Alergia pokarmowa: przyczyny, objawy i leczenie

 Co to jest alergia pokarmowa? Definicja

Alergia pokarmowa może objawiać się na różne sposoby. Zazwyczaj dotyczy objawów skórnych na ciele i na twarzy oraz ogólnych, które pojawiają się na skutek reakcji immunologicznych, aktywujących się po spożyciu pokarmu.

Samego terminu alergia pokarmowa używa się przy nazwaniu tła alergicznego. Istnieje również określenie IgE-zależna alergia pokarmowa, która wykorzystywana jest w przypadku alergii pokarmowej, w której zostały stwierdzone przeciwciała klasy IgE. Inne rodzaje takich alergii pokarmowych definiuje się jako niealergiczną nadwrażliwość pokarmową, która polega na występowaniu nadwrażliwości pokarmowej, rozumianej jako zespół potwierdzonych i powtarzalnych symptomów występujących w wyniku spożycia składników pokarmowych. Należy jednocześnie wskazać, że nie stosuje się określenia nietolerancja pokarmowa. Co ważne, uogólnione reakcje alergiczne nazywa się anafilaksją.

Kto choruje na alergie pokarmowe?

Tego typu dolegliwości mogą dotyczyć nawet od trzech do pięciu procent dzieci. Alergia pokarmowa u dorosłych może z kolei pojawiać się u dwóch do czterech procent społeczeństwa. Schorzenie ma szczególny związek z atopowym zapaleniem skóry – szczególnie u najmłodszych. Warto również wskazać, że można mówić o dziedziczeniu alergii, gdyż czynniki genetyczne mogą predysponować do wystąpienia alergii nawet od 5 do 15% populacji. W tym znaczeniu w przypadku osób, u których w rodzinie występowały przypadki alergii, istnieje 80% ryzyko, że alergia stanie się również ich problemem.

Przyczyny alergii pokarmowej

Przyczyny alergii pokarmowej są dość łatwe do określenia. Objawy alergii pokarmowej pojawiają się bowiem na skutek mechanizmów immunologicznych IgE-zależnych, które odpowiedzialne są za reakcje natychmiastowe. Oprócz tego na reakcje alergiczne wpływają również mechanizmy IgG-zależne oraz komórkowe typu opóźnionego. Wskutek ich występowania zmiany mają charakter przewlekły.

Taka reakcja opóźniona ma bezpośredni związek również z aktywacją limfocytów T, zwłaszcza TH1. Ta wpływa z kolei na aktywowanie również prozapalnych cytokin, proliferację makrofagów oraz uwolnienie enzymów lizosomalnych, co niekorzystnie wpływa na przewód pokarmowy i w niektórych przypadkach prowadzi do jego uszkodzenia.

Przyczynami alergii pokarmowej są czynniki genetyczne i środowiskowe w postaci miejsca zamieszkania, stylu życia i sposobu przygotowywania posiłków. Dodatkowo czynnikami wpływającymi na rozwój alergii są zanieczyszczenia środowiskowe, dym tytoniowy, alergie krzyżowe, a także zakażenia bakteryjne i nieprawidłowa mikrobiota. Warto również wskazać, że na alergię pokarmową w znacznym stopniu narażone są również osoby, których dieta bogata jest w żywność przetworzona i zawierające liczne dodatki w postaci barwników, konserwantów czy środków zagęszczających.

Alergia pokarmowa: lista produktów powodujących alergię

Alergie pokarmowe mogą pojawiać się na skutek spożywania różnych pokarmów. Warto również wskazać, że alergeny pokarmowe mają silny związek z patogenezą atopowego zapalenia skóry – zwłaszcza u dzieci do piątego roku życia. Nie są one jednak zazwyczaj przyczyną, przez którą powstają zmiany skórne.

Objawy alergii pokarmowej u dzieci mogą jednak wpływać na wystąpienie w późniejszym wieku alergii powietrznopochodnej, czyli zespołu niepożądanych objawów klinicznych, dotyczących różnych narządów.

W przypadku alergii pokarmowych alergenami są produkty spożywcze. Ich spożycie może wywołać objawy, które uniemożliwiają w niektórych przypadkach normalne funkcjonowanie. Jako najczęściej uczulający pokarm wskazuje się:

