz stopnia uszkodzeń (martwicy). Tak więc, jakie skutki niesie ze sobą zawał serca? Należy wymienić m.in.:

• ostrą niewydolność serca,
• ryzyko ponownego zawału mięśnia sercowego,
• pęknięcie wolnej ściany serca,
• pęknięcie przegrody międzykomorowej.

Zawał serca - profilaktyka

Profilaktyka zawału serca obejmuje zmianę sposobu odżywiania na zbliżony do diety śródziemnomorskiej. W ramach działań prewencyjnych warto wykonywać ćwiczenia aerobowe o umiarkowanej intensywności (30 minut dziennie). Zalecana jest też normalizacja masy ciała i poddawanie się profilaktycznym badaniom kontrolnym (pomiar ciśnienia tętniczego, poziomu cholesterolu i glukozy we krwi). By zmniejszyć ryzyko zawału mięśnia sercowego, należy zaprzestać palenia tytoniu.

Czego nie wolno po zawale serca?

Przebyty zawał mięśnia sercowego wymaga od pacjenta wprowadzenia wielu zmian w odżywianiu i stylu życia. Osoby po ataku serca nie powinny się przemęczać, niewskazany jest intensywny - ekstremalny wysiłek fizyczny, ciężka praca. Nie powinno się też jeść soli kuchennej (lepiej zastąpić ją przyprawami ziołowymi i czosnkiem). Należy zaprzestać palenia papierosów i ograniczyć spożycie alkoholu (dozwolone jest czerwone wino wytrawne).

Zawał serca - pierwsza pomoc

Jeśli zauważysz u kogoś objawy zawału mięśnia sercowego, jak najszybciej wezwij pogotowie ratunkowe i ułóż chorego w pozycji siedzącej. Możesz rozluźnić jego ubranie i otworzyć okna. Jeśli masz w domu aspirynę - podaj ją osobie potrzebującej. UWAGA! Nie wieź chorego własnym transportem do szpitala, gdyż opóźni to udzielenie pomocy osobie przechodzącej atak serca - to duży błąd, który popełnia wiele osób. Zaczekaj na przyjazd karetki, gdyż zespół pogotowia podejmie działania ratunkowe od razu po dotarciu do domu pacjenta, a w przypadku zawału serca każda minuta jest na wagę złota.