Podwyższone trójglicerydy — o czym świadczą i jak je obniżyć?

Czym są trójglicerydy? Za co odpowiadają?

Trójglicerydy (inaczej triacyloglicerole) są związkami chemicznymi należącymi do grupy lipidów, które powszechnie występują w ludzkim organizmie. Pod względem molekularnym są to estry kwasów tłuszczowych i glicerolu. Oznacza to, że trójglicerydy składają się z jednej cząsteczki glicerolu, do której przyłączone są 3 reszty kwasów tłuszczowych. Każda z trzech cząsteczek kwasów tłuszczowych może być inna. To właśnie kwasy tłuszczowe w głównej mierze wpływają na właściwości fizykochemiczne całej cząsteczki, w tym na jej temperaturę topnienia. Trójglicerydy zawierające reszty nienasyconych kwasów tłuszczowych (np. oleje roślinne) w temperaturze pokojowej mają zazwyczaj konsystencję płynną.

Trójglicerydy są głównym składnikiem tkanki tłuszczowej. Są w niej magazynowane w postaci bezwodnej, co pozwala skumulować dużą ilość związków wysokoenergetycznych w małej objętości tkanki. Ze spalania 1 grama tłuszczu uzyskuje się 9 kcal energii, czyli ponad 2 razy więcej niż ze spalania glukozy czy białek. Trójglicerydy są dostarczane do organizmu wraz z pożywieniem. Mogą być również syntetyzowane. Za produkcję trójglicerydów odpowiadają przede wszystkim wątroba i tkanka tłuszczowa. W mniejszym stopniu triacyloglicerole są syntetyzowane w jelicie. Wyróżniamy różne postaci tłuszczu tłuszczowej, m.in. tkankę podskórną i tłuszcz głęboki. Różnią się one swoimi właściwościami i wpływem na gospodarkę lipidową. Szczególnie niekorzystnie jest posiadać obfitą tkankę tłuszczową na brzuchu (tzw. otyłość brzuszna).

W uproszczeniu można powiedzieć, że do syntezy i akumulacji trójglicerydów dochodzi w sytuacji nadwyżki energetycznej. Z taką sytuacją mamy do czynienia, gdy dieta przewyższa zapotrzebowanie kaloryczne danej osoby. Nowo syntetyzowane cząsteczki trójglicerydów odkładają się w postaci tkanki tłuszczowej, co powoduje wzrost jej objętości. Początkowo dochodzi do powiększania objętości istniejących komórek, a w dalszej kolejności w tkance tłuszczowej zachodzą podziały komórkowe z wytworzeniem nowych adipocytów. Z kolei przy niedoborze kalorycznym, na przykład podczas głodzenia lub intensywnej aktywności fizycznej, trójglicerydy ulegają rozpadowi z uwolnieniem wolnych kwasów tłuszczowych, które są następnie spalane.

Na poziomie biochemicznym stężenie trójglicerydów jest wypadkową wielu czynników, w tym aktywności enzymów zaangażowanych w metabolizm lipidów, wrażliwości tkanek na insulinę, a także aktywności wydzielniczej samej tkanki. Jest to bardzo złożony problem, jeśli weźmiemy pod uwagę, że zaburzenia lipidowe mogą być ściśle powiązane z chorobami niektórych narządów, np. niedoczynnością tarczycy, w której często występują podwyższone trójglicerydy.

Te związki pełnią również szereg funkcji biologicznych. Trójglicerydy należą do podstawowych składników w skład błon biologicznych oraz wpływają na gospodarkę hormonalną.

Podwyższone stężenie trójglicerydów — co oznacza?

Poziom trójglicerydów jest określany na podstawie badania krwi żylnej. Badanie krwi na lipidogram powinno odbyć się na czczo w godzinach porannych. Należy zrezygnować ze spożywania alkoholu 48-72 godziny przed przyjściem na pobranie krwi.

