Otyłość hormonalna – jak hormony wpływają na naszą wagę?

Otyłość hormonalna – przyczyny 

Hormony odgrywają istotną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu człowieka. Wydzielane przez gruczoły dokrewne lub tkanki układu endokrynnego, odpowiadają za regulację pracy wszystkich komórek ludzkiego ciała i kontrolę zachodzących w nich procesów fizjologicznych.

Układ hormonalny pełni w organizmie wiele funkcji. Gruczoły dokrewne odpowiedzialne są przede wszystkim za: 

• homeostazę, czyli utrzymanie równowagi wewnętrznego środowiska (czynności życiowych) organizmu pomimo zmieniających się warunków zewnętrznych, 
• podstawową przemianę materii (metabolizm), 
• prawidłowe stężenie glukozy we krwi, 
• regulację pracy serca, 
• wzrost, 
• termoregulację, 
• utrzymanie równowagi gospodarki wodno-elektrolitowej organizmu, 
• regulację ciśnienia tętniczego krwi,  
• trawienie, 
• ilość oddawanego moczu, 
• dojrzewanie płciowe, 
• regulację gospodarki wapniowo-fosforanowej, 
• sen i czuwanie, 
• regulację cykli miesiączkowych, 
• prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego, 
• popęd płciowy (libido), 
• przebieg ciąży,  
• regulację uczucia sytości i głodu. 

Hormony wydzielane są głównie przez gruczoły dokrewne i tkanki układu wewnątrzwydzielniczego, do których należą między innymi:

• podwzgórze – prolaktostatyna (inaczej dopamina), oksytocyna, wazopresyna, 
• przysadka mózgowa – somatotropina, prolaktyna, folikulotropina, 
• szyszynka – melatonina, 
• tarczyca – tyroksyna, trójjodotyronina, kalcytonina, 
• przytarczyce (gruczoły przytarczyczne) – parathormon, 
• grasica – tymulina, tymopoetyna, tymozyna, 
• trzustka – insulina, glukagon, somatostatyna, 
• nadnercza (rdzeń i kora) – glikokortykoidy, kortyzol, adrenalina, 
• jądra – androgeny, testosteron, 
• jajniki – estrogeny, progesteron, relaksyna, 
• łożysko – laktogen łożyskowy, progesteron, gonadotropina kosmówkowa,
• tkanka tłuszczowa – leptyna, 
• wątroba – insulinopodobny czynnik wzrostu, angiotensynogen, trombopoetyna, 
• nerki – erytropoetyna, kalcytriol, 
• przedsionki serca – przedsionkowy peptyd natriuretyczny, 
• jądra szwu – serotonina. 

Zaburzenia równowagi gospodarki hormonalnej mogą prowadzić do nadmiaru tkanki tłuszczowej, wpływając tym samym na rozwój nadwagi i otyłości klinicznej. 

Do głównych przyczyn nadmiernej masy ciała, wynikającej z nieprawidłowego działania układu hormonalnego, należą: 

• uwarunkowania genetyczne (zarówno skłonność do otyłości, jak i zaburzeń hormonalnych może być dziedziczona), 
• niedoczynność tarczycy (pierwotna i wtórna), która spowalnia metabolizm i wpływa na zwiększenie masy ciała, 
• uszkodzenia podwzgórza, które odpowiada między innymi za uczucie sytości i głodu, 
• zespół policystycznych jajników, związany głównie z nadmiernym wydzielaniem androgenów (męskich hormonów płciowych) oraz opornością tkanek na działanie insuliny, 
• insulinooporność, prowadząca do wzrostu stężenia glukozy we krwi, 
• niedoczynność przysadki mózgowej, która prowadzi do niedoboru hormonów wydzielanych przez ten gruczoł,  
• zespół Cushinga, związany z wysokim stężeniem hormonów kory nadnerczy (głównie kortyzolu), w wyniku guzów lub gruczolaków nadnerczy, a także na skutek długotrwałego stosowania kortykosteroidów, 
• przewlekły stres, który prowadzi do nadmiernego wydzielania kortyzolu przez korę nadnerczy i wpływa na rozwój brzucha stresowego oraz otyłości trzewnej, 
• niedobór testosteronu, który powoduje wzrost zawartości tkanki tłuszczowej w organizmie, 
• cukrzyca, charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z nieprawidłowości w działaniu insuliny lub jej całkowitego braku,  
• niedobór hormonu wzrostu (karłowatość przysadkowa), odpowiedzialnego za prawidłową przemianę materii, a także zachowanie równowagi gospodarki lipidowej i węglowodanowej, 
• insulinoma (guz insulinowy), prowadzący do hipoglikemii, czyli niedocukrzenia, 
• przyjmowanie niektórych środków farmakologicznych, w tym antykoncepcji hormonalnej, leków przeciwcukrzycowych (także insuliny), suplementów wspierających łagodzenie objawów menopauzy, leków przeciwdepresyjnych i przeciwlękowych oraz kortykosteroidów i glikokortykoidów. 

