Insulinooporność: leki wspierające leczenie insulinooporności

Czym jest insulinooporność?

W przypadku insulinooporności, mimo obecności insuliny, komórki nie są w stanie wydajnie zużywać glukozy. Efektem tego jest podwyższony poziom cukru (stężenie glukozy) we krwi.

Insulinooporność sama w sobie nie jest chorobą, a raczej manifestacją zaburzeń równowagi gospodarki węglowodanowej, które wynikają np. z nadmiernej masy ciała — nadwagi lub otyłości. Nieleczona insulinooporność może prowadzić do rozwoju cukrzycy typu 2 oraz innych zaburzeń metabolicznych (np. zespołu metabolicznego).

Jakie są przyczyny insulinooporności?

Insulinooporność może mieć kilka przyczyn, które często ze sobą współwystępują.

Jednym z głównych czynników ryzyka jest nadmierna ilość tkanki tłuszczowej (największe znacznie ma tkanka tłuszczowa trzewna), która produkuje hormony i cytokiny obniżające wrażliwość tkanek na działanie insuliny. Tutaj należy także zaznaczyć, że to otyłość jest przyczyną insulinooporności, a nie odwrotnie. Właśnie dlatego w leczeniu dąży się do prawidłowej masy ciała.

Osoby z uwarunkowaniami genetycznymi (u których w rodzinie zdiagnozowano zaburzenia metaboliczne) mogą być bardziej narażone na rozwój insulinooporności — podłoże genetyczne ma znacznie większy wpływ w połączeniu z niezdrowym trybem życia (nieprawidłowo zbilansowaną dietą bogatą w cukry proste i niewystarczającym poziomem aktywności fizycznej).

Zaburzenia hormonalne (np. zespół policystycznych jajników (PCOS)) również mogą być przyczyną nieprawidłowej odpowiedzi komórek na insulinę. Większe ryzyko insulinooporności występuje także u kobiet po przebytej cukrzycy ciążowej, a także w przypadku dzieci, u których matek w czasie ciąży zdiagnozowano właśnie cukrzycę ciążową.

Objawy insulinooporności

Objawy insulinooporności mogą być stosunkowo niespecyficzne. To niestety utrudnia jej wczesne rozpoznanie. Typowe objawy choroby obejmują:

• przewlekłe zmęczenie;

• nadmierna senność po posiłkach;

• zaburzenia koncentracji;

• problemy ze snem;

• podwyższony poziom cukru, który nie świadczy jeszcze o cukrzycy (do oceny insulinooporności wykorzystuje się pomiar stężenia glukozy we krwi i doustny test obciążenia glukozą);

• trudności w redukcji masy ciała.

Innymi objawami, które mogą nakierować lekarza na rozpoznanie insulinooporności, mogą być także te związane z podwyższonym poziomem glukozy we krwi — nadmierne pragnienie, częste oddawanie moczu i zwiększony apetyt.

Sposób leczenia insulinooporności

Leczenie insulinooporności opiera się na zmianie stylu życia oraz, w niektórych przypadkach, na stosowaniu farmakoterapii. Podstawą leczenia insulinooporności jest zmniejszenie masy ciała poprzez wprowadzenie dobrze zbilansowanej diety z niskim indeksem glikemicznym i deficytem kalorycznym dietę oraz rozplanowanie regularnej aktywności fizycznej.

Leki stosowane w leczeniu insulinooporności

Leki na insulinooporność w postaci tabletek są powszechnie stosowane w leczeniu insulinooporności ze względu na ich wygodę i skuteczność. Tabletki przyjmuje się doustnie, a taka postać ułatwia ich regularne stosowanie. Mechanizm działania leków różni się w zależności od substancji czynnej, która znajduje się w preparacie i grupy farmakologicznej, do której dany składnik należy. 

Metformina

Metformina jest najczęściej stosowanym lekiem w leczeniu insulinooporności. Działa głównie poprzez zmniejszenie wytwarzania glukozy w wątrobie oraz zwiększenie wrażliwości mięśni na insulinę. Dzięki temu poziom glukozy we krwi jest lepiej kontrolowany, a procesy utrzymujące równowagę gospodarki węglowodanowej przebiegają znacznie sprawniej i bardziej wydajnie.

