Niewydolność krążenia: pierwsze objawy, diagnostyka i leczenie

Niewydolność serca: definicja, klasyfikacja, epidemiologia

Nie wszyscy wiedzą, że niewydolność serca (NS, Heart Failure, HF) w zasadzie nie jest chorobą (chociaż przyjęło się, że się ją tak określa), a zespołem typowych objawów, z których najważniejsze to:

• duszność,
• poszerzenie żył szyjnych,
• trzeszczenia nad płucami,
• obrzęki kończyn dolnych i górnych.

Niewydolność krążenia bez odpowiedniego leczenia prowadzi do uszkodzenia narządów wewnętrznych, na skutek ich niewydolności. W literaturze wyróżniana jest ostra niewydolność krążenia i przewlekła niewydolność krążenia. Pierwsza z nich odnosi się do objawów, które pojawiają się nagle i szybko narastają, a przewlekłą niewydolność krążenia rozpoznaje się u pacjentów, u których charakterystyczne dolegliwości utrzymują się przez przynajmniej miesiąc.

Niewydolność krążenia pochodzenia sercowego

Najczęstszą przyczyną niewydolności krążenia jest właśnie niewydolność serca. Naturalna pompa nie spełnia swojej funkcji, co skutkuje tym, że w łożysku naczyniowym znajduje się za mało krwi, a to z kolei przekłada się na niedostateczne zaopatrzenie narządów wewnętrznych w tlen.

Innymi słowy, niewydolność krążenia oznacza zaburzenia prowadzące do niedokrwienia narządów, spowodowane przez choroby uszkadzające układ krążenia.

Jakie są pierwsze objawy niewydolności krążenia?

Na początkowym etapie, choroba może przebiegać mało spektakularnie, co zwykle bywa przyczyną opóźnień diagnostycznych — pacjenci ignorują subtelne sygnały, jakie daje im organizm i zwlekają z wizytą u specjalisty.

Chociaż niewydolność krążenia pochodzenia sercowego ma pewne wspólne objawy, dokładny obraz kliniczny zależy od tego, która część narządu nie pracuje, tak jak powinna. U pacjenta z niewydolnością serca mogą występować poniższe objawy.

Objawy niewydolności lewokomorowej

Te objawy związane są z zastojem w krążeniu płucnym. Do najczęstszych z nich należą:

• kaszel (przeważnie suchy), który może wiązać się z odpluwaniem różowo podbarwionej plwociny;
• napadowa duszność nocna wywołana niedostosowaniem rzutu lewej komory do dobrze funkcjonującej prawej;
• przyspieszone oddychanie i trzeszczenia nad podstawą płuc.

Wyjątkowo nieprzyjemna jest również duszność nasilająca się w pozycji leżącej, która słabnie podczas stania lub siedzenia (orthopnoë) i której występowanie tłumaczy się tym, że w pozycji poziomej dochodzi do redystrybucji krwi z kończyn dolnych do serca, a niewydolna lewa komora nie jest w stanie poradzić sobie z jej zwiększoną ilością – w wyniku tego krew zalega w płucach.

Objawy niewydolności prawokomorowej

To tak zwana niewydolność krążenia pochodzenia obwodowego. Wśród nich wymienia się:

• ból w jamie brzusznej, będący efektem biernego przekrwienia i powiększenia rozmiarów wątroby, co powoduje rozciąganie jej torebki i ból;
• częste oddawanie moczu;
• brak łaknienia i nudności — są skutkiem zastoju żylnego w błonie śluzowej żołądka i jelit;
• pogłębione oddychanie przy normalnej lub zwiększonej jego częstotliwości.

Objawy wspólne

Objawy wspólne, w tym objawy małej pojemności minutowej serca, to przede wszystkim:

• męczliwość,
• skąpomocz — w zaawansowanej niewydolności serca, wtedy kiedy nerki przez długi czas pozostają niedostatecznie ukrwione;
• zawroty głowy;
• zmiany masy ciała — początkowo powiększenie obwodu tułowia, potem spadek wagi;
• kołatanie serca;
• bóle wieńcowe;
• wzmożona potliwość i podwyższona temperatura — zwężenie skórnych naczyń krwionośnych powoduje ograniczenie utraty ciepła.

