Jakie są powody otyłości olbrzymiej i jakie ma ona konsekwencje dla zdrowia?

Otyłość olbrzymia – definicja

Otyłość olbrzymia, określana również otyłością kliniczną 3 stopnia, jest zaawansowanym stadium otyłości, które wymaga leczenia chirurgicznego. O otyłości olbrzymiej mówi się, gdy wskaźnik masy ciała BMI przekracza 40 kg/m2, a zawartość tkanki tłuszczowej w organizmie jest większa niż 50% u kobiet i 35% u mężczyzn. 

Otyłość 3 stopnia powstaje głównie w wyniku nadmiernej podaży kalorii w stosunku do zapotrzebowania energetycznego organizmu, jednak tak naprawdę jest chorobą o złożonej etiologii, uwarunkowaną przez współdziałanie czynników genetycznych, psychologicznych i środowiskowych. 

Otyłość olbrzymia – objawy

Otyłość olbrzymia jest zaawansowaną postacią otyłości, która prowadzi do groźnych problemów zdrowotnych. Jej wczesne rozpoznanie, w oparciu o badania antropometryczne i metody obrazowe, pozwala na wdrożenie odpowiedniego leczenia i zapobieganie rozwojowi powikłań. 

Najczęściej wykorzystywanym wskaźnikiem do rozpoznania otyłości jest wskaźnik masy ciała BMI (body mass index), którego oblicza się, dzieląc masę ciała w kilogramach przez wzrost wyrażony w metrach podniesiony do kwadratu. Wartości powyżej 30 oznaczają otyłość, natomiast jeśli są większe bądź równe 40 – otyłość olbrzymią. 

Drugim wskaźnikiem, który pozwala na zdiagnozowanie i określenie przyczyny otyłości brzusznej, jest wskaźnik WHR (waist-hip ratio). Oblicza się go na podstawie pomiaru najwęższego miejsca w talii i najszerszego miejsca w biodrach. Prawidłowy wynik ilorazu tych wartości nie powinien przekraczać odpowiednio 0,8 u kobiet i 1,0 u mężczyzn. 

Do pozostałych badań antropometrycznych, które pozwalają na ocenę masy ciała, należy pomiar grubości fałdu skórnego z wykorzystaniem fałdomierza, wskaźnik WC (waist circumference), mierzący obwód pasa oraz określający stosunek obwodu pasa do wysokości ciała wskaźnik WHtR (waist to height ratio). 

W celu dokładnego określenia zawartości tkanki tłuszczowej w organizmie (również procentowej), a zwłaszcza jej udziału w narządach i przestrzeni zaotrzewnowej, wykorzystuje się analizę impedancji bioelektrycznej BIA (bioelectrical impedance analysis), a także metody obrazowe: tomografię komputerową z oceną planimetryczną, jądrowy rezonans magnetyczny, ultrasonografię, rentgenowską absorpcjometrię podwójnej energii DEXA (dual energy X-ray absorptiometry) oraz pomiar przewodnictwa elektrycznego ustroju TOBEC (total body electrical conductivity), jednak ze względu na wysokie koszty badań oraz utrudniony dostęp do aparatury wykorzystywane są one znacznie rzadziej.  

Otyłość olbrzymia – przyczyny

Najczęstszą przyczyną otyłości olbrzymiej jest spożywanie nadmiernej ilości kalorii w stosunku do zapotrzebowania energetycznego organizmu, zwykle w połączeniu z niską aktywnością fizyczną. Żywność wysokoprzetworzona, z dużą zawartością tłuszczów zwierzęcych (głównie nasyconych kwasów tłuszczowych i tłuszczy typu trans), cukrów prostych (glukozy i fruktozy) oraz soli kuchennej, a także niedostarczanie organizmowi niezbędnych składników odżywczych, takich jak błonnik pokarmowy, witaminy i minerały, powoduje odkładanie nadmiaru kalorii w postaci tkanki tłuszczowej oraz niedobory pokarmowe. Również regularne spożywanie alkoholu może przyczyniać się do wzrostu masy ciała (w tym brzucha alkoholowego) oraz poważnych problemów zdrowotnych, takich jak choroby wątroby, cukrzyca czy choroby układu krążenia. 

Do pozostałych przyczyn otyłości olbrzymiej należą między innymi: 

• uwarunkowania genetyczne, w tym dziedziczenie skłonności do nadmiernej masy ciała (która może pojawić się już jako otyłość u dzieci), nawyków żywieniowych i podstawowej przemiany materii, 
• zaburzenia hormonalne, w tym niedoczynność tarczycy, zespół policystycznych jajników, niedobór hormonu wzrostu, 
• choroby genetyczne, takie jak zespół Pradera-Williego, zespół Cohena i zespół Laurence'a-Moona-Biedla, 
• zaburzenia metaboliczne, w tym insulinooporność, cukrzyca typu 2 i dyslipidemie, 
• uszkodzenie podwzgórza, które jest odpowiedzialne między innymi za regulację uczucia sytości i głodu,  
• farmakoterapia w oparciu o leki przeciwdepresyjne, przeciwlękowe bądź przeciwpadaczkowe, a także neuroleptyki, kortykosteroidy, glikokortykosteroidy lub insulinę, 
• czynniki psychologiczne, w tym zaburzenia odżywiania, nieumiejętne radzenie sobie ze stresem i negatywnymi emocjami, depresja i stany lękowe, zaburzenia mechanizmu samoregulacji,
• wpływ otoczenia na niewłaściwe nawyki żywieniowe oraz błędne przekonania na temat odżywiania. 

Otyłość olbrzymia – leczenie

Otyłość olbrzymia, zwłaszcza brzuszna, niesie za sobą ryzyko poważnych powikłań zdrowotnych, do których należą między innymi choroby układu krążenia, zaburzenia metaboliczne, choroby układu ruchu, niektóre nowotwory, choroby neurologiczne i zaburzenia psychiczne. Zarówno otyłość, jak i jej powikłania, zwiększają ryzyko przedwczesnych zgonów, dlatego tak ważne jest ich wczesne rozpoznanie, a następnie wdrożenie odpowiedniego kierunku leczenia. 

Leczenie otyłości olbrzymiej obejmuje zmianę stylu życia poprzez właściwe nawyki żywieniowe i regularną aktywność fizyczną, a także farmakoterapię z wykorzystaniem leków zmniejszających apetyt lub wchłanianie tłuszczów z pokarmów (orlistat, liraglutyd lub złożony produkt leczniczy zawierający dwie substancje czynne: chlorowodorek bupropionu i chlorowodorek naltreksonu) oraz leczenie chirurgiczne przy pomocy zabiegów bariatrycznych (rękawowa resekcja żołądka, by-passy gastryczne, balon żołądkowy, założenie regulowanej opaski żołądkowej, wyłączenie żółciowo-trzustkowe). 

Leczenie otyłości olbrzymiej, ze względu na zaawansowane stadium choroby, jest procesem długotrwałym, którego finalny efekt zależy od współdziałania wielu czynników i wymaga od pacjentów zaangażowania i cierpliwości, ponieważ nie daje natychmiastowych rezultatów. Wiedza na temat temat tego, jak zapobiegać otyłości jest niezwykle ważna już od najmłodszych lat, ponieważ jej profilaktyka jest znacznie łatwiejsza niż późniejsze leczenie choroby.