Otyłość brzuszna – przyczyny, objawy, leczenie

Rodzaje otyłości

Ogólna definicja otyłości podana przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), określa nadwagę oraz otyłość mianem nieprawidłowego i nadmiernego nagromadzenia tkanki tłuszczowej w organizmie, na skutek długotrwale utrzymującego się, dodatniego bilansu energetycznego (sytuacji, w której podaż dostarczanej energii znacząco przekracza wydatek energetyczny). Na rozwój otyłości wpływ mają między innymi czynniki genetyczne, hormonalne, psychologiczne, społeczne oraz środowiskowe.

Otyłość hormonalna – co należy o niej wiedzieć.

Szacuję się, że aktualnie ok. 39% populacji osób dorosłych mieści się w wytycznych, z których można wywnioskować obecność nadwagi, a ok. 13% choruje na otyłość. Wśród Polaków, u ok. 38% stwierdzić można występowanie nadwagi, a ok. 21% doświadcza otyłości. Coraz większy problem stanowi również nadwaga u nastolatków oraz otyłość wśród dzieci. Wykazano, że liczby te z roku na rok ulegają wzrostowi. Otyłość stanowi obecnie główny czynnik ryzyka pojawienia się cukrzycy typu II, nadciśnienia tętniczego oraz chorób sercowo-naczyniowych. Konsekwencją występowania groźnych powikłań są nie tylko problemy zdrowotne, ale również większe ryzyko śmiertelności.

Diagnostykę nadwagi oraz otyłości przeprowadza się za pomocą wielu różnych metod, np. :

• wskaźnik BMI (BMI 25,0– 29,9 kg/m2 – nadwaga, BMI ≥30 kg/m2 – otyłość, BMI>40 kg/m2 – otyłość olbrzymia), wykorzystywany do oceny stopnia odżywienia pacjenta,
• miara obwodu talii (otyłość brzuszną rozpoznaje się przy obwodzie talii ≥94 cm u mężczyzn oraz ≥80 cm u kobiet), 
• wskaźnik WHR, służący do oceny dystrybucji tkanki tłuszczowej w ustroju.

Ze względu na rodzaj rozmieszczenia tkanki tłuszczowej w organizmie, przy pomocy wskaźnika WHR (talia-biodra) wyróżnić możemy dwa typy otyłości:

• otyłość brzuszna (wisceralna, centralna, androidalna, typ „jabłko”) – kobiety WHR>0,85, mężczyźni WHR>0,9,
• otyłość udowo-pośladkowa (otyłość gynoidalna, typ „gruszka”) – kobiety WHR≤0,85, mężczyźni WHR≤0,9.

Otyłość brzuszna – przyczyny 

Otyłość brzuszna jest to nadmierne nagromadzenie tkanki tłuszczowej w okolicy jamy brzusznej, które jest nieproporcjonalne do całkowitej zawartości tłuszczu w organizmie. Ten typ otyłości potocznie nazywany jest brzuchem alkoholowym, jednak profesjonalnie określa się go jako otyłość wisceralna, centralna, androidalna, bądź otyłość typu „jabłko”, ze względu na charakterystyczny kształt sylwetki. 

Czynniki, które sprzyjają zwiększonej akumulacji centralnej tkanki tłuszczowej, to m.in. :

• wiek i płeć (wraz z wiekiem obecność tkanki tłuszczowej ulega zwiększeniu),
• status prokreacyjny (kumulowanie się wisceralnej tkanki tłuszczowej jest częste u kobiet po okresie ciąży oraz w czasie menopauzy),
• pochodzenie etniczne (otyłość brzuszna jest najczęściej zauważalna w krajach wysokorozwiniętych),
• czynniki genetyczne,
• niska masa ciała w okresie wczesnego dzieciństwa,
• czynniki endokrynalne,
• stres (tzw. brzuch stresowy),
• sposób żywienia (źle zbilansowana dieta, ograniczenie spożycia owoców, warzyw oraz błonnika na rzecz zwiększonej ilości zjadanych węglowodanów oraz tłuszczów prostych, wysokie spożycie napojów gazowanych oraz słonych i słodkich przekąsek, nieregularne posiłki i podjadanie między nimi – to tylko niektóre z przyczyn nadmiernego gromadzenia się tkanki tłuszczowej w obrębie brzucha),
• niewielka aktywność fizyczna bądź jej brak.

Otyłość brzuszna – jakie badania

Podczas wizyty u lekarza, w pierwszej kolejności przeprowadza się badania przesiewowe w kierunku występowania zaburzeń metabolicznych oraz chorób powiązanych z nadmierną masą ciała. Następnie wykonywane są pomiary antropometryczne, takie jak pomiar wzrostu, wagi, obwód talii, obwód ramienia, grubość fałd skórno-tłuszczowych. Pomiary antropometryczne są elementem oceny stanu odżywienia, spożycia żywności, wchłaniania i wykorzystania składników pokarmowych oraz oddziaływania na te procesy czynników patologicznych. Prawidłowo wykonane i zinterpretowane pomiary są źródłem wiarygodnych informacji na temat stanu odżywienia badanej osoby.

