Astma oskrzelowa, POChP — poznaj leki rozszerzające oskrzela

Co to jest obturacja oskrzeli?

Obturacja oskrzeli to inaczej ich zwężenie, spowodowane skurczem, obrzękiem błony śluzowej lub obecnością gęstej wydzieliny. Efektem jest utrudniony przepływ powietrza, szczególnie podczas wydechu. Obturacja oskrzeli objawia się dusznością, kaszlem (często napadowym), świszczącym oddechem, uczuciem braku powietrza. Diagnozuje się ją za pomocą spirometrii — badania czynnościowego układu oddechowego.

Astma i POChP — najczęstsze choroby z obturacją oskrzeli

Astma i POChP to najczęstsze choroby przewlekłe przebiegające z obturacją oskrzeli.

Astma charakteryzuje się przewlekłym zapaleniem dróg oddechowych. Ograniczony przepływ powietrza spowodowany jest skurczem mięśni gładkich, obrzękiem błony śluzowej, tworzeniem czopów śluzowych, a z czasem — przebudową ściany oskrzeli. Wyróżnia się dwa główne rodzaje astmy: astmę alergiczną i niealergiczną.

Ta pierwsza najczęściej rozpoczyna się w dzieciństwie i często współwystępują z nią inne choroby atopowe. Z kolei astma niealergiczna najczęściej rozpoznawana jest u dorosłych, jak sama nazwa wskazuje, nie ma związku z alergenami, za to może wykazywać gorszą odpowiedź na leczenie glikokortykosteroidami. 

Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) spowodowana jest nieprawidłowościami w drogach oddechowych: zapaleniem oskrzeli i oskrzelików i/lub pęcherzyków płucnych, co prowadzi to przewlekłego, często postępującego ograniczenia przepływu powietrza przez drogi oddechowe oraz rozedmy płuc, tj. uszkodzenia pęcherzyków płucnych.

Przyczyną jest narażenie na szkodliwe czynniki: pyły, gazy, a najczęściej — dym tytoniowy.

Rodzaje leków rozszerzających oskrzela

Medycyna oferuje różne grupy leków używanych w leczeniu chorób z obturacją oskrzeli. 

Beta-2-mimetyki

Dzieli się je na długo działające (LABA), do których zalicza się formoterol i salmeterol i krótko działające (SABA): fenoterol i salbutamol. Leki z tej grupy pobudzają receptory beta-2 w mięśniach gładkich oskrzeli, co prowadzi do ich rozkurczu, rozszerzenia i ułatwienia przepływu powietrza. Jak każdy lek, mogą wywoływać działania niepożądane, a najczęstsze z nich to: drżenie mięśni (zwykle dłoni), przyspieszone bicie serca, kołatanie serca, bóle głowy rzadziej lub przy większych dawkach — hipokaliemia (spadek potasu we krwi), hiperglikemia (wzrost stężenia cukru we krwi).

W jakich preparatach znajdziemy beta-2-mimetyki?

• formoterol: Atimos, Foradil, Forastimin, Oxis Turbuhaler, Zafiron
• salmeterol: Asmetic, Pulmoterol, Serevent
• fenoterol: Berotec N 100
• salbutamol: Aspulmo, Buventol Easyhaler, Ventolin

Stosowane są wziewnie, aplikuje się je za pomocą specjalnych, łatwych w użyciu, niewielkich inhalatorów.

Antycholinergiczne leki wziewne

Leki z tej grupy również dzieli się ze względu na czas działania. Przedstawiciel krótko działających leków antycholinergicznych (SAMA) to ipratropium, a długo działających (LAMA) — tiotropium i glikopironium. Ipratropium zaczyna działać po około 15 minutach i działa do 6 godzin, działanie tiotropium zaczyna się po około poł godziny i trwa do 24 godzin, glikopironium — po około 5 minutach i działa nawet do 33-57 godzin. Ich mechanizm działania polega na blokowaniu receptorów muskarynowych (pobudzane acetylocholiną) w mięśniach gładkich oskrzeli. Działania niepożądane występują rzadko, ponieważ leki z omawianej grupy działają miejscowo, jednak na wszelki wypadek warto je znać. Jeśli już wystąpią, może to być m.in. suchość w ustach, zaparcia, zawroty głowy.

Antycholinergiczne leki wziewne:

• ipratropium: Atrodil, Atrovent
• tiotropium: Braltus, Ontipria, Spiriva, Srivasso
• glikopironium: Seebri Breezhaler

Teofilina

Jedyny dostępny w Polsce lek z grupy metyloksantyn. Jej mechanizm działania jest złożony i nie został w pełni poznany, ale główny z nich polega na blokowaniu enzymu fosfodiesterazy, który rozkłada cAMP — substancję przekaźnikową w komórkach. Dochodzi do wzrostu stężenia cAMP, a to dla komórek mięśni oskrzeli jest sygnałem do rozkurczu.

Obecnie teofilina nie jest często stosowana ze względu na słabe działanie rozszerzające oskrzela i wywoływane skutki uboczne. Co się do nich zalicza? Przede wszystkim dolegliwości z układu pokarmowego: bóle w nadbrzuszu, nudności, wymioty, biegunka, a także przyspieszone lub niemiarowe bicie serca, bóle głowy, niepokój, bezsenność. 

W aptece teofilinę dostaniemy w postaci tabletek, w preparatach takich jak: Euphyllin long i Theospirex retard (tabletki o przedłużonym działaniu).

Przeciwwskazania do jej stosowania to świeży zawał serca, zaburzenia rytmu serca, niestabilna dławica piersiowa, wstrząs, skłonności do wystąpienia drgawek, padaczka, ciężkie choroby wątroby, obrzęk płuc.

