Ostre zapalenie gardła: przyczyny, objawy i leczenie zapalenia

Przyczyny zapalenia gardła

Angina to ostre zapalenie gardła i migdałków (OZGM) i jednocześnie jedna z najczęstszych infekcji. Choroba co roku ściąga do lekarzy rodzinnych mnóstwo pacjentów. Czynnikami, które ją wywołują, są wirusy, bakterie, a w niektórych przypadkach także inne mikroorganizmy, takie jak chlamydia czy dwoinki rzeżączki. Każdy z tych patogenów wywołuje nieco inne objawy, a ich leczenie wymaga precyzyjnej diagnostyki.

Rodzaje zapalenia gardła

Zapalenie gardła może przyjmować różne formy, zależnie od czynnika wywołującego chorobę oraz ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Do najczęściej występujących rodzajów zapalenia gardła należy zapalenie wirusowe i bakteryjne, jednak nie można zapominać o mniej powszechnych, lecz równie istotnych postaciach choroby.

Angina ropna to ostre zapalenie gardła kojarzone raczej z dziećmi, podczas gdy infekcja wirusowa jest bardziej charakterystyczna dla dorosłych.

Czy angina ropna jest zaraźliwa? 

Angina, i to nie tylko ropna, bez wątpienia jest klasyfikowana jako zaraźliwa. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową lub przez bezpośredni kontakt z chorym. Źródłem zakażenia może być zarówno chory, jak i osoba zdrowa będąca nosicielem bakterii.

Wirusowe zapalenie gardła 

W chorobie o etiologii wirusowej pierwsze objawy zaczynają pojawiać się od 1 do 6 dni od momentu wniknięcia patogenu.  Zakażenia wirusowe stanowią około 70-85% przyczyn ostrego zapalenia gardła i migdałków podniebiennych u dzieci powyżej 3. r.ż. i 90-95% u dorosłych. 

Angina wirusowa rozwija się powoli, a objawy narastają stopniowo, w przeciwieństwie do anginy bakteryjnej, zwłaszcza paciorkowcowej, która pojawia się nagle i przebiega bardzo gwałtownie. Dolegliwości w infekcjach wirusowych są zwykle mniej nasilone, a charakterystycznymi objawami są kaszel oraz katar, tj. symptomy rzadko spotykane w przypadku zakażeń o podłożu bakteryjnym.

Bakteryjne zapalenie gardła 

W większości przypadków bakterią odpowiedzialną za ostre zapalenie migdałków podniebiennych i gardła o pochodzeniu ropnym jest Streptococcus pyogenes (paciorkowiec beta-hemolizujący grupy A). Okres wylęgania tego rodzaju OZMG  wynosi od 12 godzin do 4 dni. Angina bakteryjna jest powodem od 15 do 30% zakażeń u dzieci i 5-10% u dorosłych. Typowy wiek u chorych, u których najczęściej występuje angina paciorkowcowa, wynosi od 5. do 15. r. ż. 

O tym, że za złe samopoczucie odpowiada angina paciorkowcowa, świadczą:

• nagły początek,
• białawy nalot,
• ból gardła i gorączka powyżej 38 stopni Celsjusza),
• czasem także ból brzucha, wymioty i nudności.

Ze względu na odmienne postępowanie terapeutyczne, czyli stosowanie antybiotyków, bardzo często robi się szybkie testy antygenowe, służące potwierdzeniu obecności antygenów bakterii w górnych drogach oddechowych. Żeby leczenie anginy ropnej było jak najbardziej precyzyjne, można przeprowadza się posiew wymazu z gardła, którego wynik odpowiada na pytanie klinicystów, jaki antybiotyk w najkrótszym czasie przyczyni się do ustąpienia objawów.

Chlamydiowe zapalenie gardła

Chlamydia gardła może być trudna do zdiagnozowania, ponieważ jej objawy (ból gardła, dyskomfort przy przełykaniu, rzadziej podwyższona temperatura ciała) często są niespecyficzne lub też mogą nie występować wcale.  Jadnak zdarza się, że to właśnie bakterie z rzędu Chlamydiales są przyczyną infekcji ze strony jamy ustnej i gardła. Do zakażenia dochodzi podczas stosunków seksualnych z partnerem, który jest nosicielem bakterii Chlamydia trachomatis.