• białko mleka krowiego – na alergię pokarmową tego typu wpływ może mieć przede wszystkim nietolerancja laktozy. Białka mleka krowiego uczulają najczęściej dzieci. Zastąpienie mleka krowiego sojowym nie zawsze jest dobrym rozwiązaniem, gdyż soja jest również dość silnym alergenem. U dorosłych alergia pokarmowa na mleko może minąć, niemniej jednak nietolerancja pokarmowa nadal dotyczyć będzie osób, które mają problem z trawieniem laktozy.
• jajka – to kolejny produkt, którego spożycie może powodować objawy uczulenia. Jajka znajdują się między innymi w makaronach oraz sosach; trudno jest zatem całkowicie uniknąć spożycia pokarmu tego typu. Co ważne, białko jaja kurzego uczula przede wszystkim dzieci.
• ryby – spożycie tego uczulającego pokarmu może przynieść bóle brzucha, ale dolegliwości występują również w przypadku zapachu ryby czy jej dotknięcia – tak jest w przypadku śledzia oraz makreli. Występowanie chorób alergicznych może mieć związek również ze zjedzeniem mięsa karmionego przetworami z dodatkiem uczulającego pokarmu – w tym wypadku ryb.
• orzechy – takie produkty, w szczególności orzeszki ziemne, mogą powodować objawy natychmiastowe. Nawet niewielka ilość orzechów może doprowadzić do silnej reakcji alergicznej, zwłaszcza ze strony układu oddechowego, w niektórych przypadkach pojawić się może nawet wstrząs anafilaktyczny. Objawy alergii pokarmowej tego typu mogą być na tyle groźne, że wielu producentów zdecydowało się na umieszczenie na swoich produktach informacji o tym, że zawierają one orzeszki ziemne. Wizyta w restauracji wymaga jednak za każdym razem dowiedzenia się, czy dane danie zawiera składniki mogące wywołać reakcję alergiczną.

Objawy alergii pokarmowej u dzieci oraz dorosłych mogą pojawić się również po spożyciu niektórych owoców. Najczęściej uczulają cytrusy – cytryna bądź pomarańcze. Co więcej, alergie pokarmowe wywołują również truskawki. Te owoce zawierają bowiem histaminę, która działa aktywująco na układ immunologiczny danej osoby, co może wywołać  nietolerancję histaminy.

Objawy nietolerancji pokarmowej mogą wystąpić również po spożyciu zboża. Alergia pokarmowa u dzieci oraz u dorosłych związana jest przede wszystkim z uczuleniem na białko, które znajduje się w życie lub pszenicy. Diagnostyka alergii pokarmowej w tym przypadku jest niestety dość skomplikowana, gdyż w zbożach znaleźć można nawet dwadzieścia rodzajów różnych białek, które podobnie jak mleko krowie czy białka jaja kurzego, mogą powodować pierwsze objawy alergii pokarmowej.

Objawy alergii pokarmowej

Objawy związane z alergią pokarmową mogą mieć różną postać. Ich obraz kliniczny oraz lokalizacja dolegliwości uzależnione są od wielu czynników, na przykład od wieku pacjenta.\

W przypadku najmłodszych, objawy związane z alergią pokarmową to między innymi ulewanie, zwracanie pokarmu, kolka jelitowa, zapalenie jelita grubego bądź odbytnicy, a także refluks żołądkowo-przełykowy. Do tego dojść mogą objawy skórne, na przykład zaostrzenie atopowego zapalenia skóry.

Alergia pokarmowa u dzieci starszych także przebiega pod postacią zaostrzenia atopowego zapalenia skóry i wysypki. Pojawia się również ból brzucha, nudności, biegunka oraz eozynofilowe zapalenie przewodu pokarmowego.

Dolegliwości związane z alergią pokarmową zależą przede wszystkim od rodzaju reakcji, z jaką mamy do czynienia. Objawy alergii pokarmowych w przebiegu reakcji natychmiastowych u dzieci będą objawiały się poprzez dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego oraz układu oddechowego. Mogą wystąpić również objawy skórne, takie jak pokrzywka, obrzęk naczynioruchowy czy też zespół alergii jamy ustnej. Dodatkowo, w przypadku reakcji opóźnionej wystąpić może celiaklia, zapalenie jelita grubego, a także enteropatia. Z kolei reakcja mieszana wiąże się z wystąpieniem takich objawów jak: atopowe zapalenie skóry, astma oraz eozynfilowa gastroenteropatia.

Alergię pokarmową u dorosłych diagnozuje się z reguły na podstawie trzech różnych reakcji. Alergeny pokarmowe mogą wywołać reakcję natychmiastową – u pacjenta występuje zazwyczaj pokrzywka; dochodzi często do wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego. Natychmiastowa reakcja alergiczna może pojawić się nawet tuż po zjedzeniu określonego pokarmu. W niektórych przypadkach może dojść również do reakcji o charakterze cytotoksycznym. W takiej sytuacji dochodzi do niszczenia komórek. Innym typem reakcji są kompleksy immunologiczne – pierwsze symptomy takiej alergii, jak bóle brzucha czy reakcje skórne mogą wystąpić nawet po wielu godzinach bądź dniach od zjedzenia danego alergenu znajdującego się w pożywieniu.