Ostra niewydolność krążenia — przyczyny

Ostra niewydolność serca (ONS) z ang. acute heart failure (AHF) to gwałtownie występujące lub nasilające się objawy niewydolności serca. Ostra niewydolność krążenia uznawana jest za stan zagrożenia życia, wymagający szybkiej diagnostyki, będący wskazaniem do leczenia w warunkach szpitalnych.

Ostra niewydolność serca może rozwinąć się bez wyraźnej przyczyny u osoby, u której wcześniej nie stwierdzono żadnych nieprawidłowości w sercu lub być rezultatem dekompensacji przewlekłej niewydolności serca.

Za najczęstszą przyczynę ostrej niewydolności serca u osób starszych uważa się chorobę wieńcową, znaną także jako choroba niedokrwienna serca. U młodszych pacjentów za ONS odpowiadają inne przyczyny, głównie:

• kardiomiopatia rozstrzeniowa,
• wady serca,
• zapalenie mięśnia sercowego,
• arytmie.

Zdarza się, że ostra niewydolność krążenia pojawia się jako następstwo pewnych stanów, w tym: chorób płuc (np.zatorowości płucnej, zaostrzenia przewlekłej choroby obturacyjnej płuc), tamponady serca, odmy prężnej i rozwarstwienia aorty. Ostry incydent opisywanej choroby mięśnia sercowego może być także spowodowany zastojem płynów, odwodnieniem organizmu, spożyciem alkoholu lub substancji psychoaktywnych oraz występować jako powikłanie zawału serca.

Przewlekła niewydolność krążenia — przyczyny

Przewlekła niewydolność krążenia spowodowana jest przez:

• zaburzenia skurczowej czynności serca, do których prowadzą: zawał, zakażenie, choroba wieńcowa, kardiomiopatia rozstrzeniowa i kardiomiopatie uwarunkowane genetycznie;
• zaburzenia rytmu i przewodzenia;
• zaburzenia czynności rozkurczowej spowodowane przerostem mięśnia sercowego, kardiomiopatią restrykcyjną lub przerostową, chorobami osierdzia;
• wady zastawek serca;
• krążenie hiperkinetyczne, czyli stan, w którym dochodzi do poszerzenia naczyń krwionośnych, co przekłada się na to, że serce pompuje więcej krwi, aby wyrównać spadek ciśnienia. Krążenie hiperkinetyczne może być wywołane m.in. przez: choroby ogólnoustrojowe, ciąże, nadczynność tarczycy, ciężką niedokrwistość, bywa także komplikacją wynikającą z zaawansowanej marskości wątroby.

Diagnostyka ostrej i przewlekłej niewydolności krążenia

Wstępne rozpoznanie ostrej niewydolności krążenia stawiane jest na podstawie wywiadu i podstawowych objawów świadczących o chorobie i obecności potencjalnych czynników wywołujących. Rozpoznania dokonuje się również na podstawie oceny klinicznych symptomów zastoju krwi i zmniejszonego przepływu przez tkanki podskórne, potwierdzonych na dalszym etapie diagnostyki za pomocą badań dodatkowych.

Znaczenie ma także szybkość występowania niepokojących dolegliwości. U wszystkich pacjentów, u których podejrzewana jest ostra niewydolność krążenia, wykonuje się:

• pomiar peptydów natriuretycznych;
• badania laboratoryjne: troponiny sercowe, BUN/mocznik, kreatynina, elektrolity, glukoza, morfologia krwi, badania czynności wątroby, TSH), USG płuc, RTG klatki piersiowej, i 12 odprowadzeniowe EKG.

Podczas diagnozowania przewlekłej niewydolności krążenia ogromne znaczenie ma badanie przedmiotowe przeprowadzane przez lekarza. Specjalista poszukuje u pacjenta typowych dla tej jednostki dolegliwości, takich jak: trzeszczenia nad płucami, obrzęki szczególnie kończyn dolnych, czy poszerzenie żył szyjnych.

Przewlekłej niewydolności serca niejednokrotnie manifestuje się przesiękami w jamach ciała lub powiększeniem albo wręcz przeciwnie: zanikiem wątroby, co można zweryfikować podczas przeprowadzania badania USG. Przydatne okazuje się także inne nieinwazyjne badanie, czyli pomiar ciśnienia krwi. U pacjentów z niewydolnością serca, dochodzi do wzrostu ciśnienia rozkurczowego, co ujawnia się jako zmniejszenie amplitudy ciśnień.