Za pomocą ogólnodostępnych wskaźników, między innymi BMI, WHR, czy za pomocą bioimpedancji elektrycznej (BIA), lekarz jest w stanie określić, czy pacjent spełnia wytyczne dotyczące wystąpienia nadwagi bądź otyłości. 

Lekarz może również zlecić badania laboratoryjne. Najczęściej wykonywanymi są:

• glikemia na czczo,
• profil lipidowy (zawartość w organizmie poszczególnych frakcji cholesterolu oraz triglicerydów),
• stężenie kwasu moczowego,
• aktywność aminotransferazy alaninowej (ALT) oraz asparaginowej (AST),
• stężenie białka C-reaktywnego (CRP),
• morfologia krwi obwodowej,
• badanie ogólne moczu.

Ogólna ocena pacjenta powinna obejmować również wywiad dotyczący zmian masy ciała, stopnia zmotywowania do wdrożenia zmian dotyczących stylu życia oraz występowanie chorób współistniejących, np. nadciśnienia tętniczego, cukrzycy, choroby wieńcowej, zespołu bezdechu sennego czy depresji.  

Otyłość brzuszna – konsekwencje

Otyłość brzuszna w znacznie większym stopniu wiąże się z ryzykiem wystąpienia powikłań zdrowotnych niż otyłość obwodowa. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia, zwiększona masa ciała jest przyczyną ponad miliona zgonów w Europie w ciągu roku. Otyłość brzuszna uznawana jest za jeden z głównych czynników determinujących choroby układu krążenia, takie jak nadciśnienie tętnicze czy insulinooporność, a także jedną z najczęstszych przyczyn wystąpienia zawału mięśnia sercowego.

Przeprowadzone badania wskazują, że wraz z pojawieniem się otyłości brzusznej, znacząco wzrasta ryzyko cukrzycy typu II oraz wszelkich incydentów sercowo-naczyniowych. Otyłość części centralnej wiąże się również z rozwojem niektórych nowotworów (zwłaszcza raka jelita grubego, a także raka trzustki), obniżonej płodności, niealkoholowej choroby stłuszczeniowej wątroby (NAFLD), gorszej funkcji oddechowej płuc czy refluksu żołądkowo-przełykowego.

Przyczyną zwiększonego ryzyka powikłań metabolicznych u osób mających nadmiar tkanki wisceralnej, jest głównie uwalnianie wolnych kwasów tłuszczowych bezpośrednio do wątroby, zwiększona produkcja hormonów, cytokin i białek regulatorowych oraz wyższa aktywność metaboliczna. 

Co na otyłość brzuszną?

W zapobieganiu otyłości kluczowe znaczenie ma profilaktyka pierwotna, której celem jest podjęcie działań zapobiegających nadmiernemu przyrostowi masy ciała. Do działań takich zaliczyć można podawanie przez producentów wartości kalorycznej lub żywieniowej na opakowaniach, dodatkowe opodatkowanie niezdrowej żywności i napojów oraz odpowiedzialne planowanie przestrzeni miejskiej, tak aby sprzyjała ona większej aktywności fizycznej mieszkańców (ścieżki rowerowe, siłownie miejskie, parki, boiska). Kolejnym, ważnym krokiem jest kontrolowanie przyrostu masy ciała. W tym wypadku, w sytuacji indywidualnych trudności, warto zwrócić się po odpowiednią pomoc do specjalistów – dietetyka, lekarza ogólnego czy psychologa. 

• odpowiednio dobrane żywienie stanowi podstawę w leczeniu otyłości,
• ważne jest prawidłowe zbilansowanie codziennej diety, aby dostarczając wszelkich, niezbędnych składników odżywczych, jednocześnie pozwalała na zachowanie odpowiedniego deficytu kalorycznego, umożliwiającego zrzucenie zbędnych kilogramów,
• w celu zapobiegania wystąpienia otyłości brzusznej należy unikać w diecie żywności wysoko przetworzonej, napojów słodzonych, dużej ilości tłuszczów pochodzenia zwierzęcego oraz cukrów w nadmiernej ilości,
• pozytywny wpływ na zdrowie wykazują produkty zbożowe z pełnego przemiału, warzywa, owoce, orzechy oraz nabiał o zmniejszonej zawartości tłuszczu. 

Kolejnym sposobem na zapobieganie otyłości brzusznej jest zwiększenie aktywności fizycznej w ciągu dnia. Według zaleceń podanych przez WHO rekomenduje się ≥150–300 minut tygodniowo umiarkowanego wysiłku wytrzymałościowego lub 75–150 minut wysiłku wytrzymałościowego o dużej intensywności. Podczas redukcji masy ciała udowodnione korzyści przynosi wprowadzenie treningu siłowego. 

Istotny wpływ na zdrowie, a także na leczenie otyłości, ma również rzucenie palenia tytoniu, ograniczenie spożycia alkoholu, dbanie o dobry oraz regularny sen i wypoczynek, a także ograniczenie sytuacji stresogennych.