Ugryzienie kleszcza — niepokojące objawy, powikłania, postępowanie

Ugryzienie kleszcza — identyfikacja i objawy

Skąd możesz wiedzieć, że u Ciebie lub Twoich bliskich nastąpiło ugryzienie kleszcza? Najczęściej zyskujemy taką świadomość dopiero po zauważeniu owada na ciele. Wiele osób nie jest świadomych momentu ugryzienia, ponieważ dokładny jego moment jest zazwyczaj bezbolesny. W samym rozpoznaniu najważniejsze jest, aby wiedzieć, kiedy zwiększa się ryzyko ukąszenia, jak wygląda ugryzienie kleszcza i jakie objawy mogą towarzyszyć temu zdarzeniu.

Jednak zanim to — zacznijmy od kluczowej informacji. Jak wygląda kleszcz?

Kleszcze to małe, pajęczaki, które mogą być trudne do zauważenia gołym okiem, szczególnie w ich młodocianych stadiach rozwojowych. Dorosłe osobniki są zwykle większe i łatwiejsze do zidentyfikowania.

Kleszcze mogą mieć różne rozmiary, w zależności od gatunku i stadium rozwoju, w którym się znajdują. Larwy mogą być niewielkie, wielkości ziarnka piasku (około 1 mm), nimfy są nieco większe (około 2 mm), natomiast dorosłe kleszcze mogą osiągać od 3 do 5 mm długości. Kleszcze mają charakterystyczną, płaską i owalną budowę ciała przed napełnieniem się krwią — kiedy są najedzone, ich odwłoki stają się kuliste.

O czym zawsze musisz pamiętać? Ważnym elementem w zauważeniu i rozpoznaniu ugryzienia kleszcza jest dokładne oglądanie swojego ciała, szczególnie po przebywaniu w miejscach, gdzie występowanie kleszczy jest bardzo powszechne — lasach, łąkach, parkach czy przydomowych ogródkach. Często zdarza się także, że po powrocie do domu możemy zaobserwować na swoim ciele kleszcza, który jeszcze nie zdążył się wbić w skórę. W takich przypadkach od razu należy go usunąć, aby zapobiec ukąszeniu.

Niestety właściciele pupili muszą być w tej kwestii jeszcze bardziej czujni. Zwierzaki, które wychodzą na dwór, mogą przynosić do domów nieproszonych gości, a tym samym zwiększać ryzyko zakażenia chorobami odkleszczowymi. Jeśli jesteś szczęśliwym posiadaczem psa lub kota już od wiosny do wczesnej jesieni musisz bacznie obserwować siebie i innych domowników.

Kleszcze mogą przyczepić się do każdej części ciała, jednak często wybierają trudno dostępne miejsca — okolice uszu, zgięcia kolan i łokci czy pachwiny. Jednak niewykluczone jest to, że owad wybierze miejsce na plecach, klatce piersiowej, czy owłosionej skórze głowy.

Warto również pamiętać, że nie zawsze należy szukać jedynie małej czarnej kropeczki. Podczas codziennych czynności można nieświadomie uszkodzić kleszcza lub nawet go wyrwać. Takie zdarzenie nie tylko utrudnia rozpoznanie ugryzienia kleszcza, ale również może zwiększyć ryzyko zakażenia, z uwagi na to, że proces uszkodzenia może spowodować, że owad wydzieli więcej patogenów do rany.

Kleszcz samoistnie odczepia się od ciała zazwyczaj po zakończeniu karmienia. Czas, w którym owad może przebywać na ciele, waha się od kilku dni do nawet tygodnia. Pamiętaj, że jeśli zauważysz ugryzienie, nie możesz czekać — takie postępowanie znacząco zwiększa ryzyko zakażenia chorobami, które kleszcze mogą przenosić. Im dłużej owad pozostaje na skórze, tym większe jest ryzyko, że dojdzie do transmisji patogenów i zakażenia. Prawidłowe usunięcie kleszcza (możliwie, jak najszybciej po jego zauważeniu), jest najlepszym działaniem, by zminimalizować to ryzyko.

Niepokojące symptomy po ugryzieniu kleszcza — kiedy należy się zaniepokoić?

