Narcystyczne zaburzenie osobowości: objawy, przyczyny i leczenie

Co to jest narcystyczne zaburzenie osobowości?: definicja narcyzmu

Depresja psychotyczna to postać ciężkiego zaburzenia nastroju, któremu towarzyszą objawy psychotyczne takie jak urojenia, halucynacje czy omamy. Zakłada się że ten problem dotyczy do 20% osób chorujących na depresję. Ten rodzaj depresji występuje najczęściej u seniorów. Urojenia i omamy pojawiające się w depresji psychotycznej różnią się od tych pojawiających się w schizofrenii. Z reguły są to przekonania zgodne z nastrojem osoby chorej, nie mają absurdalnej treści i dotyczą winy, grzeszności, choroby czy nadchodzącej katastrofy. Od lat, wielu badaczy zadaje sobie pytanie czy depresję psychotyczną należy postrzegać jako zaburzenie depresyjne, czy może, ze względu na nasilone objawy, powinna stanowić osobną jednostkę chorobową.

Czytaj też: zaburzenia adaptacyjne – przyczyny, objawy, leczenie

Depresja psychotyczna – przyczyny

Narcystyczne zaburzenie osobowości (ang. narcissistic personality disorder, NPD), określane również jako osobowość narcystyczna lub narcyzm, to zaburzenie osobowości obejmujące wszechobecny wzorzec wielkości objawiający się w fantazji lub zachowaniu na jawie, czy też stałą potrzebę podziwu, a także brak empatii. Należy zatem wskazać, że narcyzm stanowi zaburzenie osobowości, w którym wzorzec zachowań został zdominowany poprzez wielkościowe nastawienie, ale również niezdolność do przyjęcia perspektywy innych osób i krytycznej oceny własnej osoby.

Cechy osobowości narcystycznej

Osoby narcystyczne często postrzegane są jako aroganccy, wymagający, manipulujący, a także egocentryczni. Swoim zachowaniem i sposobem bycia podkreślają swoją wyjątkowość i przekonanie, że zasługują na specjalne traktowanie ze strony otoczenia. Co ważne cechy osobowości narcystycznej pojawiają się zazwyczaj we wczesnej dorosłości i bywają widoczne na różnych polach życia społecznego – zarówno w kontaktach zawodowych, rodzinnych, jak i w innego typu relacjach.

Osoby z osobowością narcystyczną mogą odczuwać stany depresyjne, a nawet napady lęku i depresję, pojawiające się naprzemiennie ze stanami manii. Oznacza to, że osoby narcystyczne nierzadko balansują na skraju dychotomicznych emocji, popadając ze skrajnej euforii, po załamanie nerwowe spowodowane nawet jedną negatywną myślą. Warto wskazać, że jak wskazują badania, narcyzm dotyczy prawie 1% populacji ogólnej, a naukowcy wskazują, że zaburzeniami osobowości narcystycznej częściej dotknięci są mężczyźni.

Należy wskazać, że według klasyfikacji DSM-5 kryterium rozpoznawania narcystycznego zaburzenia osobowości stanowi stały wzorzec zachowań oraz reakcji emocjonalnych, które związane jest z poczuciem wyższości – zarówno w wyobraźni, jak i na jawie.

Objawy osobowości narcystycznej

Objawy narcystycznego zaburzenia osobowości oraz stopień ich nasilenia mogą być zróżnicowane w zależności od stopnia nasilenia zaburzeń i konkretnej osoby. Niemniej jednak można wyróżnić charakterystyczne oznaki narcyzmu, do których należą:

• przesadnie wysokie poczucie własnej wartości,
• oczekiwanie bycia uznanym za kogoś lepszego od innych i adorowanym, nawet jeśli brak jest osiągnięć, które mogłoby to uzasadniać,
• wyolbrzymianie swoich osiągnięć, dokonań oraz talentów,
• fantazjowanie na temat sukcesu, idealnego partnerstwa czy mocy,
• wiara we własną wyższość nad innymi,
• wykorzystywanie innych osób do osiągnięcia własnych sukcesów,
• wyniosłość i arogancja w stosunku do innych osób.

Osoby z narcystycznym zaburzeniem osobowości mają również problem z przyjmowaniem krytyki i radzeniem sobie z porażką, a także są nadwrażliwe na ocenę innych. W takich sytuacjach popadają w depresję i nadmierną agresję, jeżeli nie otrzymają wyjątkowego traktowania własnej osoby. Ponadto narcyz ma problemy z regulowaniem oraz kontrolowaniem własnych emocji oraz zachowań. Dlatego też bardzo często w zaburzeniach osobowości typu narcystycznego pojawiają się problemy z radzeniem sobie ze stresem oraz dostosowania się do zmian.

U osób z osobowością narcystyczną bardzo często pojawiają się problemy z zakresu psychiatrii dotyczące między innymi zaburzeń depresyjnych. Nierzadko również zauważyć można u narcyza zaburzenia odżywiania, co wynika z ich obsesji na punkcie pozostawania osobą szczupłą i spełnienia wyidealizowanych kanonów piękna. Narcystyczne osobowości często również sięgają po substancje psychoaktywne, przez co popadają w nałogi.

