Białko w moczu — co jest przyczyną? Czy białkomocz jest niebezpieczny?

Białko w moczu — co oznacza i jakie są przyczyny białkomoczu?

Białkomocz to obecność białka w moczu przekraczająca 150 mg na dobę. Główną grupą białek wykrywanych w moczu są albuminy, czyli związki produkowane w wątrobie, które pełnią w organizmie funkcje związane z transportem m.in.: aminokwasów, hormonów, kwasów tłuszczowych i leków.

O albuminurii mówimy wtedy, gdy w moczu dobowym jest ich ponad 30 mg. Co więcej, albumina jest głównym białkiem traconym z moczem u pacjentów z chorobami nerek. W związku z tym ocena albuminurii jest powszechnie stosowana jako wskaźnik stopnia uszkodzenia nerek oraz marker oceny ryzyka postępu przewlekłej choroby nerek i powikłań sercowo-naczyniowych.

Rodzaje białkomoczu

Wyróżnia się kilka rodzajów białkomoczu m.in.:

• Białkomocz czynnościowy: stan przejściowy niezwiązany z chorobą nerek; może być wynikiem gorączki, występować po wysiłku fizycznym lub jako następstwo przebytego stresu. Białkomocz czynnościowy jest wykrywany w próbkach moczu pobranych w ciągu dnia i nie stwierdza się go w pierwszej porannej próbce.
• Białkomocz ortostatyczny: podtyp białkomoczu czynnościowego pojawia się po przebywaniu dłuższy czas w pozycji stojącej.
• Białkomocz przednerkowy: inaczej białkomocz z przeładowania, jest konsekwencją nadmiernego przesączania w kłębuszkach nerek i niedostatecznej reabsorpcji białek występujących w nadmiarze w osoczu. Zwiększona ilość białka wydalanego wraz z moczem może wiązać się z chorobami np.: niedokrwistością hemolityczną (wykrywa się hemoglobinę), szpiczakiem mnogim (łańcuchy lekkie immunoglobulin nazywane białkiem Bence'a Jonesa) i rabdomiolizą, czyli rozpadem mięśni szkieletowych (wykrywa się mioglobinę).
• Białkomocz nerkowy: spowodowany chorobą nerek. Ze względu na miejsce uszkodzenia nefronów wyróżnia się: białkomocz kłębuszkowy i białkomocz cewkowy. Pierwszy z nich spowodowany jest przez zwiększone przesączanie białek w efekcie uszkodzenia bariery filtracyjnej kłębuszka. Jeśli zmiany nie są zbyt zaawansowane, przez barierę filtracyjną przedostają się do przesączu tylko białka o mniejszej średnicy, takie jak albumina i transferyna. Mówimy wtedy o białkomoczu selektywnym. Jego przyczyny to np. kłębuszkowe zapalenia nerek i nefropatia cukrzycowa. Nieselektywny ma miejsce wtedy, gdy zmiany są poważne i przez barierę filtracyjną przenikają zarówno białka o małej średnicy, jak i duże cząsteczki takie jak immunoglobuliny. Z kolei białkomocz cewkowy jest pokłosiem uszkodzenia bariery filtracyjnej kłębuszka, zwykle odpowiadają za niego choroby cewkowo-śródmiąższowe nerek.
• Białkomocz zanerkowy: powstaje na skutek zwiększonego wydzielania białka w drogach moczowych. Może wynikać z zapalenia układu moczowego albo nowotworów.

Obecność białka w moczu — jakie są normy?

Za prawidłowe stężenie białka w moczu, czyli dopuszczalną normę białka w moczu u zdrowej osoby, uważa się wartość poniżej 150 mg/ dobę (średnio 50 mg). Wyróżnia się także białkomocz fizjologiczny, czyli ślad białka w moczu, bardzo często niewykrywany w badaniu ogólnym moczu.

Białkomocz można ocenić również ze względu na jego wielkość:

• białkomocz znikomy: <1 g/24h;
• białkomocz mierny: 1–3,5 g/24h;
• białkomocz znaczny (nerczycowy): ≥ 3,5 g/24h.

Czy białkomocz jest niebezpieczny? Objawy, które mogą niepokoić

Opisując zagadnienie białkomoczu, nie sposób nie wspomnieć o zespole nerczycowym, który zdecydowanie można określić jako niebezpieczny. To stan kliniczny charakteryzujący się dobową utratą białka z moczem, przekraczającą >3,5 g/1,73 m² (50 mg/kg) z występującą jednocześnie hipoalbuminemią <3,5 g/dl.

