Otyłość w ciąży – jakie niesie za sobą ryzyko?

Nadwaga a planowanie ciąży

Nadwaga i otyłość są wynikiem nadmiernego odkładania się tkanki tłuszczowej w organizmie, które spowodowane jest najczęściej zbyt dużą podażą kalorii w stosunku do zapotrzebowania energetycznego organizmu. Wpływ na ich rozwój ma zwykle również brak regularnej aktywności fizycznej i złe nawyki żywieniowe, a także uwarunkowania genetyczne, choroby związane z otyłością oraz przyjmowanie niektórych leków. 

Otyłość w ciąży wiąże się z występowaniem ponadnormatywnej masy ciała kobiety przed zajściem w ciążę lub w trakcie jej trwania, kiedy ciężarna przybiera na wadze powyżej zalecanych norm. Może przybierać formę otyłości gynoidalnej (pośladkowo-udowej), androidalnej (brzusznej) lub uogólnionej (w obrębie całego ciała). Nadmierna waga wpływa na przebieg ciąży i może prowadzić do groźnych powikłań zdrowotnych i okołoporodowych zarówno dla matki, jak i rozwijającego się płodu, a także skutkować skłonnością do nadwagi lub otyłości dziecka w przyszłości. 

Planowanie ciąży przez kobiety z nadwagą lub otyłością jest trudne ze względu na zwiększone ryzyko trudności w zajściu w ciążę. W związku z tym zaleca się unormowanie masy ciała do prawidłowych zakresów wartości wskaźnika BMI. Aby go obliczyć, należy podzielić wagę (w kilogramach) przez wzrost (wyrażony w metrach) podniesiony do kwadratu: 

< 18,5 niedowaga
18,5-24,9 prawidłowa masa ciała
25,0-29,9 nadwaga
30,0-34,9 otyłość I stopnia
35,0-39,9 otyłość II stopnia
≥ 40,0 otyłość III stopnia

Nadmierne nagromadzenie tkanki tłuszczowej może zaburzać równowagę hormonalną organizmu, co wpływa na funkcjonowanie układu rozrodczego (w tym zaburzenia owulacji i miesiączkowania). Niepłodność i trudności z zajściem w ciążę pomimo długotrwałych starań są zwykle związane z otyłością hormonalną, czyli z problemami endokrynologicznymi, w tym nieprawidłowościami z wydzielaniem hormonów – folikulotropiny, lutropiny, progesteronu oraz niższym poziomem globuliny wiążącej hormony płciowe, a także współwystępowaniem insulinooporności, hiperinsulinemi czy zespołu policystycznych jajników. 

Otyłość a ciąża

Przybieranie na wadze w czasie ciąży jest naturalnym procesem, ponieważ ciało kobiety zmienia się, aby zapewnić odpowiednie warunki dla rozwijającego się płodu. Nadmierna masa ciała wiąże się również z fizjologicznymi i metabolicznymi zmianami w organizmie kobiety, takimi jak wzrost wagi dziecka, powiększające się łożysko czy zwiększenie objętości krwi. Istnieją jednak określone normy dotyczące przyrostu masy ciała w ciąży, które są zależne od początkowej wagi kobiety przed zajściem w ciążę: 

• dla kobiet o prawidłowej masie ciała przed ciążą (BMI 18,5-24,9): 11,5-16 kg, 
• dla kobiet z nadwagą przed ciążą (BMI 25-29,9): 7-11,5 kg,  
• dla kobiet z otyłością przed ciążą (BMI 30 lub więcej): 5-9 kg. 

Należy pamiętać, że przyrost masy ciała w ciąży powinien być stopniowy i równomierny, ponieważ nagły wzrost wagi zwiększa ryzyko powikłań zdrowotnych i komplikacji okołoporodowych. Nadmierna podaż kalorii w stosunku do zapotrzebowania energetycznego organizmu, w połączeniu z niską aktywnością fizyczną, może skutkować zwiększoną masą ciała kobiety ponad zalecaną normę. 

Kontrola wagi, regularne wizyty u lekarza prowadzącego ciążę, właściwa dieta i umiarkowana aktywność fizyczna pozwalają skutecznie monitorować masę ciała i uniknąć jej nadmiernego wzrostu przy jednoczesnym zapewnieniu składników odżywczych niezbędnych do prawidłowego rozwoju płodu. 