Przyczyny osobowości narcystycznej

Przyczyny narcystycznych zaburzeń osobowości nie są znane. Podłoże powstania narcystycznej osobowości, podobnie jak innych zaburzeń psychicznych, jest złożone. Okazuje się jednak, że zaobserwować można pewne zależności i związki występowania narcystycznych zaburzeń osobowości ze specyficznymi czynnikami środowiskowymi, genetycznymi, a także neurobiologicznymi.

• Czynniki środowiskowe. Psychiatrzy podejrzewają, że wpływ na występowanie osobowości narcystycznej mogą mieć czynniki wynikające z relacji z rodzicami. W tym znaczeniu w dzieciństwie osoby mogły doświadczyć braku pożądanej akceptacji osiągnięć dziecka bądź wręcz przeciwnie rodzice mogli nadmiernie chwalić osiągnięcia swojego potomka. W tym znaczeniu osoby wykazujące osobowość narcystyczną doświadczały zwykle ze strony rodziców bądź opiekunów nadmiernej adoracji bądź nadmiernej krytyki. W tym znaczeniu doświadczenie nieadekwatnego, skrajnego uwielbienia i adoracji może wiązać się z wykształceniem się przekonania, że jest się lepszym od innych. Myślenie takie jednak w dorosłym życiu wiąże się z imperatywem utrzymania idealnego wizerunku siebie, aby dowieść, że jest się wartym uznania oraz miłości. Z kolei doświadczenie w dzieciństwie nadmiernej krytyki i posiadanie wymagającego rodzica, wiąże się z przekonaniem, że nigdy nie jest się wystarczająco dobrym. Dlatego też konsekwencją takiego myślenia w dorosłym życiu są nieustanne próby osiągnięcia perfekcjonizmu, a także stałe stawianie przed sobą wyższych wymagań i oczekiwań, nierzadko nierealnych do spełnienia.
• Czynniki genetyczne. Na tym podłożu obserwuje się, że narcystyczne zaburzenie osobowości może być wynikiem dziedziczenia pewnych cech osobowości. W tym znaczeniu, jeżeli w rodzinie jest osoba, która doświadczyła tego zaburzenia bądź miała jego cechy, istnieje wysokie prawdopodobieństwo pojawienia się tego rodzaju zaburzenia również u dzieci. Co więcej, przekazywanie cech narcystycznych może być również wynikiem traktowania potomstwa w sposób charakterystyczny dla narcystycznych rodziców – stawianie nieustannych wymagań bądź nadmiernego adorowania i uwielbienia.
• Czynniki neurobiologiczne. Okazuje się, że istnieje związek pomiędzy mózgiem a zachowaniem oraz myśleniem. Oznacza to, że dysfunkcja funkcjonowania mózgu oraz układu nerwowego może powodować wystąpienie zaburzeń osobowości.

Należy podkreślić, że nie ma pewności co do tego, co jest bezpośrednią przyczyną pojawienia się narcystycznych zaburzeń osobowości. Powyższe czynniki stanowią jedynie domniemane czynniki etiologiczne występowania zaburzeń osobowości narcystycznej.

Narcystyczne zaburzenie osobowości: leczenie

Warunkiem wdrożenia leczenia jest postawienie diagnozy, którą zajmuje się psychiatra lub psycholog. Diagnoza stawiana jest na podstawie obserwacji pacjenta, ale również zachowania oraz po przeprowadzeniu odpowiednich testów, które potwierdzą istnienie narcystycznej osobowości. Leczenie narcystycznego zaburzenia osobowości, podobnie jak w przypadku innych zaburzeń osobowości, polega przede wszystkim na wdrożeniu nieodpowiedniej psychoterapii, ze szczególnym uwzględnieniem terapii psychodynamicznej i psychoanalitycznej. W niektórych przypadkach zaburzeń osobowości narcystycznej skuteczną formą terapii jest również farmakoterapia, która prowadzona jest przez lekarza psychiatrę. Niemniej jednak środki farmakologiczne mogą być pomocne jedynie przy zwalczaniu objawów współchorobowych przy zaburzeniu osobowości narcystycznej, w postaci lęku czy depresji.

Warto wskazać, że pomimo klinicznego obrazu, który może sprzyjać odnoszeniu sukcesów w życiu zawodowym i społecznym, osoby narcystyczne coraz częściej poszukują pomocy i podejmują terapię. Wiąże się to bezpośrednio z wystąpieniem depresji narcystycznej, która ma bezpośredni związek z utratą poczucia wielkości, pojawieniem się bezsensu życia, a także problemów w utrzymaniu związków.

Zaburzenia psychiczne, w tym również narcyzm, mogą być przyczyną powstawania depresji, która utrudnia normalne funkcjonowanie w społeczeństwie. Co ważne, coraz poważniejszym problemem jest depresja wsród nastolatków, która może być mylona z zaburzeniami adaptacyjnymi. Depresja może mieć różną postać, dlatego też wyróżnić można między innymi depresję lękową, depresję maskowaną czy dystymię, a także chorobę dwubiegunową, która charakteryzuje się okresami manii oraz przygnębienia i depresji. Osoby, które obserwują u siebie objawy depresji, mogą przeprowadzić skalę samooceny i przeprowadzić rozpoznanie u siebie oznak zaburzeń za pomocą skali depresji Becka. Rozpoznanie takie zazwyczaj motywuje do poszukiwania specjalistycznej pomocy i dążenie do wyleczenia zaburzeń wpływających dysfunkcyjne na różne sfery życia chorego.