Zespół stresu pourazowego (PTSD) – czym jest i jak wygląda leczenie?

Zespół stresu pourazowego – co to za zaburzenie?

Zespół stresu pourazowego (ostra reakcja na stres, PTSD) to zaburzenie psychiczne z kategorii zaburzeń lękowych, będące formą reakcji na skrajnie stresujące wydarzenie (traumę), które przekracza zdolności danej osoby do radzenia sobie i adaptacji.

Czytaj też: zaburzenia adaptacyjne – przyczyny, objawy, leczenie

Wydarzenie to wiąże się się z przeżyciem utraty bezpieczeństwa własnego lub innych osób: zarówno bliskich, jak również osób nieznanych. Może pojawić się na przykład w sytuacji katastrofy żywiołowej, wojny, wypadku, napadu czy gwałtu. Może dotknąć zarówno uczestników traumatycznego zdarzenia jak i obserwatorów. PTSD może również być efektem przeżycia zagrożenia lub utraty pozycji społecznej, np. bankructwa, utraty mienia.

Zespół stresu pourazowego – przyczyny. Czym są zdarzenia traumatyczne?

Przyczyną pojawienia się zespołu stresu pourazowego zawsze jest traumatyczne wydarzenie. Wydarzenie takie łączy się z utratą bezpieczeństwa lub utratą pozycji społecznej. Chory nie musi być zawsze bezpośrednim uczestnikiem tego wydarzenia. Zdarzają się przypadki PTSD u obserwatorów takich wydarzeń.

Historycznie pierwsze wzmianki o PTSD łączyły się z doświadczeniem wojny i dotyczyły nie tylko walczących na polu bitwy ale też ich rodzin. Wśród zdarzeń traumatycznych mogących doprowadzić do pojawienia się PTSD wymienia się:

• katastrofy naturalne (np. powodzie, huragany, trzęsienia ziemi),
• katastrofy spowodowane przez człowieka (wypadki, pożary, skażenie środowiska),
• zdarzenia związane z przemocą i agresją, w tym: wojny i działania polityczne (zabijania, tortury, porwania), wydarzenia związane z agresją w środowisku społecznym (napady, gwałty, rozboje) oraz wydarzenia związane z agresją w rodzinie (przemoc fizyczna, psychiczna, gwałty).

Czytaj też: dystymia – czym jest i jak się objawia?

Wśród czynników predysponujących do pojawienia się PTSD po doświadczeniu traumatycznego wydarzenia wymienia się:

• doświadczenie traumy w dzieciństwie,
• dorastanie w rodzinie dysfunkcyjnej,
• cechy zaburzeń osobowości typu borderline, paranoicznego, zależnego lub antyspołecznego,
• brak wsparcia ze strony bliskich lub środowiska rówieśniczego,
• genetyczną podatność na zaburzenia psychiczne,
• niedawne, stresogenne zmiany życiowe,
• poczucie braku kontroli,
• przyjmowanie nadmiernych ilości alkoholu.

Czytaj też: depresja lękowa – czym jest i jak się ją leczy?

Zespół stresu pourazowego – objawy i rozpoznanie

Objawy ostrej reakcji na stres, podobnie jak objawy depresji, są bardzo zróżnicowane zarówno pod względem nasilenia, charakteru symptomów, jak i czasu ich trwania. Ich rozwój zależy zarówno od rodzaju sytuacji, która doprowadziła do choroby, jak i od indywidualnych cech osoby której dotyka.

PTSD z reguły rozpoczyna się zawężeniem świadomości i uwagi, stanem oszołomienia współwystępującego z zaburzeniami orientacji i trudnością w zrozumieniu zaistniałej traumatycznej sytuacji. Następnym etapem PTSD jest z reguły albo utrata kontaktu z otaczającą rzeczywistością albo wręcz odwrotnie – pobudzenie i nadmierna aktywność (np. ucieczka). Objawom tym towarzyszą silne symptomy somatyczne takie jak: kołatanie serca, przyspieszone tętno, drżenie całego ciała. Może pojawić się także złość, rozpacz czy depresja.

Czytaj też: depresja poporodowa – jak się objawia i jak ją leczyć?

Podstawą dla rozpoznania PTSD jest przede wszystkim stwierdzenie bezpośredniego związku między wydarzeniem traumatycznym a pojawieniem się symptomów. Choć objawy mogą być dość zróżnicowane to musi występować powtarzające się „przeżywanie na nowo” traumatycznego zdarzenia. Objawy PTSD mogą wystąpić zarówno bezpośrednio po wydarzeniu jak i po pewnym czasie i mogą utrzymywać się od kilku tygodni do kilku miesięcy. Zdarza się że choroba mija po 6 miesiącach lub przechodzi w trwałą zmianę osobowości.