Rodzaje alergii pokarmowej

Leczenie alergii pokarmowej polega przede wszystkim na znalezieniu alergenów, które wywołują niepożądane objawy ze strony przewodu pokarmowego, wywołują reakcje skórne w postaci świądu skóry bądź kataru siennego, czyli alergicznego nieżytu nosa. Niemniej jednak diagnoza musi również określać jasno nie tylko jej przyczyny, ale również rodzaje. W tym znaczeniu wyodrębnić można między innymi zespół alergii jamy ustnej. Pojawia się on jako reakcja na alergeny pokarmowe oraz alergeny wziewne. Dotyczyć może między innymi chorych, którzy są uczuleni na pyłek brzozy czy pyłki traw.

Alergia pokarmowa u dzieci oraz dorosłych powoduje przede wszystkim ból brzucha. Z nietolerancją pokarmową związek ma równie zapalenie błony śluzowej jelit, żołądka bądź przełyku. Podobne objawy mogą występować w przypadku narażenia pacjenta na zawarte w różnych produktach toksyny oraz mikroorganizmy. Mogą to być na przykład konserwanty oraz barwniki. Często zdarza się, że alergenami są również naturalne składniki, takie jak histamina (wywołująca nietolerancję histaminy) czy tyramina. Spożycie dużej ilości produktów zawierających takie substancje może doprowadzić do wymiotów, biegunki, a nawet do utraty przytomności. Wstrząs anafilaktyczny to kolejna dolegliwość, jaka może wstąpić w wyniku alergii pokarmowej. Objawy takiego stanu są bardzo groźne i zazwyczaj występują u osób, które mają astmę. Alergeny wpływające na ten typ alergii to między innymi seler, orzeszki ziemne, krewetki, ryby, a także sezam.

Leczenie alergii pokarmowej

Występowanie alergii w wielu przypadkach musi być leczone – zwłaszcza wtedy, gdy u danej osoby pojawiają się naprawdę silne objawy. Konieczna będzie zatem wizyta u specjalisty – alergologa, który nie tylko zdiagnozuje daną osobę, ale również wskaże jej najbardziej odpowiednie i optymalne metody leczenia.

W przypadku występowania uczulenia u dzieci, konieczne jest opracowanie odpowiedniej diety. Powinna ona zawierać najważniejsze składniki odżywcze, które niezbędne są do prawidłowego rozwoju niemowlęcia. Warto jednak wskazać, że istnieją specjalnie przygotowane mieszanki, dzięki którym nie trzeba samodzielnie przygotowywać posiłków bez alergenów. Dieta eliminacyjna pozwala również w wielu przypadkach na odbudowę ścian jelita, co umożliwia zdobycie tolerancji na uczulające wcześniej pokarmy. Oprócz konkretnej diety, możliwe jest również przyjmowanie specjalnych środków farmakologicznych – leków na alergię. W wielu przypadkach stosuje się doustne leki przeciwhistaminowe, które pomagają szczególnie na widoczne zmiany na skórze. Nasilone objawy ze strony przewodu pokarmowego można natomiast zwalczyć za pośrednictwem glikokortykosteroidów, które podawane są dożylnie bądź w formie tabletek. Ryzyko wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego u niektórych pacjentów wymaga noszenia ze sobą ampułkostrzykawek z adrenaliną.

Zakończenie leczenia – bez względu na to, jakie właściwie preparaty się przyjmowało, powinno nadal przebiegać pod znakiem unikania produktów uczulających, jak również posiłków zawierających sztuczne konserwanty lub aminy biogenne. Zdecydowanie lepszym rozwiązaniem jest zatem przygotowywanie dań w domu, dzięki czemu zachodzi pewność, że dany posiłek nie będzie zawierał żadnych alergenów.

Co ważne, odstawienie uczulających pokarmów, nawet u trzydziestu procent chorych spowodowało cofnięcie alergii pokarmowej. Taka sytuacja zdarza się szczególnie często u małych dzieci, które wraz z upływem lat przestają odczuwać dolegliwości związane z uczuleniem, na przykład na mleko krowie. Niestety w niektórych przypadkach cierpiący na alergię, muszą do końca życia unikać produktów mogących wywołać objawy. Uczulające pokarmy powinny zatem zostać całkowicie wyeliminowane z diety. Niemniej jednak najlepszym rozwiązaniem jest konsultacja z dietetykiem, który ułoży spersonalizowaną dietę eliminacyjną, która nie doprowadzi do pojawienia się niedoborów składników odżywczych lub witamin niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu.

Badania na alergię pokarmową

Diagnoza stanu pacjenta niezbędna jest do tego, by wprowadzić przynoszące skutek leczenie. Alergia pokarmowa wiąże się z występowaniem charakterystycznych objawów, o których należy poinformować lekarza podczas wizyty. Szczegółowy wywiad z pacjentem jest bowiem kluczowym elementem w diagnostyce oraz leczeniu alergii pokarmowych. Informacje przekazane lekarzowi powinny dotyczyć zatem nie tylko występujących objawów, ale również występowania podobnych schorzeń u krewnych pacjenta.

