Jakie tętno jest niebezpieczne? Przyczyny, objawy i normy

Co to jest tętno?

Tętno, nazywane inaczej pulsem określa się jako rytmiczne ruchy ścian tętnic, które wywołane są przepływem krwi na skutek skurczów serca. Można je łatwo wyczuć, przykładając palce do tętnic m.in. na skroni, szyi czy nadgarstku. Tętno jest odzwierciedleniem pracy układu sercowo-naczyniowego i zależy od szybkości bicia serca oraz stanu naczyń krwionośnych. W warunkach prawidłowych puls powinien być zgodny z rytmem serca, symetryczny i miarowy.

Normy pulsu. Jaki jest prawidłowy puls u dorosłych i dzieci?

Normy tętna różnią się w zależności od wieku. U dorosłych tętno spoczynkowe powinno zawierać się w przedziale od 60 do 100 uderzeń na minutę. Najwyższy puls i bardzo szybkie bicie serca obserwuje się u noworodków, gdyż wynosi od 100 do 180 uderzeń w ciągu minuty. W kolejnych miesiącach i latach życia dziecka wartości tętna powoli maleją – u niemowląt prawidłowy puls to około 130 uderzeń na minutę, a u starszych dzieci norma mieści się w granicach 70-100.

Zbyt wysoki puls, czyli powyżej 100 uderzeń na minutę określany jest jako tachykardia zatokowa i oznacza przyspieszone bicie serca. Z kolei stan, w którym tętno przyjmuje za małe wartości, mianowicie poniżej 60 uderzeń na minutę, nazywamy bradykardią.

Należy pamiętać, że są to wartości orientacyjnie i niewielkie wykroczenia poza granice normy nie muszą oznaczać stanów patologicznych, gdyż przykładowo u sportowców puls jest zwykle wolniejszy, mimo pełni zdrowia.

Jak mierzyć tętno?

Puls można mierzyć na kilka sposobów, zarówno przy pomocy urządzeń elektronicznych, jak i ręcznie. Jedną z najłatwiejszych metod jest użycie pulsoksymetru – niewielkiego urządzenia, które zakłada się na palec i błyskawicznie uzyskuje pomiar pulsu. Mierzy on nie tylko tętno, ale także saturację, czyli poziom nasycenia krwi tlenem. Można w tym celu zastosować również ciśnieniomierz, który określa nam głównie ciśnienie krwi, ale posiada dodatkowo funkcję pomiaru tętna.

W sytuacji, gdy nie mamy w domu żadnego z wymienionych sprzętów, puls można zmierzyć ręcznie. Aby to zrobić, należy przyłożyć dwa palce, najlepiej wskazujący i środkowy przykładowo na nadgarstku po stronie kciuka, gdzie możemy wyczuć tętno na tętnicy promieniowej. Częstotliwość bicia serca, czyli pulsowanie należy liczyć przez 30 sekund (można do tego użyć zegarka na ręce lub minutnika w telefonie komórkowym), a potem pomnożyć uzyskaną wartość przez 2, tak aby otrzymać tętno minutowe.

Przyczyny nieprawidłowego pulsu

Nieprawidłowe tętno, czyli zbyt niski lub zbyt wysoki puls, może być sygnałem, że organizm nie funkcjonuje prawidłowo. Choć zarówno wolne, jak i szybkie bicie serca może być reakcją fizjologiczną – np. występować w odpowiedzi na wysiłek lub stres – często bywa związane z różnymi schorzeniami.

Zarówno bradykardia (niski puls), jak i tachykardia (wysoki puls) bywają objawami chorób serca, zaburzeń hormonalnych, albo wynikają z działania niektórych leków czy zaburzeń metabolicznych. Zrozumienie przyczyn tych anomalii jest kluczowe dla odpowiedniego leczenia i zapobiegania powikłaniom.

Zbyt niski puls

Niski puls, a zarazem wolniejsze bicie serca może być fizjologiczne, np. u zawodowych sportowców lub osób intensywnie trenujących na skutek przystosowania organizmu do wysiłku. Jednak obniżone tętno jest też często wynikiem wielu chorób i zaburzeń, z których najczęściej spotykanymi są:

• zaburzenia przewodnictwa w obrębie mięśnia sercowego;

• niedoczynność tarczycy;

• przyjmowanie niektórych leków (np. beta-blokerów, antagonistów wapnia);

• hiperkaliemia, czyli za dużo potasu we krwi;

• anoreksja;

• bezdech senny.

