Leki na niedoczynność tarczycy — przegląd, zastosowanie i skutki uboczne

Co to jest niedoczynność tarczycy?

Niedoczynność tarczycy to stan, w którym gruczoł tarczowy produkuje zbyt mało hormonów, kluczowych dla prawidłowego funkcjonowania całego organizmu. Jest to jedna z najczęstszych przyczyn zaburzeń funkcji tarczycy. Spośród najczęstszych przyczyn niedoczynności tarczycy wyróżnia się przewlekłe limfocytowe zapalenie tarczycy, znane również jako choroba Hashimoto. Choroba ta prowadzi do stopniowego niszczenia tarczycy przez układ odpornościowy organizmu. Jest to swego rodzaju autodestrukcja, która może powodować podostre zapalenie tarczycy, a w przypadku braku odpowiedniego postępowania farmakologicznego, może skutkować całkowitym wyniszczeniem gruczołu tarczycowego, a w konsekwencji operacyjnym usunięciem tarczycy.  Innymi rodzajami niedoczynności są poporodowe zapalenie tarczycy i polekowa niedoczynność tarczycy.

Lista przykładowych leków:

• Lewotyroksyna — jest to syntetyczna forma hormonu tarczycy T4. Jest najczęściej przepisywanym lekiem na niedoczynność tarczycy. Przykładowe nazwy handlowe to euthyrox czy eltroxin.
• Liotyronina — syntetyczna forma hormonu T3. Czasami jest przepisywana w połączeniu z lewotyroksyną dla pacjentów, którzy nie reagują wystarczająco na samą lewotyroksynę.
• Thybon — lek zawierający hormon trijodotyroninę, stosowany w specyficznych przypadkach niedoczynności tarczycy.

Rola tarczycy w regulacji procesów metabolicznych

Tarczyca to mały gruczoł o motylkowatym kształcie, położony na przedniej stronie szyi. Mimo swojego niewielkiego rozmiaru odgrywa kluczową rolę w regulacji wielu procesów metabolicznych. Hormony tarczycy, głównie tyroksyna (T4) i trijodotyronina (T3), wpływają na tempo przemiany materii, produkcję ciepła, a także na funkcjonowanie większości narządów wewnętrznych. W przypadkach niedoczynności tarczycy gruczoł ten nie produkuje wystarczającej ilości hormonów, co prowadzi do spowolnienia procesów metabolicznych. Objawy takie jak przyrost masy ciała, chroniczne zmęczenie czy zaburzenia termoregulacji są często związane z niewłaściwym funkcjonowaniem tarczycy i jej wpływem na metabolizm.

Wspomniane hormony są regulowane przez hormon tyreotropowy (TSH) produkowany przez przysadkę mózgową. Stężenie TSH jest kluczowym wskaźnikiem w diagnostyce chorób tarczycy, ponieważ jego poziom wskazuje na to, czy gruczoł tarczowy funkcjonuje prawidłowo. Wysoki poziom TSH często wskazuje na niedoczynność, podczas gdy niski poziom może sugerować nadczynność tarczycy.

Lista objawów niedoczynności tarczycy

Objawy niedoczynności tarczycy mogą być subtelne i rozwijać się powoli, co często sprawia, że są mylone z objawami innych schorzeń lub postrzegane jako naturalne skutki starzenia się organizmu. Wstępne badanie oceniające może sugerować poszerzenie diagnostyki w kierunku niedoczynności tarczycy. Najczęściej występujące objawy niedoczynności tarczycy:

• chroniczne zmęczenie i osłabienie,
• przyrost masy ciała mimo zachowania dotychczasowej diety,
• suchość skóry i łamliwe włosy,
• zwiększona wrażliwość na zimno,
• zaparcia,
• bóle mięśni i stawów,
• obrzęki, zwłaszcza w okolicy twarzy i kończyn dolnych,
• zaburzenia miesiączkowania u kobiet,
• spowolnienie tętna,
• zaburzenia pamięci i koncentracji,
• depresja i obniżenie nastroju.

Jak wygląda leczenie niedoczynności tarczycy?

