Wysypka po antybiotyku: co robić?

Skórne reakcje nadwrażliwości

Szkodliwe, niezamierzone i trudne do przewidzenia reakcje, występujące po podaniu leków
w dawkach terapeutycznych określane są jako niepożądane reakcje polekowe. Na całym świecie stanowią bardzo poważny problem zdrowotny oraz ekonomiczny. Skutki uboczne podczas farmakoterapii dotyczą kilku procent ogólnej populacji oraz 10-20% ogółu hospitalizowanych pacjentów. Do bardzo częstych odczynów polekowych podczas antybiotykoterapii należą reakcje skórne, które charakteryzują się znaczną różnorodnością symptomów.

Toksyczny wpływ leków na skórę może występować w postaci reakcji natychmiastowych, takich jak: obrzęk naczynioruchowy czy pokrzywka, lub reakcji opóźnionych, na przykład:

• wysypka,

• pęcherze,

• rumień,

• wyprysk kontaktowy,

• trądzik,

• zmiany pigmentacyjne,

• wypadanie włosów,

• grzybica,

• liszaj,

• reakcje fototoksyczne czy fotoalergiczne.

Skórne objawy niepożądane występują najczęściej po zastosowaniu następujących grup leków: niesteroidowe leki przeciwzapalne, antybiotyki, chemioterapeutyki, salicylany czy leki przeciwpadaczkowe.

Jak wyglądają reakcje opóźnione oraz reakcje natychmiastowe po antybiotyku?

Reakcje skórne związane z przyjmowaniem antybiotyków można podzielić na reakcje, które występują w bardzo krótkim czasie po przyjęciu leku oraz na takie, które objawiają się kilka godzin, a nawet dni później.

Polekowe reakcje natychmiastowe u pacjentów z reakcją nadwrażliwości na lek, klinicznie objawiają się poprzez: pokrzywkę, obrzęk naczynioruchowy i anafilaksję, zwykle już w ciągu 1 godziny od narażenia na antybiotyk wywołujący reakcję.

Polekowe reakcje opóźnione, klinicznie określane jako nienatychmiastowe, mogą rozwinąć się już po upływie 1-6 godzin od zażycia leku, ale zwykle ujawniają się dopiero po kilku dniach leczenia. Występują w postaci reakcji łagodnych, niezagrażających życiu, takich jak: osutki plamisto-grudkowe czy rumień trwały, ale również ciężkich reakcji, niebezpiecznych dla zdrowia i życia, do których należą:

• zespół Stevensa-Johnsona, który charakteryzuje się ostrą martwicą naskórka (Stevens-Johnson syndrome, SJS);

• toksyczna epidermoliza naskórka (Toxic Epidermal Necrolysis, TEN);

• polekowe reakcje z eozynofilią i objawami ogólnymi (drug reaction/rush with eosinophilia and systemic symptoms, DRESS);

• ostra uogólniona osutka krostkowa.

Rozpoznanie alergii na dany antybiotyk

Jeśli lekarz podejrzewa wystąpienie reakcji alergicznej w odpowiedzi na przyjęcie leku będącego antybiotykiem, może zlecić wykonanie odpowiednich testów. Istnieje kilka ich rodzajów, w zależności od tego, jaki rodzaj reakcji polekowej wystąpił.

W diagnostyce osób z reakcjami natychmiastowymi wskazane są punktowe testy skórne uzupełnione o testy śródskórne. Powinny być wykonane po 3-6 tygodniach od wystąpienia reakcji, co pozwala na całkowite ustąpienie objawów klinicznych oraz zakończenie działania leków wywołujących reakcję i przeciwalergicznych (stosowanych w celu złagodzenia objawów alergii).

Do oceny pacjentów z reakcjami nienatychmiastowymi przydatne mogą okazać się testy śródskórne z opóźnionym odczytem po 24, 48 i 72 godzinach i/lub testy płatkowe. Należy je przeprowadzić po minimum 4 tygodniach od ustąpienia niepożądanej reakcji skórnej i zaprzestaniu stosowania glikokortykosteroidów systemowych lub leków immunosupresyjnych. W przypadku testów płatkowych również należy odczekać 4 tygodnie po ekspozycji na promieniowanie UV testowanego obszaru skóry i tydzień po zaprzestaniu aplikowania glikokortykosteroidów miejscowych na miejsce, w którym ma być wykonany test. Są uważane za proste i bezpieczne narzędzie diagnostyczne.

Jakie antybiotyki najbardziej uczulają?

Antybiotyki są grupą leków względnie bezpiecznych do stosowania. Należy jednak pamiętać, że tak jak w przypadku każdego innego leku mogą powodować skutki uboczne.

