Zespół jelita drażliwego: objawy, dieta i leczenie IBS

Czym jest zespół jelita drażliwego?

Zespół jelita drażliwego (IBS – irritable bowel syndrome) to przewlekła choroba jelita cienkiego i grubego, o nieznanej przyczynie, charakteryzująca się bólami brzucha i zaburzeniami rytmu wypróżniania. Częstość występowania zespołu jelita drażliwego szacuje się, na około 11.3%. Przy czym aż dwa razy częściej z tym problemem zmagają się kobiety. Zachorowania obserwuje się we wszystkich grupach wiekowych, jednak połowa pacjentów zgłasza pierwsze objawy przed 35. rokiem życia.

Objawy zespołu jelita drażliwego

Zespół jelita drażliwego jest chorobą przewlekłą i nawracają. Co oznacza, że dolegliwości ustępują na jakiś czas, po czym pojawiają się ponownie. Co ciekawe niektóre objawy nie mają znaczenia diagnostycznego, a wręcz mogą zaburzać obraz kliniczny choroby i być powodem trudności diagnostycznych.

Jak boli brzuch przy jelicie drażliwym?

Zespół jelita drażliwego to choroba, w której przebiegu brzuch boli w dość specyficzny sposób. Ból w przypadku IBS można opisać jako:

• stały lub nawracający;
• najczęściej zlokalizowany w podbrzuszu i lewym dolnym kwadrancie;
• ostry i nękający;
• niebudzący w nocy;
• połączony ze zmianą rytmu wypróżnień.

Najczęstsze dolegliwości 

U chorych na zespół jelita drażliwego dość często występują dolegliwości spoza układu pokarmowego. Do poza brzusznych objawów jelita drażliwego należą:

• senność,
• wzdęcia;
• obecność śluzu w stolcu;
• częste bóle głowy;
• bóle pleców w odcinku lędźwiowym;
• nocne oddawanie moczu;
• częste i naglące oddawanie moczu;
• zaburzenia miesiączkowania;
• dyspareunia, czyli ból podczas stosunku. 

Jednak niektóre symptomy pojawiające się w przebiegu IBS, powinny wzbudzić naszą szczególną czujność, ponieważ świadczą o przyczynie organicznej i są wskazaniem do wykonania kolonoskopii. To tzw. objawy alarmowe, należą do nich:

•  gorączka;
• zmniejszenie masy ciała;
• krew w stolcu;
• niedokrwistość;
• nieprawidłowości w badaniu przedmiotowym;
• rak lub zapalne choroby jelit w wywiadzie rodzinnym.

Różnice między biegunką a zaparciami

Dla IBS typowe są zaburzenia rytmu i konsystencji wypróżnień. W zależności od wyglądu stolca, wyróżnia się 3 postacie zespołu jelita drażliwego:

• IBS z przewagą biegunki — wodniste lub półpłynne stolce występują częściej niż 3 razy w ciągu doby, szczególnie po posiłkach i w sytuacjach stresowych;

• IBS z dominującymi zaparciami — stolec oddawany jest 2 razy w tygodniu lub mniej, pacjenci zgłaszają uczucie niepełnego wypróżnienia;

• postać mieszana — naprzemiennie występują biegunki i zaparcia;

• nieokreśloną.

Biegunki są poprzedzone gwałtownym parciem i występują typowo: po posiłkach, w sytuacjach stresowych i w godzinach porannych. W przypadku zaparcia stolec oddawany jest z wysiłkiem, często z uczuciem niepełnego wypróżnienia.

Przyczyny zespołu jelita drażliwego

Mimo że naukowcy wciąż nie znają dokładnych przyczyn tego schorzenia, wiadomo, że jego patogeneza jest wieloczynnikowa. Mają w niej udział:

• zaburzenia regulacji osi mózg-jelito;
• zaburzenia mikrobioty jelitowej (dysbioza) - zmniejszenie ilości bakterii rodzaju Lactobacillus i Bifidobacterium, zwiększenie ilości bakterii rodzaju Streptococcus, Escherichia coli, Clostridium spp., zmiany proporcji między bakteriami typu Firmicutes a Bacteroidetes na niekorzyść tych ostatnich; 
• nieprawidłowa motoryka przewodu pokarmowego – cechą IBS jest zaburzona reaktywność motoryczno-sensoryczna okrężnicy na różnorodne bodźce (np. stres, rozdęcie odbytnicy, posiłek);
• nadwrażliwość trzewna i zaburzenia funkcji immunologicznej błony jelita – aktywacja układu immunologicznego błony śluzowej jelita związana z dysbiozą, dietą, stresem oraz czynnikami endogennymi powoduje zwiększenie przepuszczalności bariery jelitowej i indukcję zaburzeń funkcji motoryczno-sensorycznych przewodu pokarmowego.; 
• przebycie biegunki infekcyjnej – stymulacja układu immunologicznego błony śluzowej jelita będąca konsekwencja mikrozapalenia, uważana jest za główny czynnik wywołujący poinfekcyjny zespół jelita drażliwego – ryzyko rozwoju IBS jest 4,2-krotnie wyższe u pacjentów po przebytym zakażeniu żołądkowo-jelitowym w ciągu ostatniego roku. Co ciekawe problem dotyczy częściej pań, szczególnie tych, które uprzednio zażywały antybiotyki i zmagają się z depresją lub zaburzeniami lękowymi;
• czynniki genetyczne, dietetyczne  i psychospołeczne. 