Leczenie niedoczynności tarczycy polega głównie na suplementacji hormonów tarczycy, a jego głównym celem jest przywrócenie prawidłowego funkcjonowania organizmu poprzez dostarczenie brakujących hormonów. W większości przypadków niedoczynność tarczycy jest chorobą przewlekłą, co oznacza, że pacjenci muszą przyjmować leki na niedoczynność tarczycy przez całe życie. Pierwotną niedoczynność tarczycy leczy się głównie za pomocą lewotyroksyny, syntetycznego odpowiednika tyroksyny.

Regularne badania są niezbędne, aby monitorować skuteczność leczenia i dostosowywać dawkę leku do indywidualnych potrzeb organizmu. W przypadku choroby Hashimoto, która jest najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy, leczenie również polega na suplementacji hormonów tarczycy. Chociaż nie można wyleczyć przyczyny choroby, odpowiednia terapia hormonalna pozwala kontrolować objawy i zapewniać pacjentom komfort życia.

Rodzaje leków stosowanych w niedoczynności tarczycy

Lewotyroksyna

Jest to syntetyczny odpowiednik tyroksyny, naturalnego hormonu wytwarzanego przez tarczycę. Lewotyroksyna jest najczęściej przepisywanym lekiem na niedoczynność tarczycy. Działa przez uzupełnianie lub zastępowanie naturalnie wytwarzanej tyroksyny. Przykładowe leki:

• Euthyrox — jest to jedna z najpopularniejszych marek lewotyroksyny dostępnych w Polsce. Ten lek na niedoczynność tarczycy dostępny jest w różnych dawkach, co pozwala na indywidualne dostosowanie leczenia;
• Letrox;
• Thyroxin.

Liotyronina

Jest to syntetyczny odpowiednik trijodotyroniny, innego hormonu tarczycy. Liotyronina jest szybciej metabolizowana i ma krótszy okres półtrwania niż lewotyroksyna, co może wymagać częstszej suplementacji. Przykładowe leki:

• Tertroxin — jest to jedyny dostępny w Polsce preparat liotyroniny. 

Preparaty niedostępne w Polsce

Chociaż na świecie dostępne są różnorodne preparaty i leki na niedoczynność tarczycy, nie wszystkie z nich są dostępne w Polsce. Część z tych produktów, mimo że popularna w innych krajach, nie znalazła swojego miejsca na polskim rynku farmaceutycznym. Poniższe preparaty mogą być znane pacjentom z zagranicznych źródeł czy forów internetowych, jednak nie są dostępne w polskich aptekach.

• Kombinowane preparaty — leki łączące L-T4 i L-T3 w jednym leku. Pacjenci leczeni w Polsce potrzebujący obu hormonów muszą przyjmować je oddzielnie. Indywidualne potrzeby pacjenta, jego stan zdrowia oraz inne czynniki mogą wpływać na wybór odpowiedniego leku i dawkowania. 
• Naturalne preparaty z suszonej tarczycy zwierzęcej — w niektórych krajach dostępne są preparaty z suszonej tarczycy zwierząt (np. Armour Thyroid), jednak w Polsce nie są one powszechnie stosowane ani dostępne. Zawierają one zarówno T4, jak i T3, a ich dokładny skład może być zróżnicowany w zależności od partii. 

Mechanizm działania leków na niedoczynność tarczycy

Leki stosowane w leczeniu niedoczynności tarczycy mają na celu uzupełnić niedobór hormonów tarczycy. Głównym składnikiem większości tych leków jest lewotyroksyna, syntetyczny odpowiednik naturalnie występującego hormonu tyroksyny (T4). Po podaniu doustnym lewotyroksyna jest przekształcana w organizmie w bardziej aktywną formę hormonu, trijodotyroninę (T3), która następnie wpływa na komórki docelowe, regulując ich działanie. Lewotyroksyna działa poprzez nasilenie procesów metabolicznych w komórkach, co prowadzi do zwiększenia zużycia tlenu i produkcji energii. Dzięki temu pacjenci z niedoczynnością tarczycy przyjmujący lewotyroksynę doświadczają poprawy w zakresie objawów takich jak zmęczenie, zwiększanie masy ciała czy uczucie zimna. Warto również podkreślić, że leczenie lewotyroksyną jest zwykle długotrwałe i w wielu przypadkach niedoczynność tarczycy musi trwać do końca życia.