Prawidłowe stężenie trójglicerydów we krwi wynosi <150 mg/dl (<1,7 mmol/l) przy pomiarze wykonanym na czczo. Badając stężenie trójglicerydów, należy pamiętać, że ich poziom graniczny wskazany na wyniku badania może nieco się różnić w zależności od laboratorium. Trójglicerydy podwyższone w zakresie od 150 do 880 mg/dl (1,7-10 mmol/l) są definiowane jako hipertriglicerydemia łagodna i umiarkowana. U takich pacjentów podstawowym celem leczenia jest obniżenie ryzyka sercowo-naczyniowego. Przy poziomie trójglicerydów we krwi wynoszącym powyżej 880 mg/dl (>1,7 mmol/l) mamy do czynienia z ciężką hipertriglicerydemią wiążącą się z wysokim ryzykiem ostrego zapalenia trzustki.

Kiedy oprócz wysokiego stężenia trójglicerydów u pacjenta stwierdza się nieprawidłowy poziom innych frakcji lipidowych (np. wysoki poziom LDL-CH, czyli tzw. złego cholesterolu), to mówimy o dyslipidemii mieszanej.

Co powoduje wysoki poziom trójglicerydów?

Wysoki poziom trójglicerydów może mieć charakter pierwotny (we wrodzonych zaburzeniach lipidowych) lub wtórny do czynników związanych ze stylem życia, lub chorób przewlekłych. Przy podwyższonym poziomie trójglicerydów niezbędne jest ustalenie przyczyn tego stanu i wdrożenie odpowiedniego celowanego postępowania.

Przyczyny hipertriglicerydemii wtórnej to:

• otyłość,
• cukrzyca typu 2,
• nadużywanie alkoholu,
• niedoczynność tarczycy,
• choroby wątroby (np. marskość wątroby, pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych),
• toczeń układowy,
• nieprawidłowa dieta bogata w cukry proste i tłuszcze nasycone (np. tłuszcze trans),
• niska aktywność fizyczna,
• przewlekłe choroby nerek.

Ponadto skłonność do podwyższonego poziomu trójglicerydów we krwi występuje w ciąży. Wysokie trójglicerydy mogą być również skutkiem ubocznym stosowania wielu leków, np. glikokortykosteroidów, doustnej antykoncepcji, beta-blokerów, leków immunosupresyjnych czy leków przeciwpsychotycznych.

U niektórych osób występują predyspozycje genetyczne do zaburzeń stężenia trójglicerydów. Do takich chorób należą m.in. hipertriglicerydemia rodzinna, dysbetalipoproteinemia rodzinna oraz zespół chylomikronemii. Są to bardzo rzadkie schorzenia, które w większości wiążą się ze zwiększonym ryzykiem rozwoju chorób przewlekłych. Na przykład w zespole chylomikronemii uszkadzane są małe naczynia, co może skutkować zaburzeniami neuropsychicznymi.

Podwyższony poziom trójglicerydów we krwi — objawy i konsekwencje

Podwyższone trójglicerydy stanowią jeden z poważniejszych czynników ryzyka chorób sercowo- naczyniowych. Wynika to przede wszystkim z faktu, że znacznie podnoszą ryzyko miażdżycy. Jest to niebezpieczna choroba, w której dochodzi do zwężenia ścian tętnic przez blaszki zbudowane między innymi z trójglicerydów, cholesterolu, kolagenu i komórek zapalnych. Powikłaniem miażdżycy może być niedokrwienie ważnych narządów. W zależności od lokalizacji zmiany miażdżycowe mogą powodować poważne schorzenia, takie jak choroba niedokrwienna serca (w tym dławica piersiowa i zawał serca), udar mózgu czy tętniak aorty brzusznej.

Dławica piersiowa (inaczej stabilna choroba wieńcowa) objawia się bólem zlokalizowanym zamostkowo, wywołanym wysiłkiem lub stresem i ustępującym w spoczynku. Ból może promieniować do żuchwy, szyi, lewego ramienia, ramienia i brzucha.

W przypadku zawału serca ból ma typowo bardzo silne nasilenie, jest gniotący, piekący i zlokalizowany za mostkiem (może promieniować podobnie jak w dławicy piersiowej). Ponadto mogą wystąpić:

• duszność,
• zawroty głowy,
• osłabienie,
• omdlenie,
• kołatania serca,
• lęk przed śmiercią.

Co ważne, zawał może przebiegać również nietypowo lub bezobjawowo, zwłaszcza u osób z cukrzycą.

