Kwasica cukrzycowa – przyczyny, objawy, leczenie

Co to jest kwasica cukrzycowa?

Kwasica cukrzycowa jest ostrym powikłaniem cukrzycy, spowodowanym przez przewlekłe utrzymywanie się wysokiego stężenia glukozy we krwi oraz obecność ciał ketonowych w moczu, które prowadzą do zaburzeń gospodarki kwasowo-zasadowej organizmu. Kwasica ketonowa występuje zwykle w przebiegu cukrzycy typu 1, jednak może pojawić się we wszystkich rodzajach cukrzycy, w tym cukrzycy typu 3. 

Kwasica ketonowa jest najczęściej wynikiem nieleczonej lub źle prowadzonej cukrzycy (poprzez pominięcie dawki insuliny lub doustnych leków przeciwcukrzycowych, przerwanie leczenia, nieprawidłowe rozpoznanie choroby), a także niekontrolowanej glikemii, która prowadzi do wysokiego stężenia glukozy we krwi. Ryzyko rozwoju kwasicy cukrzycowej wzrasta u osób korzystających z pompy insulinowej, ponieważ jej uszkodzenie może doprowadzić do niedostarczenia organizmowi insuliny w odpowiednich ilościach. 

Przyczyny kwasicy ketonowej w cukrzycy

Przyczyną kwasicy ketonowej w cukrzycy, w tym cukrzycy u mężczyzn, jest całkowity brak lub niedobór insuliny, który pojawia się w wyniku zaburzeń prawidłowej pracy trzustki. Hormon ten, wytwarzany przez komórki wysepek trzustkowych, jest niezbędny do regulacji poziomu cukru we krwi poprzez ułatwianie wchłaniania glukozy do komórek organizmu, dzięki czemu staje się jednym z podstawowych źródeł energii.

Niedobór insuliny i brak możliwości wykorzystania glukozy z krwiobiegu powoduje hiperglikemię, czyli jej wysokie stężenie we krwi, a także wymusza konieczność pozyskania niezbędnej energii z alternatywnych źródeł, które znajdują się w tkance tłuszczowej. W wyniku tego dochodzi do lipolizy, czyli rozkładu tłuszczów, czego skutkiem ubocznym są ciała ketonowe, gromadzące się w organizmie w celu pozyskania niezbędnej energii. 

Do pozostałych przyczyn niedoboru insuliny, które mogą prowadzić do kwasicy ketonowej, należą: 

• ostre zapalenie trzustki, 
• zakażenia bakteryjne, wirusowe lub grzybicze, 
• stany zwiększonego zapotrzebowania organizmu na insulinę,
• zawał serca,
• udar mózgu, 
• cukrzyca ciążowa, 
• przewlekły stres, 
• urazy i zabiegi chirurgiczne, 
• nieregularne posiłki lub ich pominięcia, 
• nadmierny wysiłek fizyczny, 
• nadużywanie alkoholu. 

Ketony wytwarzane są przez wątrobę, a ich nadmierna ilość we krwi prowadzi do zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej organizmu, czego skutkiem są poważne powikłania zdrowotne, w tym śpiączka cukrzycowa i obrzęk mózgu. 

Kwasica cukrzycowa – objawy

Pierwsze objawy kwasicy ketonowej przypominają zwykle symptomy zatrucia pokarmowego lub zakażenia przewodu pokarmowego, wśród których pojawiają się bóle brzucha, nudności i wymioty oraz biegunka. Towarzyszy im odwodnienie, które objawia się: 

• suchością w jamie ustnej, 
• nadmiernym zmęczeniem i osłabieniem organizmu, 
• bólem głowy, 
• wzmożonym pragnieniem, 
• częstym oddawaniem moczu. 

Oprócz tego, na kwasicę cukrzycową wskazują takie objawy, jak: 

• zapach acetonu z ust, przypominający woń zgniłych jabłek lub innych sfermentowanych owoców, 
• zaburzenia widzenia, 
• oddech kwasiczy, nazywany oddechem Kussmaula, charakteryzujący się przyspieszonym i głębokim oddechem, 
• zmniejszenie apetytu, 
• rumieniec kwasiczy, charakteryzujący się zaczerwienieniem policzków w wyniku rozszerzenia naczyń krwionośnych, 
• przyspieszone bicie serca, 
• zaburzenia świadomości, objawiające się sennością i zdezorientowaniem. 

Kwasica cukrzycowa – badania

Diagnoza kwasicy cukrzycowej opiera się na badaniach laboratoryjnych, które zwykle wykonywane są w szpitalu, ponieważ kwasica ketonowa wymaga hospitalizacji. W warunkach domowych pomocne mogą okazać się testy paskowe do badania moczu, które pozwalają na samodzielne określenie stężenia glukozy i wykrycie ciał ketonowych (kwasu acetylooctowego) w moczu. 

Do badań laboratoryjnych, które umożliwiają rozpoznanie kwasicy cukrzycowej, należą: 

• gazometria krwi tętniczej – podczas badania ocenie poddawane są takie parametry jak pH krwi, stężenie wodorowęglanów czy nadmiar zasad, wskazujących na zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej, 
• oznaczenie stężenia glukozy we krwi – poziom cukru powyżej 250 mg/dl daje podstawę rozpoznania kwasicy cukrzycowej, 
• jonogram – oznaczenie poziomu elektrolitów (w tym potasu i sodu), pozwalające na ocenę zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej, 
• badanie ogólne moczu, wykazujące obecność glukozy i ciał ketonowych. 

Kwasica cukrzycowa – leczenie

Kwasica cukrzycowa wymaga natychmiastowej interwencji medycznej, a jej leczenie odbywa się zwykle w warunkach szpitalnych. Hospitalizacja pozwala na obniżenie stężenia glukozy we krwi poprzez dożylne podanie insuliny, odpowiednie nawodnienie (w pierwszej dobie od przyjęcia do szpitala choremu przetacza się dożylnie duże ilości płynów, około 6-10 litrów), regulację równowagi kwasowo-zasadowej organizmu oraz wyrównanie niedoborów wodno-elektrolitowych, poprzez uzupełnienie elektrolitów takich jak potas, sód czy chlor. 

Pacjenci z kwasicą ketonową znajdują się pod stałą opieką lekarską. Ścisłe monitorowanie stanu zdrowia obejmuje m.in. pomiar ciśnienia tętniczego, elektrokardiografię i pomiar temperatury, a także oznaczenie stężenia glukozy i elektrolitów we krwi. Dalsze leczenie wymaga rozpoznania bezpośredniej przyczyny kwasicy cukrzycowej i w razie potrzeby jej dalszą diagnostykę. 

Kwasica cukrzycowa – skutki

Kwasica ketonowa jest poważnym powikłaniem cukrzycy, które może prowadzić do groźnych powikłań zdrowotnych, w tym śpiączki cukrzycowej, a w niektórych przypadkach nawet śmierci pacjenta, głównie z powodu obrzęku mózgu. 

Kwasica cukrzycowa, jeśli nie zostanie w porę zdiagnozowana, może prowadzić do uszkodzenia narządów (w tym mózgu, nerek, serca, wątroby i płuc), utraty przytomności, która wymaga leczenia na oddziale intensywnej terapii, powikłań ze strony ośrodkowego układu nerwowego oraz wstrząsu hipowolemicznego, który charakteryzuje się gwałtownym spadkiem ciśnienia i niedotlenieniem narządów, dlatego tak ważne jest udzielenie choremu pomocy medycznej tak szybko, jak to możliwe.