Zapalenia gardła o tej etiologii można poznać po:

• trudnościach z przełykaniem,
• powiększeniu węzłów chłonnych szyjnych i podżuchwowych,
• suchym kaszlu,
• ewentualnie nadprodukcji śluzu oraz po tym, że pojawia się silny ból gardła. 

Warto pamiętać, że w zależności od indywidualnej sytuacji klinicznej danego pacjenta, dolegliwości mogą się od siebie różnić. Najlepszą metodą na potwierdzenie infekcji jest przeprowadzenie testu laboratoryjnego. Wykonanie wymazu z gardła i mikroskopowa analiza albo badania serologiczne wykrywające przeciwciała bakterii. Leczenie chlamydii w gardle polega na przyjmowaniu antybiotyków. Najczęściej stosowanymi lekami są azytromycyna lub doksycyklina. Ich działanie polega na hamowaniu rozwoju bakterii, co powoduje ustąpienie objawów zakażenia.

Rzeżączkowe zapalenie gardła

Rzeżączkowe zapalenie gardła to kolejna choroba przenoszona głównie drogą kontaktów seksualnych. Odpowiada za nią Neisseria gonorrhoeae, szerzej znana jako dwoinka rzeżączki. Infekcja dawać objawy przypominające te wiązane z obecnością wirusów, czyli:

• ból gardła,
• obrzęk łuków podniebiennych,
• zaczerwienienie błony śluzowej gardła.

Jak widać te mało specyficzne symptomy, mogą spowodować opóźnienia diagnostyczne, a tym samym zwiększyć ryzyko wystąpienia poważnych powikłań. Dlatego rozpoznanie rzeżączkowego zapalenia gardła wymaga precyzyjnych badań potwierdzających obecność Neisseria gonorrhoeae.

W diagnostyce stosuje się trzy główne metody, różniące się czułością:

• badania molekularne,
• posiew,
• badanie mikroskopowe.

Uzyskanie dodatnich wyników w posiewie lub badaniu molekularnym pozwala potwierdzić zakażenie i włączyć do kuracji antybiotyki, przeważnie cefalosporyn III generacji. Terapia powinna być prowadzona pod kontrolą lekarza i kontynuowana aż do całkowitego wyleczenia. Ze względu na możliwość bezobjawowego przebiegu choroby oraz rosnące ryzyko rozwoju oporności na antybiotyki, po zakończeniu leczenia wskazane jest wykonanie kolejnego badania gardła, aby upewnić się, że drobnoustroje zostały całkowicie wyeliminowane.

Objawy zapalenia gardła — jak odróżnić ostre wirusowe zapalenie gardła od tego o podłożu bakteryjnym?

Zapalenie gardła o podłożu bakteryjnym zwykle można odróżnić od tego wywołanego przez wirusy:

• angina paciorkowcowa wiąże się zazwyczaj  z wysoką gorączką, przekraczająca 38, a nierzadko nawet 39 stopni Celsjusza. W przypadku infekcji wirusowych temperatura zazwyczaj oscyluje w granicach normy, natomiast jeśli wzrasta, to rzadko przekracza 38 stopni Celsjusza;
• następnym z czynników, który może pomóc w określeniu, czy ból gardła ma etiologię wirusową, czy bakteryjną, jest wiek pacjenta. Angina ropna rozwija się najczęściej u dzieci i młodzieży do 14 roku życia, z kolei u osób dorosłych występuje znacznie ze znacznie mniejszą częstością;
• kaszel to objaw, który zazwyczaj pojawia się w przebiegu infekcji wirusowych, natomiast rzadko jest obecny w zakażeniach bakteryjnych;
• migdałki podniebienne mogą powiększyć się zarówno w przebiegu infekcji o etiologii wirusowej, jak i bakteryjnej. Symptom ten obserwuje się jednak zdecydowanie częściej w przypadku bakteryjnego zapalenia gardła;
• powiększone węzły chłonne występują w bakteryjnej infekcji gardła, raczej nie w innych jednostkach. 

Typowe objawy wirusowego zapalenia

W wirusowym zapaleniu gardła stwierdza się:

• kaszel;
• katar;
• stan podgorączkowy lub lekka gorączka;
• bóle mięśniowe;
• biegunka i ból brzucha;
• zapalenie spojówek;
• obecność wydzieliny w nosie. 

Objawy choroby wycofują się najczęściej już po 3-4 dniach,  a po tygodniu znikają całkowicie. 