Preparaty złożone

Leczenie obturacji oskrzeli często wiąże się z potrzebą przyjmowania co najmniej dwóch różnych substancji. W związku z tym, aby ułatwić chorym przyjmowanie leków, powstało wiele preparatów łączących w sobie dwie lub trzy różne substancje.

Preparaty złożone:

• beklometazon + formoterol: Airiam, Formodual, Fostex
• beklometazon + formoterol + glikopironium: Trimbow
• flutykazon + salmeterol: AirFluSal Forspiro, Asaris, Aurodisc, Comboterol, Duexon, Fluticomb, Salmex, Veriflo
• fenoterol + ipratropium: Berodual
• ipratropium + salbutamol: Iprixon Neb

Wymienione preparaty są lekami przyjmowanymi wziewnie.

Leczenie POChP

Podstawą w leczeniu POChP jest zaprzestanie palenia tytoniu i unikanie narażenia na bierne palenie, jak i na zanieczyszczenie powietrza. 

Natomiast fundamentem leczenia farmakologicznego są długodziałające leki rozszerzające oskrzela — LABA i LAMA, a jeszcze większą skuteczność wykazują, jeśli stosowane są w połączeniu. Dodatkowo mogą być zastosowane wziewnie glikokortykosteroidy, ale nigdy jako jedyne leki. W połączeniu z lekami rozkurczającymi oskrzela poprawiają czynność płuc i zmniejszają częstość zaostrzeń. W zaostrzeniach mogą być stosowane również doustnie. Uzupełnieniem leczenia w niektórych przypadkach może być roflumilast, zmniejszający stan zapalny ogólnoustrojowo, jak i w płucach.

Leczenie astmy

Leki stosowane w leczeniu astmy dzieli się na trzy grupy:

Leki kontrolujące przebieg choroby: wziewne glikokortykosteroidy, LABA, LAMA, leki przeciwleukotrienowe

Do podstawowych leków w leczeniu astmy należą wziewne glikokortykosteroidy. Hamują one proces zapalny toczący się w oskrzelach — czyli główny patomechanizm tego schorzenia. Ze względu na stosowanie wziewne skutki uboczne są głównie miejscowe i zalicza się do nich grzybicę jamy ustnej i gardła, chrypkę, czasem kaszel z podrażnienia. Można jednak temu zapobiegać — należy pamiętać o tym, aby po ich zastosowaniu przepłukać jamę ustną wodą. Można też przyjmować GKS w postać proleku — cyklezonidu. Prolek to nieaktywna forma leku, która po zastosowaniu przekształca się w formę aktywną. Przewlekłe stosowanie w małych i średnich dawkach lub krótkotrwałe w dużych jest bezpieczne, z kolei długotrwałe stosowanie kortykosteroidów w dużych dawkach może wywoływać ogólnoustrojowe działania niepożądane. Glikokortykosteroidy wziewne najczęściej stosowane w leczeniu astmy to budezonid, beklometazon, flutykazon, mometazon, cyklezonid.

LABA nie powinny być stosowane bez GKS, z tego powodu pacjenci często dostają recepty na preparat zawierający w sobie LABA + GKS.

LAMA to leki dodatkowe stosowane w leczeniu astmy 4 lub 5 stopnia. 

Przedstawicielem leków przeciwleukotrienowych jest montelukast. Hamuje on receptory leukotrienowe w drogach oddechowych — skutkuje to zablokowaniem leukotrienów, czyli substancji biorących udział w reakcjach zapalnych.

Leki objawowe (przyjmowane doraźnie): wziewne szybko działające beta-2 mimetyki (SABA i formoterol — działa szybko i długo), SAMA, GKS doustne

Leki te, jak wskazuje nazwa, stosowane są w celu łagodzenia ataków astmy i jej objawów.

SABA stosuje się wyłącznie do opanowania napadu astmy i aby zapobiegać skurczowi oskrzeli wywoływanemu wysiłkiem fizycznym. Działają szybko — już po kilku minutach, ułatwiając oddychanie. Nie powinny być stosowane samodzielnie, nawet w przypadku leczenia pacjentów z najlżejszą postacią astmy. 

Ipratropium — jego wczesne dołączenie jest korzystne u chorych z ciężkim zaostrzeniem choroby. 

W niektórych przypadkach stosowane bywają również glikokortykosteroidy doustne, np. prednizon, prednizolon, metyloprednizolon.

Dodatkowe metody leczenia stosowane w przypadku astmy ciężkiej

 Są to np. przeciwciała monoklonalne, GKS doustne, przewlekła antybiotykoterapia, termoplastyka oskrzeli.

Leczenie astmy u dzieci

Podstawowe zasady terapii nie różnią się od leczenia astmy u dorosłych. U dzieci, tak samo jak u dorosłych, podstawą leczenia są wziewne GKS. Stosowana jest najmniejsza skuteczna dawka. Podobnie jak u dorosłych, stosowane są także beta2-mimetyki i leki antycholinergiczne. Duży nacisk kładziony jest na poprawną technikę inhalacji — dzieci potrzebują specjalnych przystawek (spejserów) lub masek. U dzieci w wieku poniżej 5 lat najczęściej stosuje się lek w postaci nebulizacji lub w inhalatorze ciśnieniowym z maską. Leczenie u dzieci jest bardziej ostrożne, a w nagłych sytuacjach — szybciej intensyfikowane, aby uniknąć hospitalizacji.

FAQ — najczęściej zadawane pytania