Po ugryzieniu kleszcza ważne jest, aby uważnie monitorować swoje zdrowie i być świadomym potencjalnych objawów, które mogą wymagać natychmiastowej reakcji. Ugryzienie kleszcza może być trudne do zauważenia, zwłaszcza jeśli kleszcz został już usunięty lub sam odpadł.

Bezpośrednio po ugryzieniu miejsce ukąszenia zazwyczaj wygląda jak mały, czerwony punkt, który może być swędzący lub lekko bolesny. Jeśli owad wciąż się znajduje na ciele, z łatwością można zauważyć czarny lub brązowy korpus przyczepiony do skóry.

Nawet po prawidłowym usunięciu owada na ciele może pozostać ślad po ugryzieniu, jednak bardzo ważne jest, aby obserwować ten obszar pod kątem dodatkowych zmian.

Niepokojące symptomy po ugryzieniu mogą obejmować:

• Rumień wędrujący — rozprzestrzeniająca się czerwona plama lub obrączka, często pojawiająca się kilka dni do kilku tygodni po ugryzieniu. Jest to charakterystyczny znak zakażenia boreliozą.
• Objawy grypopodobne — gorączka, przewlekłe zmęczenie, dreszcze, bóle głowy, i bóle kostno-stawowe. Mogą pojawić się w pierwszych tygodniach po ugryzieniu.
• Powiększenie węzłów chłonnych — blisko miejsca ugryzienia.
• Bardzo widoczny ślad po ugryzieniu kleszcza i odczyn zapalny.
• Zmiany skórne lub rumień po kleszczu, które nie znikają po kilku dniach.
• Sztywność karku, trudności z koncentracją lub inne problemy z układem nerwowym mogą wskazywać na poważniejsze komplikacje.

Ryzyko wystąpienia objawów po ugryzieniu zależy od wielu czynników, w tym od regionu, w którym doszło do ugryzienia, oraz od czasu, jaki kleszcz spędził na skórze. Tak jak już podkreślaliśmy — im szybciej owad zostanie usunięty, tym mniejsze jest ryzyko zakażenia boreliozą czy innymi chorobami odkleszczowymi.

Jeśli zauważysz którykolwiek z powyższych objawów, niezwłocznie skonsultuj się z lekarzem rodzinnym. 

Co robić po ukąszeniu kleszcza?

Kiedy zauważysz ukąszenie, przede wszystkim zachowaj spokój. Panika może prowadzić do pochopnych działań i nieprawidłowego postępowania podczas usuwania kleszczy. Podejdź do sytuacji z rozwagą i skupieniem. NFZ podkreśla również, aby unikać zgłaszania się z tym problemem na SOR. Jeśli nie jesteś w stanie samodzielnie wyciągnąć kleszcza, możesz poprosić o pomoc lekarza rodzinnego w swojej przychodni.

Aby postępować w bezpieczny sposób, powinieneś się do tego odpowiednio przygotować. Znajdź pęsetę o cienkich końcówkach — dzięki temu z łatwością chwycisz owada, możliwie jak najbliżej skóry, unikając dotykania odwłoka. Nie używaj w tym celu palców, ponieważ możesz niezamierzenie zgnieść lub uszkodzić kleszcza i zwiększyć ryzyko zakażenia. Przed przystąpieniem do usunięcia, umyj ręce i zdezynfekuj pęsetę alkoholem lub innym środkiem dezynfekującym. Samego kleszcza i miejsca ugryzienia nie traktuj preparatami odkażającymi — wbrew pozorom mogą one zwiększyć ryzyko infekcji.

Delikatnie chwyć kleszcza pęsetą jak najbliżej skóry, starając się nie uszkodzić ciała kleszcza. Pociągnij owada prosto do góry, bez skręcania czy szarpania, aby uniknąć pozostawienia części aparatu gębowego w skórze. Jeśli tak się stanie, postaraj się usunąć pozostałe fragmenty za pomocą pęsety lub zdezynfekowanej igły.

Po usunięciu kleszcza ponownie oczyść miejsce ukąszenia i dokładnie umyj ręce. Warto również zanotować datę ugryzienia, która może być pomocna w przypadku pojawienia się objawów. Obserwuj miejsce ukąszenia przez kilka kolejnych tygodni, szukając niepokojących zmian skórnych.

