Odczulanie – na czym polega i co warto wiedzieć?

Czy odczulanie jest dla wszystkich alergików?

Odczulanie to skuteczna metoda leczenia alergii: leczenie immunologiczne łagodzi lub nawet likwiduje objawy alergii oraz pozwala na zmniejszenie dawki zażywanych leków nawet na kilkanaście lat. Niestety nie każdy alergik może z niego skorzystać.

Istnieją przeciwwskazania, które wykluczają możliwość podjęcia tej formy kuracji. Odradzana jest m.in. pacjentom, u których zdiagnozowano czynne choroby autoimmunologiczne lub czynne choroby nowotworowe.

Osoby cierpiące na niekontrolowaną astmę również mogą być narażone na poważne skutki uboczne odczulania, takie jak wstrząs anafilaktyczny, ciężki napad astmy czy obrzęk krtani. W każdym przypadku decyzja o rozpoczęciu immunoterapii alergenowej powinna być podjęta w konsultacji z lekarzem specjalistą, który oceni stan zdrowia pacjenta oraz ewentualne ryzyko związane z odczulaniem.

Odczulanie – na czym polega?

Zasadniczo proces odczulania może przebiegać w dwóch formach. Wyróżnia się: odczulanie doustne (alergeny podaje się w formie kropli lub tabletek, które pacjent umieszcza pod językiem) i podskórne (alergeny wstrzykuje się cienką igłą bezpośrednio pod skórę). Niezależnie od wybranej metody, proces można podzielić na dwa etapy.

1. Leczenie podstawowe – w tym okresie stopniowo zwiększa się dawkę podawanego alergenu, aż do osiągnięcia dawki maksymalnej tolerowanej przez pacjenta;

2. Leczenie podtrzymujące – po osiągnięciu dawki docelowej, następuje kontynuacja leczenia. Pacjent otrzymuje stałe dawki w odstępach czasu (co 4–6 tygodni) przez 3–5 lat, wszystko po to by efekt utrzymywał się jak najdłużej.

Podanie alergenu w trakcie odczulania może wiązać się z wystąpieniem działań niepożądanych, takich jak: zaczerwienienie i świąd w okolicy wkłucia. Inne możliwe skutki uboczne to: zawroty głowy, nasilenie objawów alergicznych (nieżyt nosa, reakcja skórna, obrzęk warg). Rzadko występujące powikłania to obrzęk krtani i wstrząs anafilaktyczny. Ten ostatni jest zdecydowanie najpoważniejszą konsekwencją iniekcji i szacunkowo zdarza się raz na 5,4 miliona podań.

Na co można się odczulić?

Immunoterapia alergenowa zalecana jest gdy:

• chory skarży się na choroby takie jak: alergiczny nieżyt nosa (katar sienny) astma alergiczna, alergiczne zapalenie spojówek spowodowane np. alergią na pyłki roślin lub roztocza kurzu domowego. Wskazaniem jest także alergia na jad owadów;

• nie sposób unikać kontaktu z alergenem (np. przy uczuleniu na pyłki traw);

• leki nie przynoszą efektów, wywołują działania niepożądane lub gdy pacjent woli ich nie stosować.

Niestety odczulaniu nie poddają się alergie pokarmowe. Co prawda, w ostatnim czasie Amerykańska Agencja Żywności i Żywienia dopuściła do leczenia pierwszy lek na alergię pokarmową. Jednak produkt wskazany jest tylko w przypadku alergii na orzeszki ziemne. Pewne ograniczenia istnieją także w przypadku alergii na sierść zwierząt i pleśń.

Odczulanie – przeciwskazania

Jak już zostało wspomniane, odczulanie może przyczynić się do ustąpienia objawów, ale nie każdy może skorzystać z tej formy leczenia. Istnieją przypadki, w których terapia ta jest niezalecana.

Do najważniejszych przeciwwskazań należą czynne choroby nowotworowe, niekontrolowana astma oraz choroby autoimmunologiczne. Immunoterapia alergenowa nie nadaje się także dla osób z ciężkimi infekcjami, które mogą wpływać na jej skuteczność i bezpieczeństwo. Leczenie alergii tą metodą nie jest przeznaczone także dla młodszych dzieci (poniżej 2 roku życia).

Każdy przypadek należy jednak rozpatrywać indywidualnie i przed podjęciem decyzji o odczulaniu należy zasięgnąć opinii specjalisty, który oceni stan zdrowia pacjenta i możliwość wystąpienia działań niepożądanych.

