Czym jest zespół mięśnia gruszkowatego? Jak pozbyć się bólu? Zespół objawów, leczenie, rehabilitacja

Czym jest zespół mięśnia gruszkowatego? Jak rozpoznać jego objawy?

Zespół mięśnia gruszkowatego to zespół objawów powstających, gdy mięsień ten uciska nerw kulszowy. Co zalicza się do tych objawów? Jest to przede wszystkim:

• ból pośladka nasilający się podczas siedzenia,
• tkliwość w okolicy większego otworu kulszowego,
• promieniowanie bólu wzdłuż nogi („gruszkowata rwa kulszowa”). 

Warto wyjaśnić, jakie znaczenie dla funkcjonowania układu ruchu ma mięsień gruszkowaty. To niewielki, ale istotny mięsień wchodzący w skład grupy mięśni pośladkowych. Rozpoczyna się na kości krzyżowej, a kończy na krętarzu większym kości udowej. Rola mięśnia gruszkowatego zmienia się w zależności od ułożenia biodra w stawie biodrowym.

Gdy biodro jest wyprostowane, pomaga obracać je na zewnątrz, a w czasie jego zgięcia – wspiera ruch przywodzenia, czyli przyciągania nogi do środka. W praktyce oznacza to, że mięsień gruszkowaty stabilizuje biodro, uczestniczy w obrotach i ma wpływ na napięcie okolicznych nerwów, w tym nerwu kulszowego. I tu może wystąpić problem, czyli zespół mięśnia gruszkowatego, gdy mięsień ten uciska nerw kulszowy.

Należy rozróżniać zespół mięśnia gruszkowatego od klasycznej rwy kulszowej – rwa kulszowa ma pochodzenie kręgosłupowe, a w przypadku zespołu mięśnia gruszkowatego problem leży w mięśniu i ucisku na nerw kulszowy.

Jakie są główne przyczyny powstawania nadmiernego napięcia mięśnia gruszkowatego?

Przyczyn zespołu mięśnia gruszkowatego może być wiele. Czasami jest to kwestia indywidualnej anatomii – nerw może przechodzić bezpośrednio przez mięsień, co predysponuje do jego ucisku.

Częstym mechanizmem, w którym dochodzi do rozwoju schorzenia, są także przeciążenia i urazy. Nie bez znaczenia są także intensywna aktywność fizyczna, urazy miednicy czy pośladków, które mogą prowadzić do stanów zapalnych, obrzęku lub bliznowacenia mięśnia, zwiększających nacisk na nerw.

Z kolei przewlekłe przeciążenie ruchowe, siedzący styl życia lub nieprawidłowe wzorce ruchowe mogą prowadzić do skurczu, lub hipertrofii mięśnia, co również skutkuje uciskiem na nerw i nieprzyjemnymi dolegliwościami.

Jakie leki doustne są stosowane na zapalenia mięśnia gruszkowatego?

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) często są pierwszym wyborem w terapii zespołu mięśnia gruszkowatego. Działają poprzez redukcję stanu zapalnego w mięśniu i zmniejszenie bólu, co pośrednio łagodzi ucisk na nerw. Leki przeciwbólowe to jednak terapia krótkoterminowa – zazwyczaj unika się ich długotrwałego stosowania ze względu na ryzyko działań niepożądanych, takich jak np. wrzody żołądka i dwunastnicy czy podwyższenie ciśnienia tętniczego.

Najczęściej stosowane NLPZ to np.: ibuprofen, naproksen, czy diklofenak.

Inna grupa leków stosowana w zespole mięśnia gruszkowatego to leki miorelaksujące – inaczej rozluźniające mięśnie. Lekarz przepisuje je, gdy przyczyną schorzenia jest nadmierne napięcie mięśnia gruszkowatego lub jego skurcz. Ich działanie polega na zmniejszeniu napięcia mięśniowego, co może przełożyć się na mniejszy ucisk nerwu i załagodzenie bólu. W połączeniu z fizjoterapią pozwalają przerwać błędne koło spięcia i bólu.