Otyłość brzuszna hormonalna – jak leczyć?

U osób z zaburzeniami hormonalnymi, ze względu na występowanie chorób współistniejących, zmiana nawyków żywieniowych oraz zwiększenie aktywności fizycznej nie zawsze są gwarancją skutecznej redukcji nadmiernej masy ciała. W takich przypadkach, oprócz wprowadzenia zmian w stylu życia, konieczna może okazać się również farmakoterapia w celu leczenia choroby podstawowej lub chirurgiczne leczenie otyłości z wykorzystaniem zabiegów bariatrycznych. Jeśli podejrzewasz, że cierpisz z powodu otyłości hormonalnej i to właśnie z niej wynika problem nadmiernej masy ciała, skonsultuj się z lekarzem podstawowej opieki zdrowotnej lub endokrynologiem, który zajmuje się diagnozowaniem i leczeniem chorób i zaburzeń hormonalnych. 

W celu diagnostyki otyłości hormonalnej, w tym otyłości u dzieci i nadwagi u nastolatków, po wykluczeniu takich czynników warunkujących nadmierną masę ciała jak brak aktywności fizycznej, zła dieta czy siedzący tryb życia, wykorzystuje się następujące badania laboratoryjne i obrazowe: 

• profil tarczycowy – oznaczenie stężenia TSH (hormonu tyreotropowego, tyreotropiny) oraz wolnych hormonów tarczycy – FT3 (trijodotyroniny) i FT4 (tyroksyny), a także pomiar stężenia przeciwciał – anty-TPO, anty-TG i TRAb, 
• badanie ultrasonograficzne tarczycy, 
• oznaczenie stężenia kortyzolu we krwi, 
• lipidogram, 
• oznaczenie glikemii, 
• pomiar stężenia insuliny,  
• oznaczenie leptyny we krwi, 
• badanie ogólne moczu, 
• profil hormonalny, określający poziom hormonów płciowych, 
• oznaczenie stężenia hormonu wzrostu we krwi, 
• USG ginekologiczne (transwaginalne), 
• rezonans magnetyczny głowy, 
• tomografia komputerowa klatki piersiowej lub jamy brzusznej. 

Prawidłowe rozpoznanie bezpośredniej przyczyny otyłości, w tym otyłości olbrzymiej, pozwala na wdrożenie odpowiedniego leczenia, które zminimalizuje ryzyko powikłań zdrowotnych i poprawi jakość życia osób dotkniętych nadmierną masą ciała z powodu zaburzeń gospodarki hormonalnej i chorób endokrynologicznych. Regularna kontrola wagi, właściwe nawyki żywieniowe (przede wszystkim ograniczenie spożycia cukrów prostych i tłuszczy nasyconych), dostarczenie organizmowi niezbędnych mikro- i makroskładników oraz zwiększenie aktywności fizycznej (zwłaszcza ćwiczeń aerobowych i treningów siłowych), a także zdrowy styl życia (rezygnacja z używek, odpowiednia ilość snu, unikanie przewlekłego stresu) pozwoli utrzymać prawidłową masę ciała i ograniczyć ryzyko rozwoju otyłości w przyszłości.