Bóle kręgosłupa rodzaje, objawy i przyczyny bólu pleców

Bóle kręgosłupa - dlaczego to tak powszechna dolegliwość?

Kręgosłup to złożona struktura anatomiczna pełniąca kluczową funkcję w utrzymaniu prawidłowej postawy ciała. Stanowi podporę dla górnej połowy ciała, punkt przyczepu mięśni oraz ochronę dla rdzenia kręgowego. Jednocześnie kręgosłup jest narażony na działanie wielu czynników uszkadzających, takich jak przeciążenia mechaniczne, urazy i procesy chorobowe. Niestety ból kręgosłupa jest powszechnym problemem i występuje u coraz młodszych osób, również ze względu na siedzący tryb życia.

Jak ból kręgosłupa wpływa na organizm?

Ból kręgosłupa ma niekorzystny wpływ na kondycję całego układu ruchu. Przyjmowanie wymuszonej pozycji w dłuższej perspektywie powoduje ograniczenie sprawności fizycznej. Unikanie aktywności u wielu osób doprowadza do wzrostu masy ciała, a przez to również ryzyka wystąpienia chorób cywilizacyjnych takich jak cukrzyca, nadciśnienie tętnicze i choroba niedokrwienna serca.

Przewlekły ból kręgosłupa w niektórych przypadkach oznacza też rezygnację z czynności, które do tej pory sprawiały nam przyjemność. Nierzadko prowadzi również do zmian w życiu zawodowym i rodzinnym, powodując znaczny spadek jakości życia. Stanowi to niestety bardzo duże obciążenie dla zdrowia psychicznego. Życie z bólem przewlekłym sprzyja rozwojowi depresji i zaburzeń lękowych.

Jak odczuwa się ból pleców?

Ból pleców to dolegliwość, która może przebiegać w bardzo różny sposób. Najważniejsze charakterystyki bólu pleców, na które zwracają uwagę lekarze to:

• lokalizacja,
• stopień nasilenia bólu,
• charakter (np. przeszywający ból, rozpierający ból, tępy ból),
• czas trwania,
• nawrotowość,
• okoliczności łagodzące i zaostrzające ból kręgosłupa,
• promieniowanie bólu,
• objawy towarzyszące bólowi pleców.

Często ból kręgosłupa jest dobrze zlokalizowany i ogranicza się do jednego odcinka kręgosłupa lub jego fragmentu. Przykładem takiej sytuacji jest typowy ból kręgosłupa szyjnego, kręgosłupa lędźwiowego czy krzyża. Ból pleców niekiedy przyjmuje również formę bardziej rozlaną, na przykład w chorobach reumatycznych może zajmować stawy międzykręgowe w wielu segmentach jednocześnie.

W zależności od czasu trwania bóle pleców możemy podzielić na ból ostry (do 4 tygodni), ból podostry (od 4 do 12 tygodni) i ból przewlekły (powyżej 12 tygodni). Informacja o tym, od jak dawna utrzymują się dolegliwości, może naprowadzić lekarza na rozpoznanie. Równie ważne jest to, czy ból utrzymuje się w sposób ciągły, czy przebiega w sposób nawrotowy z okresowymi zwolnieniami i zaostrzeniami.

Niekiedy osoby zmagające się z bólem pleców zgłaszają ból promieniujący do innych części ciała. Dzieje się tak na przykład w rwie kulszowej, w której ból rozchodzi się od pośladka przez tylną część nogi aż do stopy. Co ważne, do pleców mogą promieniować również bóle mające źródło poza układem ruchu. Dobrymi przykładami są zapalenie wyrostka robaczkowego i odmiedniczkowe zapalenie nerek dające ból w dole pleców, który może przypominać ból krzyża lub ból kręgosłupa lędźwiowego.

Znamienne dla bólów korzeniowych i dyskopatii jest współwystępowanie objawów neurologicznych takich jak osłabienie siły mięśniowej, niedowłady, mrowienia i drętwienia na obszarach zaopatrywanych przez dany nerw.

Bóle kręgosłupa - rodzaje

Każdy segment kręgosłupa posiada nieco inną budowę i funkcję, co czyni go podatnym na działanie innych czynników uszkadzających. W związku z tym często mamy do czynienia z występowaniem dolegliwości charakterystycznych dla poszczególnych odcinków kręgosłupa.