Pacjenci cierpiący na zespół nerczycowy, skarżą się na obrzęki, podwyższone stężenie lipidów we krwi i obecność lipidów w moczu. Oprócz albumin tracone są również m.in. enzymy, hormony, immunoglobuliny i czynniki krzepnięcia. Najczęstszą przyczyną zespołu nerczycowego u dorosłych są choroby dotyczące kłębuszków nerkowych.

Do najczęstszych powikłań należą:

• ostre uszkodzenie nerek;
• zakażenia;
• zakrzepica żylna.

Wzmożoną czujność powinny zachować również osoby, które zaobserwowały u siebie niezamierzoną utratę masy ciała, mają historię nowotworów w rodzinie i cierpią na choroby nerek oraz inne schorzenia przewlekłe.

Białko w moczu w ciąży

Białkomocz zdiagnozowany u ciężarnej, u której jednoczenie stwierdza się występowanie nadciśnienia tętniczego, może sygnalizować stan przedrzucawkowy. Uważa się, że główną przyczyną tej choroby jest zaburzenie rozwoju łożyska, w wyniku czego uwalniane są substancje, które powodują aktywację lub uszkodzenie śródbłonka. Niesie to za sobą uogólniony skurcz naczyń krwionośnych, zwiększoną przepuszczalność naczyń krwionośnych oraz uogólnioną rozsianą wewnątrznaczyniową aktywację krzepnięcia.

Może to prowadzić do licznych powikłań u matki: rzucawki, niewydolności nerek, krwawienia do ośrodkowego układu nerwowego, lewokomorowej niewydolności krążenia, rozwarstwienia aorty i zgonu, a u płodu do: wewnątrzmacicznego ograniczenia wzrastania płodu, niedotlenienia wewnątrzmacicznego, wcześniactwa i zgonu wewnątrzmacicznego.

Rozpoznanie białkomoczu przy kontrolnych badaniach w czasie ciąży może mieć również przyczynę niezwiązaną z samym przebiegiem ciąży. Białkomocz mógł być obecny już od jakiegoś czasu i dopiero wówczas zostać wykryty. Za białkomocz fizjologiczny w ciąży przyjmuje się wartość od 150 do 250 mg.

Białko w moczu u dziecka

Obecność białka w moczu u dziecka powinna być interpretowana po uwzględnieniu ogólnego stanu małego pacjenta, np. tego, czy u dziecka występuje akurat stan zapalny lub, czy ilości białka w moczu nie są oznaczane po wysiłku fizycznym. Dodatkowo otrzymane wartości trzeba odnosić do powierzchni ciała dziecka — ponieważ inne normy będą obowiązywać dla noworodków, a inne dla nastolatków. Pediatra w celu pogłębienia procesu diagnostycznego często zleca także oznaczenie innych parametrów, takich jak stężenie mocznika, kreatyniny, kwasu moczowego, posiew moczu.

Próbkę moczu dziecka należy zebrać z pierwszej, porannej mikcji, z tzw. środkowego strumienia, czyli po oddaniu pierwszej niewielkiej ilości moczu do toalety. Materiał powinien być przechowywany w sterylnym pojemniku i jak najszybciej dostarczony do punktu pobrań. Objętość moczu, jaka jest potrzebna do analizy to około 50 ml — jeśli nie zostanie osiągnięta, wynik może okazać się nieprecyzyjny lub wręcz niemożliwy do uzyskania. Przed pobraniem, podobnie jak u dorosłych okolice ujścia cewki moczowej należy umyć ciepłą wodą, bez użycia środków chemicznych. U dzieci mocz może zostać zebrany do specjalnych jednorazowych woreczków, dostępnych w aptece.

Dobowa zbiórka moczu u małych dzieci jest trudna i często niedokładna, dlatego rzadko jest wykorzystywana w diagnostyce w populacji pediatrycznej.

Białko w moczu — diagnostyka i leczenie. Jakie badania wykonać?