Objawy bakteryjnego zapalenia gardła

Objawy infekcji bakteryjnej to przede wszystkim:

• wysoka gorączka;
• silny ból gardła i trudności w przełykaniu;
• ból głowy;
• powiększone węzły chłonne w kryptach przednich szyi;
• naloty włóknikowe w kryptach migdałkowych;
• kontakt w ciągu ostatnich dwóch tygodni z osobą chorą na paciorkowcowe zapalenie gardła. 

Ropne zapalenie gardła wywołane przez S. pyogenes trwa zwykle 8-10 dni.

Leczenie zapalenia gardła

Angina wirusowa nie wymaga przyjmowania antybiotyków, ponieważ jest wywoływana przez wirusy, a nie bakterie. W takim przypadku stosuje się leczenie objawowe. Z kolei, by zwalczyć objawy anginy ropnej, pacjentom podaje się właśnie antybiotyki.

Wirusowe zapalenie gardła — leczenie

Ostre wirusowe zapalenie gardła polega na zażywaniu leków przeciwbólowych oraz przeciwgorączkowych. Istotne jest również odpowiednie nawadnianie organizmu i nawilżanie gardła. Jeśli boli cię gardło i masz podrażnioną błonę śluzową, możesz łagodzić dolegliwości przez przyjmowanie: niesteroidowych leków przeciwzapalnych, preparatów do ssania rozpuszczających się w jamie ustnej (zawierających m.in. lidokainę, benzydaminę, salicylan choliny), ziołowych płukanek do płukania gardła i płukania jamy ustnej (z tymiankiem, szałwią, czarnym bzem), leków o działaniu odkażającym, przeciwbólowym i łagodzącym stan zapalny.

Leczenie anginy ropnej — antybiotykoterapia

W anginie ropnej najczęściej stosuje się fenoksymetylopenicylinę (Ospen 1500, Polcylin), a w przypadku trudności z przyjmowaniem leków doustnie lub złej współpracy pacjenta, zaleca się jednorazowe podanie penicyliny benzatynowej (Debecylina, Tardocillin).

Jeśli angina nawraca bez wyraźnej przyczyny, lekarz może zalecić stosowanie klindamycyny (Dalacin C, Clindamycin-MIP 600). W przypadkach częstych nawrotów choroby, mimo stosowania antybiotyków, rozważa się przeprowadzenie tonsillektomii, czyli zabiegu chirurgicznego polegającego na usunięciu migdałków podniebiennych. Jest to szczególnie korzystne dla: dzieci z nawracającym paciorkowcowym zapaleniem gardła, nosicieli paciorkowca grupy A, osób z asymetrycznym rozrostem migdałków lub tych, którzy przeszli ropień okołomigdałkowy.

Znaczenie diagnostyki różnicowej

 OZGM ustala się na podstawie:

• skarg podawanych przez chorego, do których należą zwykle: silny ból gardła, obrzęk gardła i podrażniona błona śluzowa;
• zmian stwierdzanych w badaniu wziernikowym;
• objawów towarzyszących, takich jak: katar, kaszel, chrypka, gorączka, wymioty, bóle brzucha). 

W diagnostyce różnicowej zapalenia gardła kluczową rolę odgrywają specjalistyczne skale punktowe, które pozwalają na ocenę prawdopodobieństwa zakażenia bakteryjnego lub wirusowego. Na przykład, skala McCentora, która uwzględnia takie czynniki jak wiek pacjenta, brak kaszlu, powiększenie węzłów chłonnych i migdałków podniebiennych, oraz obecność gorączki. Osoby między 15 a 44 rokiem życia nie otrzymują punktu za wiek, natomiast powyżej 45 roku życia punkt jest odejmowany. Wynik równy 4 punktom wskazuje na wysokie ryzyko anginy i przy nasilonych objawach upoważnia lekarza do włączenia antybiotyku bez dodatkowych badań. Jeśli punktacja znajduje się w przedziale 2-3, oznacza to, że wynik jest niejednoznaczny i do postawienia rozpoznania potrzebne jest wykonanie szybkiego testu na obecność antygenu pbha. 1 punkt lub 0 wyklucza etiologię bakteryjną, a diagnostyka w tym kierunku jest zbędna.

W przypadku dzieci brak wykrycia antygenu S. pyogenes w wymazie powinien zostać potwierdzony posiewem, podczas gdy u dorosłych nie ma takiej konieczności, co wynika z mniejszego ryzyka powikłań związanych z zakażeniem.