Przebieg i objawy udaru mózgu są zależne od tego, które naczynie mózgowe lub domózgowe uległo zamknięciu lub pęknięciu. Dobrze jest znać akronim UDAR wskazujący na objawy alarmowe udaru: U - utrudniona mowa, D - dłoń/ręka opadająca, A - asymetria ust, R - reaguj natychmiast (dzwoń pod 999/112).

Tętniak to poszerzenie światła aorty brzusznej. Zazwyczaj nie daje objawów. Rzadziej powoduje gniotący ból w śródbrzuszu. Największym niebezpieczeństwem związanym z tętniakiem aorty brzusznej jest jego pęknięcie objawiające się silnym bólem promieniującym do pachwiny lub ud.

Inne skutki miażdżycy to między innymi:

• rozwarstwienie aorty,
• zgorzel kończyn dolnych,
• chromanie przestankowe,
• zator tętnicy krezkowej górnej.

Ważną konsekwencją podwyższonego stężenia trójglicerydów jest również stłuszczenie wątroby. Niealkoholowe stłuszczenie wątroby (NAFLD - non-alcoholic fatty liver disease) jest chorobą o złożonej patofizjologii. Kluczową rolę odgrywają w niej takie czynniki jak podwyższony poziom trójglicerydów, oporność na insulinę, obniżony poziom adiponektyny oraz zapalenie. Do objawów tej choroby należą:

• zmęczenie,
• osłabienie,
• złe samopoczucie,
• dyskomfort w prawym podżebrzu.

Podwyższone stężenie trójglicerydów w organizmie może skutkować tworzeniem kępek żółtych (żółtaki, xanthelasma) na powiekach i ścięgnach. Niestety bardzo często podwyższone trójglicerydy nie dają żadnych objawów. Z tego powodu należy regularnie wykonywać badania laboratoryjne. Mężczyznom po 45. roku życia i kobietom po 55. roku życia zaleca się wykonywać badanie trójglicerydów we krwi raz w roku.

Kiedy poziom trójglicerydów jest niebezpieczny?

Tak naprawdę każdy poziom trójglicerydów przekraczający normę powinien skłonić nas do wizyty u lekarza. Konieczne jest wdrożenie odpowiednich działań leczniczych mających na celu obniżenie trójglicerydów i wtórnie obniżenie ryzyka wspomnianych wcześniej chorób. Należy mieć na uwadze, że u osób mających podwyższone trójglicerydy bardzo często występują inne nieprawidłowości, na przykład hipercholesterolemia, cukrzyca, nadciśnienie tętnicze czy otyłość. Łączne działanie tych czynników w istotny sposób predysponuje do chorób sercowo-naczyniowych i nie może być bagatelizowane.

Istotnym niebezpieczeństwem jest hipetriglicerydemia ciężka, czyli przekraczająca 880 mg/dl. Przy tak wysokim stężeniu trójglicerydów u pacjenta może rozwinąć się ostre zapalenie trzustki.

Jak obniżyć poziom trójglicerydów?

Dwie główne strategie stosowane w celu obniżenia poziomu trójglicerydów to zmiana stylu życia oraz farmakoterapia. W tym procesie z pewnością pomocne będzie wsparcie lekarza podstawowej opieki zdrowotnej lub lekarza kardiologa. Ponieważ edukacja to ważny krok w procesie zdrowienia, warto zapytać lekarza, o czym świadczą podwyższone trójglicerydy i jak obniżyć ich poziom.

Aby obniżyć wysokie trójglicerydy, należy wdrożyć kilka ważnych zasad w codziennym życiu:

• ograniczyć spożycie węglowodanów prostych (np. słodyczy) i tłuszczów nasyconych (np. produktów smażonych na głębokim tłuszczu i fast foodów),
• utrzymywać prawidłowe proporcje pomiędzy głównymi składnikami odżywczymi (tj. 60% węglowodanów, 30% lipidów i 10% białek),
• zrezygnować ze słodzenia kawy i herbaty,
• spożywać produkty bogate w błonnik i tłuszcze roślinne,
• zredukować spożycie alkoholu,
• pamiętać o regularnej aktywności fizycznej dostosowanej do możliwości i zainteresowań,
• unormować masę ciała,
• utrzymywać prawidłowy poziom glukozy we krwi.