Zwłaszcza czynniki psychologiczne zdają się mieć ogromne znaczenie: aż u 70–90% pacjentów z IBS współistnieją zaburzenia psychiczne (zaburzenia osobowości, lękowe lub depresja). 

Diagnostyka zespołu jelita drażliwego

Dolegliwości charakteryzujące IBS, to ból brzucha i zaburzenia wypróżniania, które nie powstają w wyniku zmian organicznych czy biochemicznych. To znaczy, że nie są skutkiem zakażeń, zapaleń ani innych patologii, które mogą być wykryte na podstawie badań diagnostycznych jelit. Zespół jeta drażliwego rozpoznaje się na podstawie objawów klinicznych spełniających Kryteria Rzymskie IV. 

Kryterium A, jest spełnione gdy, u pacjenta występuje ból brzucha spełniający 2 lub powyżej z poniższych warunków:

• ból ma związek z wypróżnieniem;
• zmienia się częstość wypróżnień;
• zmienia się uformowanie stolca. 

Kryterium B — ból pojawia się przez 1 lub więcej dni w tygodniu;

Kryterium C — objawy utrzymują się przez 3 lub więcej miesięcy;

Kryterium D — dolegliwości związane z zespołem jelita drażliwego wystąpiły przed 6 miesiącami. 

Nie istnieją testy potwierdzające, jednak pomocniczo wykonuje się: morfologię krwi, CRP, badania serologiczne w kierunku celiakii i oznaczenie kalprotektyny w kale. Rozpoznanie zespołu jelita drażliwego wymaga często wykluczenia innych chorób, które mogą dawać podobne objawy. Wykonuje się m.in. badania mikrobiologiczne, test tolerancji laktozy, test oddechowy, testy alergiczne i na nietolerancje pokarmowe, badania hormonalne. U chorych na postać biegunkową warto przeprowadzić kolonoskopię, podczas której należy pobrać wycinki w celu wykluczenia mikroskopowego zapalenia jelita grubego.

Zespół jelita drażliwego a inne choroby 

Skoro już wiadomo, że IBS może mieć podobne objawy co inne choroby układu pokarmowego, warto wypunktować jakie jednostki cechują się symptomami podobnymi do tych pojawiających się w przebiegu zespołu jelita drażliwego. Są to np.:

• nadczynność tarczycy;
• celiakia;
• wrzodziejące zapalenie jelita grubego;
• niektóre zakażenia bakteryjne i pasożytnicze;
• nietolerancja laktozy.

Należy zaznaczyć także, że zmiany w składzie mikrobioty u osób z IBS występuje wyższe ryzyko pojawienia się zespołu rozrostu bakteryjnego (SIBO). 

Leczenie zespołu jelita drażliwego

IBS może wpływać na codzienne funkcjonowanie do tego stopnia, że chorzy wycofują się częściowo z życia społecznego. Dolegliwości z jamy brzusznej i inne przykre objawy, chociaż nie powodują wyniszczenia organizmu, ani nie niosą poważnych konsekwencji zdrowotnych, wymagają terapii. Ze względu na to, że przyczyny IBS nie są jeszcze jasno określone, to i leczenie przyczynowe nie jest możliwe. Leczenie IBS ma na celu łagodzić objawy choroby. U pacjentów z zespołem jelita drażliwego w kuracji stosuje się m.in.;

• leki rozkurczowe – jak np. mebeweryna, hioscyna, drotaweryna, czy też olejek z mięty pieprzowej;

• trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne – jak amitryptylina i nortryptylina;

• leki przeciw biegunce – takie jak: loperamid, czy rifaksymina;

• leki przeciw zaparciom – np. makrogole, lubiproston i inaklotyd;

• probiotyki.   

IBS może występować jako następstwo zaburzeń emocjonalnych, dlatego warto by chorzy opanowali techniki radzenia sobie ze stresem. W rozładowywaniu napięcia, poza pomocą psychologa, skuteczna bywa także aktywność fizyczna, hipnoterapia i trening relaksacyjny. 

Dieta przy zespole jelita drażliwego

Mimo że może się to wydawać oczywiste, kluczowe dla osób cierpiących na zespół jelita drażliwego jest unikanie pokarmów, które mogą nasilać objawy (np. takie, które zawierają błonnik nierozpuszczalny). W zespole jelita drażliwego stosuje się dietę bogatą w błonnik rozpuszczalny (który jest słabo fermentowany w jelitach), zwłaszcza w przypadku postaci z dominującym zaparciem. Produkty bogate w błonnik to np. niektóre: otręby, nasiona, oraz owoce i warzywa.