W niektórych przypadkach, gdy ból ma charakter neuropatyczny (wynika z drażnienia nerwu) zastosowanie mogą znaleźć leki przeciwdrgawkowe (np. pregabalina, gabapentyna) i przeciwdepresyjne (trójcykliczne leki przeciwdepresyjne – np. amitryptylina lub SNRI – np. duloksetyna). Mechanizm działania leków przeciwdrgawkowych polega na stabilizacji błony komórkowej neuronu, co hamuje przekazywanie bodźców bólowych, z kolei leki przeciwdepresyjne regulują poziom neuroprzekaźników biorących udział w przekazywaniu sygnałów bólowych.

W jakich sytuacjach stosuje się leczenie miejscowe? Czy jest skuteczne?

Miejscowe preparaty takie jak: żele, maści i kremy, mogą skutecznie pomóc pozbyć się bólu mięśnia gruszkowatego, gdy dolegliwości nie są jeszcze mocno nasilone i nie ma potrzeby stosowania silnych leków doustnych.

Sprawdzają się szczególnie w początkowej fazie problemu lub przy łagodnym zaostrzeniu. Do zalet miejscowego stosowania maści lub żeli z NLPZ zdecydowanie można zaliczyć możliwość załagodzenia bólu bez stosowania dużych dawek leków w formie doustnej, co pomaga ograniczyć ich skutki uboczne. 

Wsparciem farmakoterapii może być chłodzenie bolącego miejsca, np. za pomocą okładów z lodu. Niska temperatura zmniejsza przepływ krwi, a to przekłada się na redukcję obrzęku i stanu zapalnego, a tym samym załagodzenie bólu. Chłodne okłady same w sobie nie wyeliminują problemu, ale mogą pomóc w pewnym stopniu niwelować objawy. 

Kiedy konieczne są zastrzyki – iniekcje w leczeniu zespołu mięśnia gruszkowatego?

Kiedy leczenie zachowawcze (leki, rehabilitaja) zawodzi, kolejną opcją terapeutyczną jest założenie blokady nerwu. Jak przebiega? Założenie blokady polega na wstrzyknięciu bezpośrednio w problematyczne miejsce, które w tym przypadku będzie mięśniem gruszkowatym, preparatu z glikokortykosteroidem i środkiem znieczulającym (np. lidokainą).

Kortykosteroid działa przeciwzapalnie, a w połączeniu ze środkiem znieczulającym pozwala w szybki sposób uśmierzyć ból i zredukować stan zapalny. Kluczowe jest precyzyjne podanie leku, bo niewłaściwe miejsce iniekcji może zmniejszyć skuteczność terapii lub zwiększyć ryzyko powikłań. Obecnie najczęściej robi się to po USG mięśnia gruszkowatego (lub RTG), aby podać lek w konkretne, pożądane miejsce.

Inną możliwością leczenia jest podanie toksyny botulinowej (botoksu). Sięga się po nią wtedy, gdy leki i rehabilitacja nie przynoszą oczekiwanej poprawy, a mięsień gruszkowaty pozostaje wyraźnie napięty lub skurczony, toksyna botulinowa powoduje jego rozluźnienie, zmniejszając ból i poprawiając funkcję.

Niekiedy można usłyszeć także o wykorzystywaniu osocza bogatopłytkowego w leczeniu zespołu mięśnia gruszkowatego, ale dane potwierdzające skuteczność tej terapii są ograniczone i w tym momencie jest to jedynie terapia eksperymentalna.

Ćwiczenia na mięsień gruszkowaty – rola rehabilitacji w leczeniu dolegliwości

Kluczową rolę w osiągnięciu trwałej poprawy pełni rehabilitacja i fizjoterapia. Fundamentem rehabilitacji są rozciągające ćwiczenia na mięsień gruszkowaty – m.in. rozciąganie mięśnia gruszkowatego przy zgiętym biodrze, np. zgięcie kolana i rotacja wewnętrzna/zewnętrzna biodra i inne ćwiczenia, które pozwalają na efektywne wydłużenie mięśnia. Regularne wykonywanie takich ćwiczeń pomaga zmniejszyć napięcie mięśnia i ograniczyć jego ucisk na nerw.