Odczulanie – pierwsze kroki. Od czego zacząć?

Rozpoczęcie odczulania wymaga odpowiedniego przygotowania i szczegółowej diagnostyki alergii. Pierwszym krokiem powinno być wykonanie testów skórnych (po odstawieniu leków przeciwalergicznych) lub badań krwi. Dzięki temu można ustalić, jaki alergen odpowiada za objawy.

Następnie należy dokonać wyboru metody odczulania, dostosowanej do rodzaju alergii i stanu zdrowia pacjenta oraz jego preferencji. Proces odczulania najczęściej rozpoczyna się w gabinecie lekarskim, gdzie pod kontrolą specjalisty podaje się pierwsze dawki alergenu.

Ważne jest, aby pacjent pozostawał pod obserwacją przez około 30 minut od podania alergenu, aby w razie wystąpienia działań niepożądanych, takich jak zaczerwienienie, obrzęk warg czy zawroty głowy, szybko zareagować.

Kiedy najlepiej rozpocząć odczulanie?

Najlepszym momentem na rozpoczęcie odczulania jest okres, w którym pacjent nie jest narażony na intensywny kontakt z alergenem. Dla osób uczulonych na pyłki roślin czy pyłki traw, optymalny czas to okres po sezonie pylenia. Rozpoczęcie odczulania w czasie, gdy alergen nie jest obecny w środowisku, minimalizuje ryzyko nasilenia objawów alergii podczas terapii. Z kolei osoby uczulone na roztocza kurzu domowego mogą rozpocząć terapię niemal w dowolnym momencie roku, ponieważ alergeny te występują w naszym otoczeniu przez cały czas.

Po jakim czasie odczulanie przynosi efekty?

Pierwsze efekty zauważalne są już po kilku miesiącach, dlatego najpierw należy uzbroić się w cierpliwość i przygotować na dość żmudną procedurę, która różni się w zależności od wybranej metody.

Odczulanie iniekcyjne

Iniekcyjne odczulanie polega na wprowadzaniu bardzo małej dawki alergenu, podawanej pod skórę za pomocą cienkiej igły. Dawkę stopniowo zwiększa się w regularnych odstępach czasu (zazwyczaj cotygodniowych), aż do osiągnięcia skutecznej dawki podtrzymującej, co zwykle trwa od trzech do sześciu miesięcy.

Po osiągnięciu dawki podtrzymującej zastrzyki są zazwyczaj podawane raz w miesiącu pod nadzorem lekarza. Pacjent powinien być obserwowany w gabinecie lekarskim przez 30 minut od podania środka immunoterapeutycznego;

Odczulanie podjęzykowe

Jeśli pacjent nie toleruje zastrzyków lub po prostu takie są jego preferencje, może wybrać odczulanie doustne. Początkową dawkę podaje się pod kontrolą lekarza, z kolei następne można zażywać w domu. W pierwszej fazie odczulania, przez pierwsze 2-3 miesiące, chory powinien odwiedzać gabinet alergologiczny co 1-2 tygodnie. W fazie leczenia podtrzymującego częstotliwość wizyt zmniejsza się do mniej więcej jednej na 4-6 tygodni.

Czy któraś z tych metod jest skuteczniejsza?

Kiedyś uważano, że iniekcje są bardziej skuteczne, bo było mniej danych na temat szczepionek doustnych, ale dziś oba rodzaje szczepionek są uważane za skuteczne. Spory problem dotyczy finansów: odczulanie podjęzykowe jest płatną metodą leczenia, podczas gdy immunoterapia swoista w formie zastrzyków jest w większości refundowana.

Czy odczulanie jest na całe życie?

Odczulanie nie daje efektów na całe życie, aczkolwiek po zakończeniu terapii wielu pacjentów odczuwa znaczną poprawę przez lata, a objawy alergii mogą ustąpić całkowicie. W niektórych przypadkach konieczna jest kontynuacja leczenia, szczególnie jeśli dolegliwości zaczynają powracać po zakończeniu terapii.

Efektywność odczulania zależy od indywidualnych czynników, takich jak wiek pacjenta, rodzaj alergii oraz przestrzeganie zaleceń lekarskich. Szczególnie u młodszych dzieci odczulanie może zapobiegać rozwojowi astmy i innych powikłań alergicznych, poprawiając codzienne funkcjonowanie i jakość życia pacjentów.