Antybiotyki beta-laktamowe są najczęstszą przyczyną nadwrażliwości na leki o podłożu immunologicznym. Po przyjęciu tej grupy leków mogą wystąpić zarówno objawy reakcji natychmiastowej, do których należą: pokrzywka z obrzękiem naczynioruchowym lub bez niego, jak i anafilaksja. Najczęstsze objawy reakcji nienatychmiastowych po zastosowaniu beta-laktamów to: wykwit plamisto-grudkowy lub odropodobny, charakteryzujący się rumieniowymi plamkami i grudkami.

Reakcje alergiczne na aminoglikozydy występują stosunkowo rzadko, ale najczęściej stwierdza się, że powodują alergiczne kontaktowe zapalenie skóry. Po aminoglikozydach mogą wystąpić również inne reakcje skórne, a także reakcje ogólnoustrojowe, w tym wypadek wstrząsu anafilaktycznego.

Klindamycyna najczęściej wywołuje biegunkę, jednak może również powodować skórne reakcje niepożądane. Najczęstszym objawem alergii na klindamycynę jest opóźniona wysypka grudkowo-plamkowa, która występuje zwykle 7–10 dni po rozpoczęciu stosowania leku.

Leczenie objawów alergii poantybiotykowej

W zależności od stopnia nasilenia symptomów i ich rodzaju należy zaprzestać stosowania leku lub skonsultować się z lekarzem. Specjalista może zalecić odstawienie preparatu, zmianę na inny lek, skierowanie na testy i/lub wdrożenie środków łagodzących objawy alergii.

Jeśli wystąpi alergia na antybiotyk (np. wysypka pojawiła się na ciele), ważne jest obserwowanie pacjenta. Warto pamiętać, że reakcje alergiczne mogą różnić się stopniem nasilenia. W przypadku pojawienia się jakichkolwiek niepokojących objawów alergicznych (np. obrzęk twarzy czy drastyczne zmiany skórne), należy natychmiast skontaktować się z pogotowiem ratunkowym. Nie można lekceważyć takich symptomów, ponieważ mogą stwarzać poważne zagrożenie dla zdrowia i życia.

Preparaty łagodzące objawy alergii po antybiotyku

W przypadku alergii na antybiotyk istnieje kilka grup leków, które mogą pomóc złagodzić objawy i poprawić samopoczucie pacjenta. Skuteczny sposób leczenia chorób związanych z alergią to zastosowanie leków przeciwhistaminowych i/lub glikokortykosteroidów.

Leki przeciwhistaminowe są często stosowane w leczeniu objawów alergii, takich jak wysypka czy pokrzywka. Ich działanie polega na blokowaniu receptorów histaminowych, co pomaga złagodzić objawy tj. swędzenie, obrzęk czy pieczenie przy zmianach skórnych. Do tej grupy leków należą preparaty:

• Allertec WZF;

• Clatra Allergy;

• Rupafin;

• Loratan Pro;

• Clemastinum WZF;

• Fenistil;

• Zyx Bio;

• Contrahist Allergy.

Glikokortykosteroidy mogą być stosowane w terapii miejscowych objawów alergii, takich jak: zaczerwienienie skóry, świąd, wysypka czy stan zapalny. Do preparatów zawierających kortykosteroidy stosowane miejscowo na skórę należą:

• Maxicortan krem;

• Hydrocortisonum krem;

• Flucinar maść, płyn, krem;

• Betnovate;

• Cutivate.

Wysypka po antybiotyku u dziecka — postępowanie

W przypadku, gdy u dziecka wystąpią objawy zmian skórnych podczas farmakoterapii, bardzo ważne jest skonsultowanie się ze specjalistą. Nie powinno się samodzielnie zmieniać dawki antybiotyku, a w sytuacji silnych objawów należy przerwać leczenie. Lekarz może zalecić kontynuowanie terapii lub zmienić lek na inny antybiotyk, który nie wywoła reakcji alergicznej. 

Biorąc pod uwagę ograniczenia czułości i standaryzacji testów skórnych oraz ich bolesność (testy śródskórne) - co ma szczególnie istotne znaczenie u dzieci, wiele placówek w przypadku łagodnych reakcji decyduje się na przeprowadzenie doustnej próby prowokacji bez wcześniejszego przeprowadzenia testów skórnych. Ten rodzaj postępowania wciąż jest tematem dyskusji, wydaje się jednak, że liczba jego zwolenników wśród pediatrów – alergologów rośnie. Prowokacje takie powinny być przeprowadzane przez wykwalifikowany personel w ośrodku, który może zapewnić szybkie leczenie reakcji alergicznych.