Ból kręgosłupa szyjnego

Ból kręgosłupa szyjnego jest bardzo częstym problemem u osób starszych. W tej grupie dolegliwości bólowe są powodowane przez typowe dla wieku zmiany zwyrodnieniowe stawów międzykręgowych, choroby zapalne lub choroby reumatyczne i mają na ogół charakter przewlekły. Kręgosłup szyjny może boleć również wskutek nadmiernego napięcia mięśni przykręgosłupowych, co często ma związek ze stresem psychicznym. Ważną przyczyną ostrego bólu kręgosłupa szyjnego są z kolei urazy powstające wskutek wypadków komunikacyjnych czy upadków z wysokości.

Ból kręgosłupa piersiowego

Ból kręgosłupa piersiowego to problem, który na ogół ma podłoże zapalne lub przeciążeniowe. Jest wynikiem przewlekłych chorób reumatycznych, nieprawidłowej postawy ciała lub zaburzeń pracy mięśni (na przykład wskutek siedzącego trybu życia). Źródłem dolegliwości w tym odcinku mogą być również złamania kompresyjne trzonów kręgów w przebiegu osteoporozy lub nowotworowe przerzuty osteolityczne. Do pleców mogą rzutować także procesy patologiczne toczące się w klatce piersiowej lub jej ścianach, na przykład nerwobóle międzyżebrowe. Ból pleców w odcinku piersiowym często jest opisywany jako uciskający lub rozpierający.

Ból kręgosłupa lędźwiowego

Bóle kręgosłupa lędźwiowego stanowią bardzo częstą skargę wśród osób w różnym wieku, co wynika między innymi z faktu, że ten odcinek stanowi główną podporę całej górnej połowy ciała. W dolnej części pleców typowo lokalizują się zespoły bólowe takie jak rwa udowa i rwa lędźwiowa wynikające z ucisku korzeni nerwowych. Potencjalnych przyczyn jest jednak znacznie więcej, na przykład choroba zwyrodnieniowa, przepuklina jądra miażdżystego, zapalenia stawów, urazy i przeciążenia mechaniczne.

Pacjenci często opisują ból kręgosłupa lędźwiowego jako tępy lub palący, rozlewający się na pośladek i udo. Zaburzenia czucia na przedniej powierzchni kończyny dolnej, zaniki mięśniowe i osłabienie ruchów w stawach uda i podudzia to także powszechne objawy bólu w odcinku lędźwiowym. Ból kręgosłupa lędźwiowego często współwystępuje z bólem krzyża. Może być też bólem udzielonym z narządów jamy brzusznej lub jamy miednicy.

Ból krzyża

Ból krzyża to potoczna nazwa bólu zlokalizowanego w dolnej części kręgosłupa. Jest to powszechna dolegliwość, a według niektórych źródeł częstszy, niż ból w dole pleców, jest tylko ból głowy. Przyczyn bólu krzyża jest bardzo wiele i są to między innymi choroby krążków międzykręgowych, przeciążenia kręgosłupa, kręgozmyk, kręgoszczelina, choroby reumatyczne i urazy. W przypadku ucisku korzeni nerwowych charakterystyczną cechą bólu krzyża jest promieniowanie od pośladka w dół aż do stopy. Najbardziej typową dolegliwością wywodzącą się z odcinka krzyżowego kręgosłupa jest rwa kulszowa.

Przyczyny bólu kręgosłupa

Najczęstsze przyczyny bólu pleców to:

• nieprawidłowa postawa ciała,
• zmiany zwyrodnieniowe,
• choroby reumatyczne,
• choroby krążka międzykręgowego (dyskopatie),
• zaburzenia korzeni nerwowych (ucisk nerwów),
• osteoporoza,
• urazy kręgosłupa,
• uszkodzenia mięśni,
• brak aktywności fizyczne,
• czynniki psychiczne (stres, depresja).