Po prawidłowym usunięciu kleszcza, wiele osób zastanawia się, co z nim zrobić. Nie jest zalecane wyrzucanie go do śmieci lub spłukiwanie w toalecie, ponieważ może to stwarzać ryzyko dla innych osób lub zwierząt. Raz wbity kleszcz, może wbić się ponownie. Jak więc należy się zachować? Umieść owada w pojemniku z alkoholem. Może być to nawet mała plastikowa zakrętka. Nie zgniataj go. Takie działanie zabije kleszcza i zminimalizuje ryzyko rozprzestrzenienia się patogenów.

Choroby odkleszczowe

Choroby odkleszczowe to grupa chorób przenoszonych przez kleszcze, które mogą infekować ludzi i zwierzęta. W Polsce najbardziej znane z nich to borelioza oraz odkleszczowe zapalenie mózgu. Obie te choroby mogą mieć poważne konsekwencje zdrowotne — zwłaszcza jeśli nie zostaną szybko zdiagnozowane i odpowiednio leczone.

Epidemiologia chorób odkleszczowych w Polsce, zwłaszcza boreliozy i odkleszczowego zapalenia mózgu, pokazuje wzrost liczby zgłaszanych przypadków w ciągu ostatnich lat. W 2022 odnotowano 95 tys. osób ze zdiagnozowanymi chorobami przenoszonymi przez kleszcze. W porównaniu do danych z 2021 roku liczba ta była aż o 9 tys. większa. Ten trend wzrostowy odzwierciedla sytuację obserwowaną w wielu krajach Europy i na świecie, gdzie zmiany klimatyczne i podejście ukierunkowane na rozwój terenów zielonych bliżej skupisk mieszkalnych przyczyniają się do rosnącej populacji kleszczy i, co za tym idzie, do większego ryzyka przenoszenia chorób.

Należy zauważyć, że faktyczna liczba występujących chorób odkleszczowych może być znacznie wyższa niż liczba tych odnotowanych, ze względu na przypadki niezdiagnozowane lub niewłaściwie zidentyfikowane. Dlatego też istotne jest prowadzenie ciągłej edukacji na temat ryzyka związanego z ugryzieniami kleszczy i promowanie profilaktyki. 

Borelioza — objawy, diagnostyka, leczenie

Borelioza jest chorobą bakteryjną przenoszoną na ludzi przez kleszcze. Przyczyną boreliozy jest zakażenie bakteriami z rodzaju Borrelia. Do zarażenia dochodzi po przeniesieniu patogenu do organizmu człowieka w wyniku ukąszenia przez zainfekowanego owada.

Należy pamiętać, że nie każde ugryzienie przez kleszcza wiąże się z zakażeniem boreliozą, a nie każdy kleszcz jest zarażony bakteriami Borrelia. 

Objawy boreliozy mogą być różnorodne i pojawiają się w różnych odstępach czasu od ugryzienia. Wśród nich wymienić można:

• pojawienie się rumienia wędrującego w miejscu ugryzienia — chociaż często jest to pierwszy objaw, nie u wszystkich pacjentów musi on zawsze wystąpić;
• objawy grypopodobne;
• powiększenie węzłów chłonnych;
• ból kolan, łokci i nadgarstków, przechodzący w zapalenie stawów.

Objawy mogą pojawić się od kilku dni do kilku tygodni po ugryzieniu kleszcza. W niektórych przypadkach, kiedy choroba nie zostanie szybko zdiagnozowana i leczona, może prowadzić do poważniejszych komplikacji, w tym problemów z układem nerwowym.

Diagnostyka boreliozy opiera się głównie na ocenie klinicznej objawów i potwierdzeniu obecności boreliozy za pomocą testów serologicznych, które mogą wykryć przeciwciała przeciwko bakteriom Borrelia w krwi. Badania należy wykonać u osób, które doświadczyły ukąszenia kleszcza i obserwują u siebie objawy mogące wskazywać na boreliozę.

Leczenie boreliozy zazwyczaj polega na zastosowaniu antybiotyków, które w większości przypadków są skuteczne, szczególnie gdy chorobę wykryje się we wczesnym stadium. Długość i rodzaj leczenia antybiotykowego mogą się różnić w zależności od etapu i nasilenia objawów choroby.