Za wysoki puls

Za wysokie tętno, czyli tachykardia może być naturalną reakcją organizmu na wysiłek fizyczny lub stres emocjonalny, ale także objawem różnych chorób, w szczególności tych, dotyczących układu krążenia. Do najczęstszych przyczyn tej anomalii zaliczamy:

• niewydolność serca;

• miażdżyca tętnic;

• nadciśnienie tętnicze;

• wady serca i wady zastawkowe;

• choroby serca, np. choroba niedokrwienna serca;

• zaburzenia zakrzepowo-zatorowe.

Jednak nie tylko patologie ze strony układu sercowo-naczyniowego mogą wywoływać podwyższony puls. Tachykardia jest też charakterystyczna przy odwodnieniu i niedotlenieniu organizmu, nadczynności tarczycy, anemii, różnego rodzaju infekcjach z towarzyszącą gorączką, hipoglikemii, a także w sytuacji dużej utraty krwi.

Objawy nieprawidłowego pulsu

Objawy nieprawidłowego pulsu różnią się w zależności od jego wartości i stopnia zaburzeń rytmu serca. W przypadku zbyt wysokiego tętna pacjenci często odczuwają kołatanie serca, zawroty głowy, uczucie osłabienia, szum w uszach, a niekiedy też ból w klatce piersiowej. Mogą pojawić się również problemy z koncentracją, zimne poty i duszność.

Natomiast niski puls objawia się nieco inaczej, gdyż osoby z bradykardią zmagają się najczęściej z dolegliwościami, takimi jak męczliwość, zmniejszona tolerancja wysiłku, zawroty głowy, mroczki przed oczami, omdlenia, a nawet utraty przytomności.

Prawidłowa ocena tętna

Przy ocenie prawidłowości tętna bierze się pod uwagę kilka najważniejszych cech:

• częstotliwość pulsu – czyli liczba uderzeń serca na minutę, wyróżniamy tętno szybkie oraz tętno wolne;

• miarowość – są to odstępy między kolejnymi uderzeniami serca oraz ich siła; występuje tętno niemiarowe i miarowe;

• wypełnienie – określa wysokość fali tętna i w zależności od wypełnienia mamy tętno wysokie, tętno małe, nierówne, dziwaczne, nitkowate oraz tętno naprzemienne;

• napięcie – tzw. siła oporu tętnicy; wyróżniamy tętno miękkie i tętno twarde;

• chybkość – zależy od tego, jak szybko wypełnia się i opróżnia tętnica; przy tej cesze puls określa się jako tętno leniwe lub szybkie;

• symetria – mówi nam o symetryczność uderzenia fali tętna we wszystkich kończynach; tętno podczas pomiaru np. na tętnicy promieniowej powinno być takie same po obu stronach.

Kiedy należy zwrócić się do lekarza?

Do lekarza warto zwrócić się w przypadku zaobserwowania nieprawidłowego pulsu, zwłaszcza jeśli towarzyszą temu dodatkowe objawy, o których wspomniano wcześniej. Jeśli zaburzenia rytmu serca są nowym zjawiskiem i nie występowały wcześniej, a podwyższone lub niskie tętno utrzymuje się przez dłuższy czas, konsultacja lekarska jest konieczna.

Szczególnie pilnie należy skontaktować się ze specjalistą w sytuacji, gdy wystąpią symptomy takie jak silny ból, drętwienie, zaburzenia czucia lub zanikanie tętna, co może świadczyć o poważnych zaburzeniach krążenia, które wymagają natychmiastowych interwencji medycznych. Podczas wizyty lekarz zbierze dokładny wywiad na temat odczuwanych dolegliwości, zbada tętno i ciśnienie tętnicze, osłucha serce oraz oceni inne możliwe objawy nieprawidłowości w krążeniu.

W większości przypadków zlecane są dodatkowe badania laboratoryjne oraz obrazowe, takie jak EKG, echo serca czy USG Doppler naczyń w celu postawienia dokładnej diagnozy i wdrożenia odpowiedniego leczenia w razie potrzeby.