Metody wykrywania białka w moczu można podzielić na: jakościowe i ilościowe. Pierwsza z nich — jakościowa — to testy paskowe wykorzystywane rutynowo w badaniu ogólnym moczu. To tanie i proste badanie przesiewowe. Jednak niosą za sobą pewne ograniczenia, np. wykrywają albuminy, gdy ich stężenie przekracza 200 mg/l, praktycznie nie wykrywają innych białek w moczu, w tym łańcuchów lekkich immunoglobulin (białko Bence’a-Jonesa), niejednokrotnie dają wyniki fałszywie dodatnie w przypadku krwiomoczu, silnie zagęszczonego moczu oraz zanieczyszczeń próbki antyseptykami. Metoda ilościowa oznacza obecność białka w dobowej zbiórce moczu. To najdokładniejsza technika, ale kłopotliwa i obciążona błędami związanymi z nieprawidłowym przeprowadzeniem zbiórki, dlatego coraz rzadziej się ją stosuje. Inne metody ilościowe to: wskaźnik albumina/kreatynina (ACR) i wskaźnik białko/kreatynina (PCR), czyli iloraz stężenia albumin lub białka w moczu i stężenia kreatyniny w pierwszej porannej próbce moczu (jednostka [mg/g] lub [mg/mmol]).

Nieco inaczej wygląda postępowanie w przypadku zespołu nerczycowego: kluczowe znaczenie w ustaleniu jego etiologii ma ocena histologiczna wycinka nerki pobranego drogą biopsji przezskórnej. Leczenie obrzęków rozpoczyna się od diuretyku tiazydowego w połączeniu z diuretykiem oszczędzającym potas. Pacjentom podaje się także inhibitory konwertazy angiotensyny i antagonistów aldosteronu.

Leczenie białkomoczu zależy od obrazu klinicznego pacjenta. Innymi słowy, należy znaleźć przyczynę i przystąpić do odpowiedniej terapii. Podwyższone stężenie białka może wskazywać na:

• chorobę nerek,
• choroby autoimmunologiczne (np. toczeń rumieniowaty układowy, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa),
• choroby nowotworowe,
• zakażenia w obrębie dróg moczowych,
• niewydolność serca i wiele innych.

Aby wykryć daną patologię, konieczne może okazać się m.in. wykonanie badań obrazowych, powtórne badanie moczu, posiew moczu i badania krwi. Leki stosowane w walce z białkomoczem to: inhibitory konweratazy angiotensyny lub sartany, znane przede wszystkim jako środki na nadciśnienie.

Uszkodzenie nerek i inne powikłania nieleczonego białkomoczu

Co prawda sam białkomocz nie zawsze jest jednoznaczny z jednostką chorobową, ale u dorosłych często oznacza stan towarzyszący chorobom serca, cukrzycy, lub symptom typowy dla nadciśnienia tętniczego (nefropatia nadciśnieniowa). Z tego powodu diagnostyka białkomoczu ma ogromne znaczenie dla dobrania odpowiedniej metody leczenia. Należy pamiętać, że zaniedbania w tej kwestii mogą prowadzić do pogorszenia funkcji nerek, a nawet ich niewydolności.

Białko w moczu — profilaktyka

Jeśli zależy ci, by zredukować prawdopodobieństwo białkomoczu, postaraj się zrezygnować z używek, w tym alkoholu i palenia tytoniu. Warto również porozmawiać z lekarzem rodzinnym o tym, jakie leki mogą zwiększać białko całkowite w moczu. Porada specjalisty będzie też najlepszym sposobem na dowiedzenie się, o czym świadczy białkomocz i jak w inny sposób obniżyć poziom białka. Osoby leczące z powodu chorób przewlekłych powinny pamiętać o badaniach profilaktycznych.

Wsparciem dla nerek może okazać się także stosowanie ziół moczopędnych, do których zalicza się np. skrzyp polny, mniszek lekarski, liść brzozy, czy korzeń pokrzywy. Te rośliny znane są jako naturalne sposoby na nadciśnienie tętnicze, które jest przecież częstą przyczyną białkomoczu. Zadbaj również o to, z czego składa się twój jadłospis — powinien on obfitować w węglowodany (aby zapewnić dostateczną podaż energii) i być ubogi w nasycone kwasy tłuszczowe i sól, która zawiera dużo sodu, a to właśnie ten pierwiastek powoduje zatrzymywanie wody w organizmie. Dozwolone jest spożywanie od 3 do 6 g. soli dziennie.