Dawkowanie i monitorowanie leczenia

Odpowiednie dawkowanie leków na niedoczynność tarczycy jest kluczowym elementem skutecznego leczenia. Właściwa dawka leku zależy od wielu czynników, w tym od poziomu TSH, masy ciała pacjenta, wieku oraz innych schorzeń współistniejących. W pierwszej kolejności lekarz prowadzący ustala początkową dawkę leku, która następnie jest dostosowywana na podstawie regularnych badań krwi.

Jak często należy kontrolować poziom hormonów?

Monitorowanie poziomu hormonów tarczycy, zwłaszcza stężenie TSH, jest niezbędne w procesie leczenia niedoczynności tarczycy. W początkowej fazie terapii hormonalnej, badania krwi powinny być wykonywane co 4-6 tygodni. Po ustabilizowaniu dawki leku i osiągnięciu pożądanych wartości TSH kontrola może odbywać się raz na pół roku lub raz w roku.

Choroba Hashimoto

W przypadkach niedoczynności tarczycy spowodowanej chorobą Hashimoto, mamy do czynienia z przewlekłym autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy. W tej chorobie układ immunologiczny atakuje własne komórki tarczycy, prowadząc do stopniowego niszczenia gruczołu i zmniejszenia produkcji hormonów. W związku z tym, pacjenci, których dotyka choroba Hashimoto, wymagają regularnego monitorowania poziomu hormonów tarczycy (w tym TSH, T3 i T4), aby kontrolować stopień wyniszczenia tarczycy, dostosować dawkę leku i zapewnić prawidłowe funkcjonowanie całego organizmu.

Usunięcie tarczycy

Usunięcie tarczycy skutkuje tym, że organizm pacjenta całkowicie traci możliwość wytwarzania hormonów tarczycy. W takim przypadku do końca życia konieczne jest stosowanie terapii hormonalnej, która zastępuje brakujące hormony. Dodatkowe badania są niezbędne do tego, aby monitorować poziom hormonów. Ponadto, po operacji mogą wystąpić pewne komplikacje lub zmiany, które wpływają na potrzeby hormonalne pacjenta, co dodatkowo podkreśla znaczenie regularnych kontroli.

Znaczenie regularności przyjmowania leków

Regularność przyjmowania leków na niedoczynność tarczycy jest kluczowa dla utrzymania stabilnego poziomu hormonów w organizmie. Każda przerwa w terapii lub nieregularne przyjmowanie leku może prowadzić do nieprzewidywalnych wahań w poziomie hormonów tarczycy, co z kolei może wpływać na samopoczucie pacjenta. Objawy takie jak zmęczenie, przyrost masy ciała czy spowolnienie czynności serca mogą nasilać się w wyniku nieregularnego przyjmowania leku.

Dodatkowo nieregularne przyjmowanie leków może wpłynąć na skuteczność leczenia, opóźniając osiągnięcie optymalnego poziomu hormonów tarczycy w organizmie. W przypadkach niedoczynność tarczycy spowodowanej chorobą Hashimoto czy po operacyjnym usunięciu tarczycy, konsekwencje nieregularnego przyjmowania leku mogą być jeszcze bardziej dotkliwe. Na działanie leków, zwłaszcza lewotyroksyny, mają wpływ czynniki dietetyczne, w tym także czas spożycia ostatniego posiłku. Aby lek był skuteczny i prawidłowo wchłaniany, zaleca się przyjmowanie go na czczo, co najmniej 30 minut przed pierwszym posiłkiem dnia. Ostatni posiłek wieczorem nie powinien być spożywany zbyt późno, aby zachować odpowiedni odstęp czasu przed dawką poranną leku. Zaleca się również unikanie przyjmowania innych leków lub suplementów diety w tym samym czasie co leki na niedoczynność tarczycy, ponieważ mogą one wpływać na wchłanianie leku. W przypadku konieczności przyjmowania innych preparatów warto skonsultować się z lekarzem w sprawie odpowiedniego rozłożenia dawek w ciągu dnia.