Dobrze może sprawdzić się też terapia manualna. O co w niej chodzi? Obejmuje ona mobilizację stawów, masaż głęboki, techniki mięśniowo-powięziowe i terapię funkcjonalną. Wymienione techniki pomagają zniwelowaniu napięcia mięśni i poprawie elastyczności.

Jako wsparcie rehabilitacji stosuje się metody fizykoterapeutyczne, takie jak ultradźwięki, laseroterapię, prądy elektryczne (np. TENS). Warto dodać, że masaż – wraz z neuromobilizacją i mobilizacją nerwową wchodzi w skład terapii kompleksowej.

A czym jest wspomniana neuromobilizacja? To jedna z kluczowych strategii fizjoterapeutycznych zespołu mięśnia gruszkowatego – polega na wykonywaniu kontrolowanych ruchów w obrębie przebiegu nerwu (np. ślizganie, napięcie/relaksacja), co może zmniejszać przyczepność nerwu, poprawiać jego ślizganie i zmniejszać ból.

Kiedy leczenie operacyjne jest konieczne?

Kiedy farmakoterapia, rehabilitacja i blokada nerwu nie przynoszą oczekiwanych korzyści, objawy są mocno nasilone, a diagnostyka obrazowa wskazuje na strukturalną przyczynę ucisku – np. anatomiczny wariant mięśnia powodujący ucisk nerwu czy blizny – na rozważa się leczenie operacyjne.

Zazwyczaj zabieg polega na uwolnieniu mięśnia gruszkowatego (np. przecięcie przyczepu lub rozcięcie pasm mięśnia) oraz usunięciu ewentualnych blizn lub innych tkanek uciskających nerw. Taka operacja może być przeprowadzona w sposób otwarty lub techniką endoskopową.

Jakie są przykładowe nazwy handlowe leków na zapalenie mięśnia gruszkowatego?

Należy zaznaczyć, że poniższa lista zawiera jedynie przykładowe leki stosowane w leczeniu zespołu mięśnia gruszkowatego, a o zastosowaniu konkretnego z nich powinien zdecydować lekarz.

Przykładowe doustne preparaty z grupy NLPZ to:

• Ibum Forte, Ibupar, Ibuprom (ibuprofen)
• Apo-Napro, Naproxen Genoptim (naproksen)
• DicloDuo, Diclomax (diklofenak)

Preparazy NLPZ do stosowania miejscowego w postaci maści lub żeli:

• Dolgit, Ibuprofen APTEO MED (ibuprofen)
• Diclac Lipgel, Voltaren MAX (diklofenak)

Preparaty o działaniu rozluźniającym mięśnie:

• Mydocalm, Tolperis VP (tolperyzon)
• Sirdalud, Tizadelan, Tizanor (tyzanidyna)

Jak długo trwa leczenie i jakie są rokowania przy zespole mięśnia gruszkowatego?

Czas leczenia jest uzależniony od przyczyny, nasilenia objawów i zaangażowania chorego w rehabilitację. W przypadku ostrego epizodu bólowego, który wystąpił pierwszy raz w życiu, poprawa może pojawić się już po kilku dniach odpoczynku i przyjmowania leków, jednak w większości przypadków leczenie trwa średnio od kilku tygodni, do kilku miesięcy.

Rokowania z reguły są dobre, zwłaszcza jeśli pacjent sumiennie przestrzega zaleceń fizjoterapeutycznych i farmakologicznych i często możliwe jest uzyskanie długotrwałej poprawy.

Ponadto istnieje szereg działań profilaktycznych, które należy podjąć po zakończeniu terapii, aby zapobiec nawrotowi problemu. Jest to przede wszystkim modyfikacja stylu życia: unikanie długiego siedzenia i robienie przerw na rozciąganie. Należy także zachowywać regularność w fizjoterapii i wykonywaniu ćwiczeń rozciągających mięsień gruszkowaty. Nie bez znaczenia są ćwiczenia wzmacniające mięśnie biodra i miednicy, by zmniejszyć obciążenie mięśnia gruszkowatego.

Ponadto należy uważnie monitorować pojawiające się objawy i odpowiednio szybko na nie reagować, zgłaszając się na konsultację do lekarza.

FAQ – Najczęstsze pytania pacjentów