Wysiłek fizyczny a trójglicerydy we krwi

Regularna aktywność fizyczna jest bardzo ważna, jeśli chodzi o obniżanie stężenia trójglicerydów oraz utrzymywanie ich na prawidłowym poziomie. American Heart Association zaleca osobom dorosłym minimum 150 minut wysiłku o umiarkowanej intensywności (np. szybki marsz, taniec, tenis, prace w ogrodzie, wolniejsza jazda na rowerze) lub 75 minut wysiłku o wysokiej intensywności (np. wspinaczka górska, bieganie, pływanie, szybka jazda na rowerze) na tydzień. Powinna być to aktywność, która sprawia przyjemność, aby nie trzeba było się do niej zmuszać. Do tego należy dołączyć ćwiczenia rozciągające minimum 2 razy w tygodniu. Poziom aktywności fizycznej zaleca się zwiększać stopniowo. Osoby obciążone chorobami przewlekłymi powinny skonsultować się z lekarzem, aby ustalić bezpieczną formę treningów.

Jeśli modyfikacja stylu życia okaże się niewystarczająca lub poziom trójglicerydów we krwi już wyjściowo jest na bardzo wysokim poziomie, lekarz może zdecydować się na wprowadzenie odpowiednich leków. Stosowanie leków takich jak statyny lub fibraty może pomóc unormować trójglicerydy we krwi.

Poziom trójglicerydów a dieta: co należy jeść, aby obniżyć trójglicerydy?

Ponieważ spożywane produkty są istotnym źródłem trójglicerydów, wdrożenie odpowiedniej diety jest kluczowe, aby osiągnąć prawidłowy poziom trójglicerydów i zredukować masę ciała. Zmiana nawyków żywieniowych nie jest prosta, gdyż wymaga sporej wiedzy oraz determinacji. W tym procesie warto skorzystać z pomocy dietetyka. Specjalista przygotowuje dietę i przepisy dostosowane do potrzeb zdrowotnych oraz upodobań swojego pacjenta. Monitoruje postępy terapii, wykonując profesjonalne pomiary masy ciała.

Produkty, które powinny znaleźć się w diecie osób mających podwyższone trójglicerydy, to:

• produkty zbożowe bogate w błonnik (np. chleb pełnoziarnisty, pełnoziarnisty makaron, brązowy ryż, mąka pełnoziarnista, płatki owsiane),
• świeże warzywa i owoce,
• ryby morskie (np. tuńczyk, śledź, makrela),
• nasiona roślin strączkowych (np. fasola, soja, soczewica),
• tłuszcze pochodzenia roślinnego (np. oleje roślinne - oliwa z oliwek, olej z pestek winogron, olej słonecznikowy; awokado),
• inne produkty bogate w wielonienasycone kwasy tłuszczowe (np. orzechy, pestki słonecznika),
• chude produkty mleczne (np. mleko, kefiry, jogurty),
• węglowodany złożone,
• chude mięso (np. kurczak z usuniętą skórą).

Bardzo ważne jest również pilnowanie odpowiedniego nawodnienia organizmu. Należy przyjmować minimum 2 litry płynów dziennie. Optymalnie powinna być to woda lub inne napoje bez dodatku cukru (np. niesłodzona herbata lub napary ziołowe). Należy zrezygnować z picia słodkich napojów gazowanych. Co ważne, wysoką zawartością cukrów prostych (w szczególności fruktozy) odznaczają się soki owocowe, dlatego pomimo ich naturalnego pochodzenia nie należy spożywać ich w nadmiarze.

Oto kilka dodatkowych wskazówek dietetycznych pozwalających ograniczyć zawartość niezdrowych tłuszczów w diecie.

• Zamiast smażyć jedzenie warto korzystać z innych metod przygotowywania posiłków, takich jak gotowanie, pieczenie czy grillowanie.
• Aby ograniczyć ilość tłuszczu wykorzystywanego do smażenia, można korzystać ze specjalnych sprejów z tłuszczami roślinnymi. Pomocny może być też zakup patelni z powłoką nieprzywierającą.
• Kupując produkty mleczne, warto wybrać te z obniżoną zawartością tłuszczów lub bez dodatku tłuszczu. Istnieją również roślinne alternatywy produktów mlecznych.