Nieprawidłowa postawa ciała

Częstą przyczyną bólu kręgosłupa jest utrzymywanie niewłaściwej postawy ciała, na przykład garbienie się. Utrwalone wady postawy takie jak skolioza, nadmierna kifoza i nadmierna lordoza dotyczą dużego odsetka polskiej populacji. Choć same w sobie najczęściej nie powodują ostrych dolegliwości bólowych, w perspektywie czasu prowadzą do osłabienia, sztywności i nadmiernego napięcia mięśni przykręgosłupowych, co w sposób szczególny daje o sobie znać jako ból kręgosłupa lędźwiowego.

Zwyrodnienie kręgosłupa

Z wiekiem w obrębie kręgosłupa dochodzi do stopniowego zużywania budujących je struktur, wskutek czego rozwijają się zmiany zwyrodnieniowe. Pierwsze takie nieprawidłowości pojawiają się już w trzeciej dekadzie życia i polegają na zmniejszeniu uwodnienia krążków międzykręgowych. Nadmierne wycieranie powierzchni stawowych powoduje degradację chrząstki szklistej. W jej miejsce powstaje chrząstka włóknista mająca znacznie gorsze zdolności biomechaniczne.

Zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa to dolegliwość typowo związana z wiekiem, ale może występować też u osób młodszych wtórnie do zapaleń, urazów, przeciążeń i chorób metabolicznych. Choroba rozwija się w wolnym tempie i początkowo daje o sobie znać podczas wysiłku. Bóle pleców pojawiają się następnie również w spoczynku i towarzyszą im ograniczenie ruchomości stawów oraz napięte mięśnie. Najczęstszą lokalizacją zmian zwyrodnieniowych kręgosłupa są stawy C8-T1 i L5-S1, co może objawiać się zarówno jako ból kręgosłupa szyjnego, ból kręgosłupa piersiowego, ból kręgosłupa lędźwiowego, jak i bóle krzyża.

Choroby reumatyczne

Kręgosłup ulega zajęciu w przebiegu wielu chorób reumatycznych. Do schorzeń typowo lokalizujących się w tym obszarze należy grupa zapaleń stawów z zajęciem stawów kręgosłupa:

• zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa,
• łuszczycowe zapalenie stawów,
• reaktywne zapalenia stawów,
• spondyloartropatia młodzieńcza.

Choroby reumatyczne charakteryzują się występowaniem przewlekłego stanu zapalnego w obrębie stawów kręgosłupa, tkanek okołokręgosłupowych, przyczepów ścięgnistych i niekiedy również narządów wewnętrznych. U podłoża leżą procesy autoimmunologiczne, choć dokładny patomechanizm nadal pozostaje nieznany. Wiadomo, że dużą rolę odgrywają czynniki genetyczne — polimorfizmy w zakresie czynnika zgodności tkankowej (HLA-B27).

Dyskopatia

Dyskopatia jest procesem patologicznym zajmującym krążek międzykręgowy (potocznie nazywany dyskiem), który nadaje kręgosłupowi odporności na obciążenia. Krążek międzykręgowy jest zbudowany z dwóch części — centralnie położonego jądra miażdżystego i obwodowego pierścienia włóknistego. Wraz z wiekiem jądro miażdżyste traci swoją sprężystość i włóknieje, natomiast pierścień staje się bardziej podatny na przerwanie. W efekcie jądro może ulec uwypukleniu do kanału kręgowego i ulec zakleszczeniu między trzonami kręgów. Taki stan określamy jako przepuklina krążka międzykręgowego (przepuklina jądra miażdżystego).

Dyskopatie najczęściej lokalizują się w odcinku szyjnym i odcinku lędźwiowym kręgosłupa. Objawy bólu kręgosłupa w przebiegu dyskopatii to przede wszystkim wynik ucisku na pobliskie korzenie nerwowe. W odcinku szyjnym kręgosłupa najczęściej występuje ucisk nerwów C5 i C6, co objawia się osłabieniem mięśni ramienia oraz zaburzeniami czucia na przedramieniu i dłoni. Z kolei w dolnej części kręgosłupa główną dolegliwością są bóle kręgosłupa lędźwiowego i bóle krzyża. Dyskopatia może mieć charakter przewlekły lub przebiegać jako ostre wysunięcie krążka międzykręgowego.