Choroby alergiczne można rozpoznać poprzez punktowe testy skórne, atopowe testy płatkowe, ekspozycyjne testy pokarmowe oraz testy swoistej prowokacji z pokarmem, który może powodować alergię pokarmową. Dobrym sposobem na zdiagnozowanie alergii jest również oznaczenie poziomów całkowitego oraz antygenowego przeciwciał klasy IgE w surowicy osoby mającej różnego rodzaju dolegliwości.

Testy skórne punktowe wykonuje się głównie na plecach. Alergeny umieszcza się w wazelinie i nakłada na ciało za pomocą plastrów. Muszą one być w nieustannym kontakcie ze skórą, przynajmniej przez czterdzieści osiem godzin. Po takim czasie usuwa się naklejone uprzednio testy i dokonuje pierwszego odczytu.

Test prowokacji z pokarmem jest bardzo istotny w diagnostyce alergii pokarmowej. Polega on na podawaniu choremu uczulającego pokarmu i obserwowaniu, czy wystąpią u danej osoby jakieś objawy skórne lub inne.

Możliwe jest również przeprowadzenie diety eliminacyjnej. Usuwa się wówczas z codziennej diety alergen, który może uczulać. Jeśli w tej sytuacji wystąpi zanikanie objawów, jest to jasnym dowodem na to, że dany pokarm ma właściwości uczulające.

Profilaktyka alergii pokarmowej

Trudno jednoznacznie stwierdzić, w jaki sposób można uniknąć alergii pokarmowej. U dzieci istotną kwestią jest karmienie przez matkę piersią. Wiele badań wskazuje na to, że karmienie piersią przynajmniej przez cztery miesiące, pomaga w uniknięciu dolegliwości związanych z alergiami pokarmowymi. Jeżeli natomiast chodzi o dalsze karmienie dziecka, to do jego diety należy wprowadzać poszczególne produkty z ogromną ostrożnością, szczególnie przetwory mleczne oraz jajka. Konieczne jest wprowadzanie do diety dziecka mniejszych ilości danego pokarmu i obserwowanie, występujących reakcji organizmu.

W przypadku osób dorosłych, u których pojawiła się alergia pokarmowa, objawy mogą być nasilone. Oprócz przyjmowania przepisanych przez lekarza preparatów, doskonałym rozwiązaniem będzie wyeliminowanie z diety takich produktów, które powodują niepożądane dolegliwości. Unikanie alergenów może doprowadzić do cofnięcia się alergii pokarmowej, przez co objawy całkowicie zanikną.

Skutki nieleczonej alergii pokarmowej

Wiele osób, które cierpią z powodu dolegliwości żołądkowych czy zmian skórnych, nie ma świadomości, co właściwie jest przyczyną takiego stanu. Alergie pokarmowe są stosunkowo częstym zjawiskiem, ale w wielu przypadkach mogą zostać skutecznie wyeliminowane. Warto jednak pamiętać o tym, by w momencie zaobserwowania pierwszych objawów, zgłosić się niezwłocznie do lekarza. Okazuje się bowiem, że nieleczona alergia pokarmowa może przyczynić się do zaburzeń wchłaniania składników pokarmowych, a w związku z tym do poważnych niedoborów w kluczowe składniki.

Wizyta u specjalisty może jednak wymuszać na pacjencie długi czas oczekiwania. W takiej sytuacji znacznie lepszym rozwiązaniem będzie skorzystanie z porady internetowej. Konsultacja tego typu nie różni się praktycznie niczym od zwykłej, stacjonarnej wizyty w przychodni. Pacjent nie musi jednak tracić czasu na dojazd. Wystarczy, by miał połączenie z internetem i znajdował się w miejscu, w którym będzie mógł spokojnie rozmawiać. W czasie takiej wizyty lekarz przeprowadzi z pacjentem szczegółowy wywiad oraz zleci niezbędne do wykonania badania. Na podstawie takich informacji będzie w stanie postawić konkretną diagnozę oraz zlecić osobie z alergią pokarmową najskuteczniejsze metody wyleczenia zaistniałego stanu. Konsultacja internetowa to również możliwość uzyskania recepty na niezbędne leki na alergię. Taki dokument można z powodzeniem wykorzystać praktycznie w każdej aptece. Korzystanie z wizyt internetowych jest ogromnym ułatwieniem pod wieloma względami.

Okazuje się, że alergię pokarmową może wywoływać wiele produktów spożywczych i składników w nich zawartych. Dlatego tez wyróżnić można między innymi uczulenie na alkohol, uczulenie na gluten i uczulenie na nikiel, która jak się okazuje, może pojawić się w wyniku alergii kontaktowej oraz alergii pokarmowej.