Interakcje z innymi lekami

Leki na niedoczynność tarczycy, choć niezbędne dla wielu pacjentów, mogą wchodzić w interakcje z innymi preparatami farmaceutycznymi. Zrozumienie tych interakcji jest kluczowe, aby zapewnić skuteczność terapii i unikać potencjalnych powikłań. Niektóre leki mogą wpływać na wchłanianie leków na niedoczynność tarczycy z przewodu pokarmowego. Przykładowo, preparaty zawierające żelazo, wapń czy niektóre leki przeciwdrgawkowe mogą zmniejszać wchłanianie lewotyroksyny, co wymaga dostosowania nie tylko jej dawkowania, ale także czasu przyjmowania. Z kolei leki takie jak kortykosteroidy, beta-blokery czy niektóre leki przeciwdepresyjne mogą wpływać na poziom hormonów tarczycy w organizmie, co może wymagać korekty dawki leku na niedoczynność.

Warto również pamiętać o potencjalnych interakcjach z suplementami diety. Na przykład preparaty złożone lub leki zawierające soję mogą wpływać na wchłanianie leków na niedoczynność tarczycy, podobnie jak suplementy zawierające błonnik pokarmowy. Aby unikać negatywnych interakcji, zaleca się informowanie lekarza prowadzącego o wszystkich przyjmowanych lekach i suplementach diety. W niektórych przypadkach może być konieczne zwiększenie dawki leku na niedoczynność tarczycy lub zmiana pory jego przyjmowania w stosunku do innych preparatów.

Najczęstsze skutki uboczne leków na niedoczynność tarczycy

Leczenie niedoczynności tarczycy nie jest pozbawione potencjalnych skutków ubocznych. Większość pacjentów wśród najczęściej występujących dolegliwości po zażyciu leków na niedoczynność tarczycy zgłasza objawy takie jak:

• nieregularne bicie serca,
• bóle głowy,
• trudności w zasypianiu,
• nadmierne pocenie się.

W niektórych przypadkach pacjenci odnotowują również zaburzenia lękowe, które mogą być wynikiem niewłaściwie dobranych dawek leku. Warto podkreślić, że każdy organizm jest inny, dlatego reakcje na leczenie mogą być zróżnicowane. Kluczowe jest regularne monitorowanie poziomu hormonów tarczycy oraz dostosowywanie dawki leku pod nadzorem lekarza rodzinnego lub endokrynologa. Niektóre osoby doświadczają również objawów niedoczynności tarczycy mimo przyjmowania leków. Może to wynikać z niewłaściwej dawki leku lub interakcji z innymi przyjmowanymi farmaceutykami. Ponadto niektóre leki na niedoczynność tarczycy mogą powodować:

• nudności,
• wymioty,
• biegunkę,
• bóle brzucha,
• zmiany skórne takie jak wysypka czy świąd.

W rzadkich przypadkach obserwuje się również wzrost poziomu enzymów wątrobowych, co może świadczyć o potencjalnym uszkodzeniu wątroby. Ważne jest, aby pacjenci byli świadomi potencjalnych skutków ubocznych i zgłaszali je swojemu lekarzowi, zwłaszcza jeśli objawy te są silne lub utrzymują się przez dłuższy czas.

Jak unikać negatywnych interakcji z innymi lekami i suplementami?

Jak już niejednokrotnie podkreślaliśmy, leczenie niedoczynności tarczycy często wymaga przyjmowania leków przez całe życie. Dlatego ważne jest, aby pacjenci byli świadomi potencjalnych interakcji z innymi lekami i suplementami diety, a w związku z tym również sposobów na to, jak skutecznie im zapobiegać. Niektóre leki, takie jak preparaty zawierające błonnik pokarmowy, leki na nadczynność tarczycy czy leki na choroby układu pokarmowego, mogą wpływać na wchłanianie leków na niedoczynność tarczycy. Dlatego ważne jest, aby przyjmować je w odstępie co najmniej 4 godzin od leków na niedoczynność.

Suplementy diety, zwłaszcza te zawierające jod czy wapń, mogą również wpływać na skuteczność leczenia. W przypadku, kiedy u pacjenta zdiagnozowana jest choroba Hashimoto, nadmierne spożycie jodu może nasilać objawy niedoczynności tarczycy. Pacjenci ze zdiagnozowaną niedoczynnością tarczycy powinni regularnie konsultować się z lekarzem rodzinnym lub endokrynologiem, aby dostosowywać dawkę leku i unikać negatywnych interakcji z innymi medykamentami. Regularne USG tarczycy oraz kontrola poziomu hormonów tarczycy w organizmie są kluczowe dla prawidłowego funkcjonowania tarczycy i zapewnienia skutecznego leczenia.