Lumbago

Lumbago, inaczej postrzał, charakteryzuje się występowaniem ostrego, silnego bólu w odcinku lędźwiowym kręgosłupa, podczas którego pacjent przyjmuje specyficzną postawę ciała mającą złagodzić dolegliwości. Chory usztywnia kręgosłup lędźwiowy, skrzywia kręgosłup w bok oraz zgina kończynę w stawie biodrowym i kolanowym. U podłoża lumbago może leżeć wiele przyczyn: wysunięcie krążka międzykręgowego, zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa lędźwiowego, złamania, urazy, przeciążenia.

Osteoporoza

Osteoporoza to choroba dotycząca znacznego odsetka populacji, w szczególności kobiet po menopauzie. Charakteryzuje się zmniejszoną odpornością mechaniczną kości, a w następstwie — większym ryzykiem występowania złamań. Trzony kręgów to druga najczęstsza po trzonie kości udowej lokalizacja złamań kostnych w przebiegu osteoporozy. Są to złamania niskoenergetyczne, czyli powstające pod wpływem siły niepowodującej złamania zdrowej kości (np. upadku z wysokości własnego ciała).

Niekiedy w przebiegu osteoporozy dochodzi też do samoistnych złamań kręgosłupa. Złamania pojedynczych kręgów mogą w ogóle nie dawać o sobie znać, natomiast rozleglejsze urazy powodują przewlekły ból pleców z uwypukleniem kifozy piersiowej.

Rwa kulszowa

Rwa kulszowa należy do zespołów bólowych kręgosłupa lędźwiowego i jest spowodowana uciskiem korzeni nerwów L4-S1, które tworzą największy nerw w ludzkim organizmie — nerw kulszowy. Najczęstszą przyczyną rwy kulszowej jest dyskopatia kręgosłupa lędźwiowego (L4/L5 lub L5/S1). Inne przyczyny rwy kulszowej to:

• zwyrodnienia,
• zespół mięśnia gruszkowatego,
• zapalenia stawów i tkanki łącznej,
• ciasnota kanału kręgowego,
• choroby ogólne (np. cukrzyca).

Ostra rwa kulszowa charakteryzuje się tym, że ból kręgosłupa lędźwiowego pojawia się nagle (często po wykonaniu gwałtownego ruchu lub podniesieniu ciężaru) i w charakterystyczny sposób promieniuje od pośladka po tylnej powierzchni uda i łydki aż do stopy. Zwykle towarzyszą mu zaburzenia czucia w postaci niedoczulicy lub mrowienia. Czynnikiem nasilającym ból jest chodzenie, przebywanie w pozycji stojącej lub siedzącej oraz naprężanie mięśni brzucha (kichanie, kaszel). Typowo u pacjenta z rwą kulszową stwierdza się w badaniu neurologicznym dodatni objaw Lesegue'a.

Whiplash - smagnięcie biczem

Zbyt gwałtowne zgięcie lub odgięcie kręgosłupa może doprowadzić do powstania bólu w mechanizmie whiplash. Problem jest najczęściej obserwowany u uczestników wypadków komunikacyjnych. Podczas zderzenia dochodzi do przeniesienia ogromnej siły na kręgosłup i uszkodzenia kręgów, czemu towarzyszą uszkodzenia mięśni szyi i innych otaczających tkanek.

Uraz biczowy lokalizuje się najczęściej w odcinku szyjnym i charakteryzuje się silnym bólem kręgosłupa zwiększającym się przy rotowaniu szyi. Bardzo często towarzyszą mu dolegliwości bólowe z zakresu innych grup mięśniowych (np. obręczy barkowej), zaburzenia czucia w obrębie kończyn górnych, bóle głowy i zawroty głowy.

Brak aktywności fizycznej

Systematyczna aktywność fizyczna jest kluczowa dla utrzymania układu ruchu w dobrym stanie. Siedzący tryb życia prowadzi do osłabienia siły w mięśniach nadających prawidłową postawę ciała (mięśnie brzucha, mięśnie przykręgosłupowe, mięśnie obręczy barkowej). Powoduje również osłabienie struktury kości i predysponuje do nadwagi i otyłości, które dodatkowo obciążają kręgi i mogą być przyczyną bólu kręgosłupa. Brak ruchu działa też niekorzystnie na krążki międzykręgowe i zwiększa ryzyko wystąpienia dyskopatii.

Bóle kręgosłupa: jaki ból pleców powinien niepokoić? Jakie badania wykonać?