Dieta u kobiet w ciąży lub planujących zajście w ciążę powinna dostarczać niezbędnych mikro- i makroskładników oraz odpowiednią ilość kalorii, zgodnie z zapotrzebowaniem energetycznym organizmu. Z jadłospisu należy wykluczyć żywność wysokoprzetworzoną, słone przekąski, tłuste potrawy oraz produkty z wysoką zawartością cukru i węglowodanów prostych. Dieta powinna zawierać świeże owoce i warzywa, oleje roślinne, produkty pełnoziarniste, ryby i chude mięso, a także produkty z wysoką zawartością kwasu foliowego, żelaza, cynku oraz kwasów tłuszczowych omega-3 i omega-6.

Otyłość w ciąży – zagrożenia

Otyłość w dużym stopniu przyczynia się do rozwoju powikłań ciążowych. Prawidłowy rozwój płodu zależy nie tylko od przyrostu masy ciała kobiety w
trakcie ciąży, ale również od jej nadmiernej wagi jeszcze przed zajściem w ciążę. 

Kobiety otyłe narażone są na większe ryzyko wystąpienia cukrzycy ciążowej, nadciśnienia tętniczego oraz infekcji dróg moczowych i rodnych, a także stanu przedrzucawkowego i rzucawki, które mogą spowodować poronienie, wewnątrzmaciczne obumarcie płodu, przedwczesny poród lub wcześniactwo. 

Otyłość w ciąży przyczynia się do makrosomii płodu, czyli nadmiernej masy ciała dziecka w stosunku do wieku ciąży, zwykle powyżej 4 kilogramów. Wraz ze wzrostem BMI rośnie także ryzyko wykonania cięcia cesarskiego u kobiet ciężarnych, a także sztucznego wywołania porodu z użyciem środków farmakologicznych w przypadku ciąży przenoszonej, która trwa mimo upłynięcia terminu porodu. 

Nadmiar tkanki tłuszczowej w czasie ciąży może powodować komplikacje okołoporodowe, takie jak nacięcie krocza, zwiększone ryzyko krwawienia po porodzie oraz trudności w założeniu cewnika moczowego w przypadku wykonania cesarskiego cięcia. Otyłość zwiększa ryzyko niedotlenienia płodu, problemów z oddychaniem u dziecka oraz urazów okołoporodowych, czyli uszkodzenia tkanek miękkich, skóry, kości, nerwów i narządów wewnętrznych noworodka. 

Dzieci matek otyłych narażone są na wady wrodzone (rozwojowe), do których należą między innymi: 

• wady ośrodkowego układu nerwowego – bezmózgowie, rozszczep kręgosłupa, przepuklina oponowo-rdzeniowa, wodogłowie, przepuklina mózgowa, rozszczep wargi i podniebienia, 
• wady serca – ubytki przegrody międzykomorowej lub międzyprzedsionkowej, zwężenie cieśni aorty lub zastawki aortalnej, zespół niedorozwoju lewego serca, przetrwały przewód tętniczy, 
• wady układu moczowo-płciowego – agenezja (brak) nerki, nerka podwójna, dysplazja nerki, nerka podkowiasta, nerka ektopowa, niewykształcenie się pęcherza, refluks pęcherzowo-moczowodowy, spodziectwo, wierzchniactwo, 
• wady układu pokarmowego – wady rozwojowe dróg żółciowych, przerostowe zwężenie odźwiernika, atrezja przełyku, zarośnięcie odbytu,
• wady układu oddechowego – laryngomalacja, torbielowatość gruczolakowata, mukowiscydoza, rozedma płuc, agenezja płuca,
• wady narządu wzroku – bezocze, małoocze, wrodzona beztęczówkowość,
• wady układu ruchu – krzywica, stopa końsko-szpotawa, płaskostopie, syndaktylia, polidaktylia, kolana szpotawe, hemimelia, dysplazja stawu biodrowego. 

Dotychczasowe badania wykazały, że dzieci matek otyłych w ciąży mają większe szanse na rozwinięcie się otyłości u dzieci w przyszłości, a w późniejszym czasie również nadwagi u nastolatków, które mogą być wynikiem działania czynników genetycznych, środowiskowych i psychologicznych, dlatego tak ważne jest, aby przyszłe mamy wiedziały, jak zapobiegać otyłości u dzieci poprzez prawidłowe nawyki żywieniowe, zdrowy styl życia oraz regularną aktywność fizyczną.