Kleszczowe zapalenie mózgu — objawy, diagnostyka, leczenie

Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) jest wirusową chorobą, wywoływaną przez wirus kleszczowego zapalenia mózgu (Tick-borne encephalitis virus, TBEV). Podobnie, jak w przypadku boreliozy, ważne jest, aby pamiętać, że nie każde ugryzienie kleszcza wiąże się z ryzykiem zakażenia tym wirusem, ponieważ nie każdy kleszcz jest nosicielem TBEV.

KZM może prowadzić do poważnych komplikacji, w tym do zapalenia mózgu, opon mózgowych, a nawet do nieodwracalnych uszkodzeń w układzie nerwowym. Objawy choroby mogą pojawić się w dwóch fazach.

Początkowo mogą wystąpić objawy podobne do grypy, takie jak gorączka, zmęczenie i bóle mięśni, które po kilku dniach ustępują. Po krótkim okresie bezobjawowym, u niektórych pacjentów uwidaczniają się poważniejsze symptomy związane z zapaleniem mózgu, w tym silne bóle głowy, sztywność karku, zaburzenia świadomości, a czasami nawet paraliż.

Diagnostyka KZM opiera się przede wszystkim na badaniach krwi, które wykrywają przeciwciała przeciwko wirusowi TBEV. W niektórych przypadkach, zwłaszcza gdy choroba jest już w zaawansowanym stadium, mogą być konieczne dodatkowe badania, w tym najczęściej punkcja lędźwiowa.

Leczenie KZM jest głównie objawowe, ponieważ nie istnieją specyficzne leki antywirusowe przeciwko wirusowi TBEV. W przypadku poważnych komplikacji zdrowotnych konieczna może okazać się hospitalizacja, w celu maksymalnego złagodzenia objawów i zapobiegania dalszemu rozwojowi choroby.

Oprócz leczenia objawowego dostępne są szczepionki przeciwko Kleszczowemu zapaleniu mózgu, które są zalecane dla osób żyjących lub podróżujących do obszarów, gdzie choroba ta jest endemiczna. Szczepienie jest najskuteczniejszym sposobem na zapobieganie KZM i stanowi kluczowy element w profilaktyce tej choroby.

Jak ochronić się przed ugryzieniem kleszcza i powikłaniami?

Ochrona przed ugryzieniami kleszczy i potencjalnymi powikłaniami chorób odkleszczowych, wymaga świadomego podejścia i podjęcia konkretnych działań profilaktycznych.

Pamiętaj, że każde ugryzienie kleszcza niesie za sobą ryzyko zakażenia, ale można temu zapobiegać poprzez proste środki ostrożności.

• Podczas pobytu na świeżym powietrzu w miejscach, gdzie możesz spotkać kleszcze, staraj się nosić odzież, która zminimalizuje bezpośrednio dostęp do Twojej skóry. Długie spodnie, koszulki z długimi rękawami, zakryte obuwie i nakrycie głowy mogą znacząco zredukować ryzyko ugryzienia. Zalecane jest również stosowanie środków odstraszających kleszcze.
• Po powrocie do domu dokładnie sprawdź swoje ciało pod kątem obecności kleszczy, szczególnie w trudno dostępnych miejscach.
• Jeśli dojdzie do ugryzienia, postaraj się w spokoju, jednak możliwie najszybciej usunąć kleszcza. Miejsce ukłucia dokładnie oczyść i zdezynfekuj.
• W przypadku pojawienia się rumienia wędrującego lub innych objawów koniecznie skonsultuj się z lekarzem. Nie bagatelizuj pierwszych objawów. Wczesna diagnoza i leczenie mogą zapobiec rozwojowi poważniejszych form choroby.

Profilaktyka i wczesne działania po ukąszeniu kleszcza są wręcz podstawą ochrony przed chorobami odkleszczowymi. Umiejętność właściwego usuwania kleszczy, nawyk regularnych samokontroli po powrocie z terenów zarośniętych oraz świadomość objawów chorób przenoszonych przez kleszcze pozwolą Ci zminimalizować ryzyko zakażenia i powikłań. Zapobieganie jest najlepszą strategią ochrony przed infekcją.