Wiele schorzeń leżących u podłoża bólów kręgosłupa nie stanowi zagrożenia dla naszego zdrowia i życia. Istnieją jednak też takie bóle pleców, których zlekceważyć nie wolno. Naszą szczególną czujność powinny wzbudzić:

• ból, któremu towarzyszą zaburzenia neurologiczne (zaburzenia czucia, niedowłady, osłabienie lub wzmożenie napięcia mięśniowego);
• ból u osoby po przebytym urazie, wypadku lub zabiegu operacyjnym;
• ból nieodpowiadający na stosowane leki przeciwbólowe;
• ból utrzymujący się przez kilka tygodni;
• ból o szybko narastającym natężeniu;
• ból wybudzający w nocy;
• ból kręgosłupa u osoby z wywiadem choroby nowotworowej;
• ból kręgosłupa współwystępujący z niewyjaśnioną utratą masy ciała;
• nowy ból kręgosłupa u osoby młodej (<18 roku życia) lub starszej (> 50 roku życia);
• objawy oponowe, gorączka, osłabienie;
• osłabienie napięcia zwieraczy, nietrzymanie moczu;
• ból kręgosłupa nasilający się głębokim oddychaniu.

W diagnostyce bólów kręgosłupa wykorzystuje się przede wszystkim badania obrazowe:

• RTG,
• tomografia komputerowa (TK),
• rezonans magnetyczny (MRI).

Pomocne dla lekarza diagnozującego pacjenta z bólem kręgosłupa mogą okazać się również badania laboratoryjne (m.in. morfologia, OB, CRP, RF), zwłaszcza przy podejrzeniu etiologii zapalnej.

Bóle kręgosłupa - jakie leki stosować?

Terapia bólu kręgosłupa to złożony problem, w którym powinno się uwzględnić kilka czynników:

• czas trwania bólu,
• natężenie bólu,
• lokalizacja bólu,
• choroby przewlekłe,
• przyjmowane leki,
• uczulenia na leki,
• dotychczas stosowane leczenie i jego skuteczność.

Farmakoterapię bólów kręgosłupa można podzielić na leczenie objawowe służące przerywaniu napadów bólu oraz leczenie profilaktyczne mające na celu zmniejszenie częstości tych napadów. Złotym standardem w leczeniu bólu jest posługiwanie się przez lekarza tzw. drabiną analgetyczną, czyli prawidłowym schematem włączania leków przeciwbólowych.

W objawowym leczeniu bólów kręgosłupa w pierwszej kolejności wskazany jest paracetamol lub niesteroidowe leki przeciwzapalne:

• kwas acetylosalicylowy (aspiryna),
• ibuprofen,
• ketoprofen,
• diklofenak,
• naproksen,
• nabumeton,
• nimesulid,
• meloksykam,
• piroksykam.

Choć część leków przeciwbólowych z tej grupy jest dostępna bez recepty, nie powinno się ich długotrwale stosować bez konsultacji z lekarzem ze względu na ryzyko wystąpienia działań niepożądanych.

Alternatywnie do NLPZ lub jeśli te nie przyniosły efektów, lekarz może zdecydować się na zastosowanie słabych opioidów takich jak kodeina, dihydrokodeina, tramadol (często w połączeniu z paracetamolem).

Jeśli występuje silny ból, niezbędne mogą okazać się silniejsze leki przeciwbólowe z grupy opioidów (np. oksykodon), jednak ze względu na duży potencjał uzależniający takie leczenie może być wyłącznie krótkoterminowe i prowadzone pod kontrolą lekarza.

W przypadku bólu przewlekłego lekami o udowodnionym działaniu są:

• NLPZ,
• leki przeciwdepresyjne (amitryptylina, duloksetyna, mianseryna),
• leki przeciwdrgawkowe (pregabalina, gabapentyna, karbamazepina, lamotrygina),
• leki rozluźniające mięśnie (tizanidyna, baklofen, metokarbamol, tetrazepam).

Przy przewlekłym charakterze bólu, pomocna może okazać się fizjoterapia. Bardzo ważna jest również diagnostyka i znalezienie przyczyny bólu kręgosłupa.

FAQ - najczęściej zadawane pytania o bóle kręgosłupa