U pacjentów z rozpoznaną chorobą sercowo naczyniową, warto wykonać RTG klatki piersiowej i echo serca, ponieważ w tej grupie istnieje duże prawdopodobieństwo zdiagnozowania przewlekłej niewydolności krążenia. RTG klatki piersiowej sprawdza się także w weryfikowaniu czy doszło do zaostrzenia przewlekła niewydolność serca, natomiast echo serca pozwala ocenić struktury serca oraz ocenić przepływ krwi w sercu i dużych naczyniach.

Leczenie niewydolności krążenia

W przypadku ostrej niewydolności krążenia należy szybko ustalić, czy nie wynika ona z choroby wymagającej natychmiastowego leczenia przyczynowego (maksymalnie w ciągu dwóch godzin).

Do chorób, które muszą podlegać pilnej terapii, zalicza się:

• ostry zespół wieńcowy,
• niekontrolowane nadciśnienie tętnicze,
• zaburzenia czynności serca,
• przyczynę mechaniczną,
• zatorowość płucną,
• zakażenie,
• tamponadę serca.

W kuracji wykorzystuje się postępowanie niefarmakologiczne z zakresu kardiologii interwencyjnej lub leki (obniżające ciśnienie, działające przeciwkrzepliwie).

Przewlekłą niewydolność krążenia leczy się przez poprawę wydolności całego organizmu. Pacjentowi zalecana jest intensywna aktywność fizyczna lub umiarkowana aktywność fizyczna — w zależności od jego stanu klinicznego. Niektórzy chorzy z zaawansowaną niewydolnością serca i chorobami współistniejącymi, mogą zostać objęci programem rehabilitacji kardiologicznej. W przypadku niewydolności krążenia, która utrzymuje się przez długi czas, należy korygować nieprawidłowości będące następstwem zalegania krwi i utrudnień w przepływie krwi.

Leki stosowane w leczeniu niewydolności serca

W leczeniu niewydolności serca pomocne mogą okazać się: inhibitory konwertazy angiotensyny, beta blokery, leki moczopędne, antagoniści aldosteronu i inhibitory SGLT2. Postępowanie inwazyjne zakłada: terapię resynchronizacyjną (CRT), rewaskularyzację wieńcową, wszczepienie kardiowertera-defibrylatora (ICD), a nawet przeszczepienie serca.

Niefarmakologiczne leczenie niewydolność krążenia polega na: zaprzestaniu palenia papierosów i spożywania alkoholu oraz unikaniu podróży do miejsc o gorącym i wilgotnym klimacie, które położone są na znacznych wysokościach. Jeśli to możliwe, pacjenci powinni unikać niektórych leków, w tym: NLPZ, koksybów, glikokortykosteroidów, metforminy, soli litu, werapamilu i dilitiazemu, a także: dihydropirydynowych blokerów kanału wapniowego, antracyklin i leków antyarytmicznych klasy I.

O tym, jaka kuracja będzie najwłaściwsza dla danego pacjenta, decyduje lekarz specjalizacji kardiologicznej.

Jak zapobiec niewydolności krążenia?

Przewlekła niewydolność serca zwykle ma charakter postępujący, co oznacza, że prowadzi do pogarszania się czynności mięśnia sercowego. Dzieje się tak, ponieważ zdrowe komórki serca są przeciążone, ze względu na dysfunkcję pozostałych komórek.

Na szczęście skuteczne leczenie może spowolnić postęp uszkodzenia serca. Profilaktyka niewydolności krążenia opiera się na prewencji chorób, które mogą do niej doprowadzić, w tym nadciśnienia tętniczego, chorób układu krążenia, zakażeń, chorób płuc i innych. Walczy się również z: marskością wątroby, niedokrwistością i nadczynnością tarczycy.

W profilaktyce większości chorób, w tym również niewydolności krążenia, kluczowe znaczenie ma przestrzeganie zdrowego stylu życia, przez co rozumie się: rezygnację z używek, dbanie o dietę i odpowiednią długość oraz higienę snu. Ogromne znaczenie ma także regularna aktywność fizyczna. Dodatkowo nie należy zapominać o wizytach u lekarza i badaniach okresowych.