Powikłania zapalenia gardła

Nieleczona angina może nieść za sobą poważne powikłania, które można podzielić na wczesne i późne. Żadne z nich nie powinny być bagatelizowane, ponieważ niosą za sobą realne zagrożenia dla zdrowia.

Wczesne powikłania

Wczesne powikłania ropne dotyczą najczęściej infekcji, które rozwijają się w obrębie gardła i jego okolic. Do najczęstszych należy ropień okołogardłowy, który jest bolesnym zbiornikiem ropy wokół gardła, oraz ropne zapalenie węzłów chłonnych szyi, które może prowadzić do obrzęku i bólu w tym rejonie. Inne powikłanie to ropne zapalenie ucha środkowego, mogące powodować silny ból ucha oraz pogorszenie słuchu. 

Późne powikłania i ich konsekwencje 

Późne powikłania związane są z rozprzestrzenieniem się infekcji na inne części ciała i mogą prowadzić do poważniejszych schorzeń. Wśród najgroźniejszych wymienia się gorączkę reumatyczną, która uszkadza serce, czy zapalenie mięśnia sercowego, Gorączka reumatyczna to najczęstsza przyczyna nabytych wad serca u dzieci i młodych ludzi na świecie. Jest powikłaniem ok. 3% przypadków nieleczonego antybiotykami paciorkowcowego zapalenia gardła i migdałków, pojawiającym się ok. 3 tygodnie po zachorowaniu. 

Późne powikłania immunologiczne takie jak wspomniana już gorączka reumatyczne czy ostre kłębuszkowe zapalenie nerek pojawiają się u dorosłych bardzo rzadko. Dodatkowo, u niektórych pacjentów bakterie mogą przedostać się do krwi, powodując sepsę, a także zapalenie zatok przynosowych, zapalenie płuc czy zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

Czy ropne zapalenie gardła jest bardziej niebezpieczne niż wirusowe?

Ropne zapalenie gardła, wywoływane najczęściej przez paciorkowce, może być bardziej niebezpieczne niż wirusowe, głównie ze względu na ryzyko powikłań. Wirusowe infekcje gardła są zwykle łagodniejsze i ustępują samoistnie, bakteryjne zapalenie, zwłaszcza nieleczone, może prowadzić do ropni okołomigdałkowych, zapalenia węzłów chłonnych, a nawet poważnych powikłań ogólnoustrojowych, takich jak gorączka reumatyczna czy zapalenie nerek. Kluczowa różnica leży więc nie tylko w przebiegu choroby, ale także w konsekwencjach — w przypadku ropnego zapalenia gardła właściwe leczenie, w tym antybiotykoterapia, jest nie o tyle wyborem co koniecznością.

Rola odporności w zapaleniu gardła

Odporność organizmu pełni kluczową funkcję w ochronie przed infekcjami gardła. Silny układ immunologiczny potrafi skutecznie zwalczać drobnoustroje, zanim te zdążą wywołać chorobę. Niestety, osoby z osłabioną odpornością, np. w wyniku przewlekłego stresu, niedożywienia czy innych chorób, są bardziej podatne na infekcje wirusowe i bakteryjne, a także na ich powikłania. W takich przypadkach nawet pozornie banalne zapalenie gardła może przerodzić się w poważniejszy stan wymagający intensywnego leczenia. Dlatego też odporność stanowi nie tylko barierę ochronną, ale i podstawowy element strategii zdrowotnej.

Wzmacnianie układu odpornościowego jako profilaktyka

Profilaktyka zapalenia gardła zaczyna się od codziennych nawyków, które wspierają układ odpornościowy. Zbilansowana dieta bogata w witaminy (szczególnie C i D) oraz minerały, takie jak cynk czy żelazo, pomaga organizmowi lepiej radzić sobie z drobnoustrojami.  Natomiast regularna aktywność fizyczna poprawia krążenie, co wspiera transport komórek odpornościowych do miejsc zagrożonych infekcją. Nie można też zapominać o odpowiedniej ilości snu, który pozwala układowi immunologicznemu na regenerację. Unikanie używek, jak alkohol i papierosy, oraz zarządzanie stresem dodatkowo wzmacnia odporność, tworząc niejako tarczę, która staje się nieprzenikalną barierą dla wrogich drobnoustrojów.