To co jest szczególnie charakterystyczne dla PTSD to natrętne wspomnienia i sny (tzw. reminescencje) oraz lękowe unikanie wszelkich sytuacji a nawet ludzi wywołujących skojarzenia z traumatycznym wydarzeniem. Pojawia się także uporczywie utrzymujący się stan odrętwienia, otępienia uczuciowego, anhedonii (niemożności odczuwania pozytywnych emocji), izolowania się od otoczenia i ograniczania kontaktu z innymi ludźmi. Taki stan przerywany jest wybuchami silnych emocji: lęku, rozpaczy, strachu. Może pojawiać się bezsenność, nadmierna czujność oraz myśli samobójcze, a także nadużywanie alkoholu i leków.

Czytaj też: depresja – przyczyny, objawy, leczenie

Na PTSD mogą chorować również dzieci. U nich, zamiast uporczywego powtarzanie myśli czy obrazów, pojawiają się powtarzane zabawy i gry, w których odgrywane są wydarzenia lub przeżycia związane z traumą. Podsumowując, następujące objawy, będące pokłosiem traumatycznego wydarzenia, powinny wzbudzić naszą czujność:

• powracanie myśli, obrazów,
• epizody typu flashback,
• stres,
• natarczywe myśli, powracające obrazy i sny związane z traumatycznym wydarzeniem,
• unikanie myśli, uczuć, rozmów z innymi,
• unikanie miejsc i ludzi związanych z wydarzeniem,
• poczucie wyobcowania,
• amnezja dotycząca różnych aspektów zdarzenia,
• zmniejszenie zainteresowań,
• pesymistyczna ocena przyszłości i perspektyw życiowych,
• bezsenność lub płytki, przerywany sen,
• złość, irytacja,
• trudności z koncentracją,
• wzmożona czujność,
• wzmożony tzw odruch orientacyjny.

Zespół stresu pourazowego – jak długo trwa?

Trwanie PTSD zależne jest od wielu czynników: cech osoby chorej, jej mechanizmów radzenia sobie, rodzaju sytuacji traumatycznej która wywołała chorobę, szybkości otrzymania profesjonalnego wsparcia. Dlatego ciężko dokładnie określić czas trwania tego zaburzenia. Uważa się że może trwać ono od kilku godzin do kilku miesięcy. Po ok. pół roku może samoistnie ustąpić lub przyjąć formę trwałej zmiany osobowości osoby chorej (np. osobowość lękowa). Dlatego tak ważne jest objęcie chorych profesjonalnym wsparciem i opieką.

Czytaj też: depresja maskowana – jak ją rozpoznać?

Zespół stresu pourazowego – leczenie. Leki czy psychoterapia?

Metody leczenia zespołów zaburzeń związanych ze stresem wciąż się rozwijają. Leczenie może odbywać się zarówno w warunkach stacjonarnych (specjalistyczne ośrodki interwencji w kryzysie) jak i ambulatoryjnych. Dobrze sprawdzają się także wszelkiego rodzaju grupy samopomocy, w których osoby o podobnych problemach mogą pomagać sobie nawzajem w przezwyciężaniu trudności i poszukiwaniu sensu przeżycia traumy. W terapii PTDS najlepiej sprawdza się terapia behawioralna i psychoterapia poznawczo-behawioralna.

W ramach terapii poznawczo- behawioralnej stosuje się różne techniki leczenia PTSD. Terapie ekspozycji i relaksacji polegają na odtwarzaniu zdarzenia traumatycznego w wyobraźni a następnie relaksacji. Pozwala to na zmniejszenie nasilenia strategii unikania i zminimalizowanie zaburzeń somatycznych. Z kolei terapia odporności na stres polega na trenowaniu nowych strategii radzenia sobie i przeformułowywaniu nieprawdziwych przekonań na temat traumatycznego wydarzenia (np. mogłem uratować tych ludzi). To również zmniejsza objawy PTSD.

Farmakoterapię stosuje się u chorego zwłaszcza wtedy, gdy występują nasilone objawy psychofizjologiczne. Co ciekawe, leczenie farmakologiczne nie przynosi najlepszych efektów, dlatego proponuje się chorym leczenie skojarzone tj. udział w psychoterapii i okresowe używanie leków. Leki dobiera się pod kątem objawów pacjenta. W przypadkach nasilonego niepokoju, paniki, bezsenności i nadmiernej czujności stosuje się leki przeciwdepresyjne. W przypadku nadaktywności i unikaniu bodźców związanych z traumą – leki serotonergiczne. W stanach złości i irytacji – leki przeciwdepresyjne i serotonergiczne.