Metformina nie powoduje przyrostu wagi — a wręcz przeciwnie, ponieważ w początkowym okresie leczenia u pacjentów obserwuje się jej redukcję masy ciała.

Należy jednak podkreślić, że metformina i każdy inny lek na insulinooporność, powinien być stosowany przez pacjentów jako element leczenia — zaraz obok zmiany nawyków żywieniowych, praktykowania diety o niskim indeksie glikemicznym i wprowadzenia dodatkowej aktywności fizycznej.  

Nazwy handlowe leków

• Metfromax

• Glucophage XR

Metformina jest zalecana jako lek pierwszego wyboru u pacjentów z insulinoopornością, zwłaszcza tych z nadwagą, otyłością lub zespołem metabolicznym. Jej stosowanie najczęściej rozpoczyna się od niskiej dawki, którą następnie stopniowo się zwiększa w zależności od odpowiedzi organizmu pacjenta na leczenie. Takie podejście do farmakoterapii pozwala minimalizować ryzyko działań niepożądanych (najczęściej zaburzeń żołądkowo-jelitowych).

Tiazolidinediony

Tiazolidinediony — określane także inną nazwą: glitazony — zwiększają wrażliwość komórek na insulinę poprzez działanie na receptory PPAR-gamma. Poprawiają metabolizm glukozy i lipidów, co w efekcie prowadzi do lepszej kontroli poziomu glukozy we krwi.

Substancje czynne i nazwy handlowe leków

• Pioglitazon — Actos

• Rosiglitazon — Avandia (obecnie stosowanie ograniczone z powodu ryzyka działań niepożądanych)

Pioglitazon jest zalecany u pacjentów, którzy nie osiągnęli odpowiedniej kontroli glikemii przy użyciu metforminy lub innych leków doustnych. Rosiglitazon, choć skuteczny, jest rzadziej stosowany ze względu na potencjalne ryzyko kardiologiczne (wykazano zależność przyjmowania leku z częstotliwością występowania zawału serca).

Tiazolidinediony mogą powodować przyrost masy ciała i obrzęki, które są istotnymi czynnikami do rozważenia przy wyborze terapii — zwłaszcza w przypadku chorych z BMI (ang. Body Mass Index — wskaźnik masy ciała) powyżej normy. 

Inhibitory alfa-glukozydazy

Inhibitory alfa-glukozydazy opóźniają trawienia i wchłaniania węglowodanów w jelitach. Takie efekty działania prowadzą do wolniejszego i bardziej stabilnego wzrostu poziomu glukozy we krwi po posiłkach, a tym samym do lepszy przebieg procesów w metabolizmie glukozy. 

Substancje czynne i nazwy handlowe leków

• Akarboza — Glucobay

Akarboza jest zalecana jako lek uzupełniający u pacjentów, którzy potrzebują dodatkowej kontroli poziomu glukozy po posiłkach. Jest szczególnie użyteczna w połączeniu z innymi lekami doustnymi lub insuliną. Akarboza może powodować działania niepożądane ze strony przewodu pokarmowego — dyskomfort jelitowy, wzdęcia i biegunki.

Inhibitor DPP-4

Inhibitory DPP-4 wykazują hamujące działanie na enzym dipeptydylopeptydazy-4. Prowadzi to do zwiększenia stężenia hormonów inkretynowych, które stymulują wydzielanie insuliny i hamują wydzielanie glukagonu. 

Substancje czynne i nazwy handlowe leków

• Sitagliptyna — Januvia

• Saksagliptyna — Onglyza

• Linagliptyna — Trajenta

Inhibitory DPP-4 są zalecane jako leki drugiego rzutu, często w połączeniu z metforminą, gdy monoterapia (przyjmowanie tylko jednego leku) nie zapewnia odpowiedniej kontroli glikemii i większej wrażliwości tkanek na działanie insuliny. Są one dobrze tolerowane i wiążą się z niewielkim ryzykiem wystąpienia u pacjenta hipoglikemii.

Inhibitorów SGLT-2

Inhibitory SGLT-2 blokują proces reabsorpcji glukozy w nerkach. Wynikiem tego jest zwiększone wydalanie glukozy z moczem. Dzięki temu stężenie glukozy we krwi mimo insulinooporności utrzymuje się w zakresie normy.  

Substancje czynne i nazwy handlowe leków

• Empagliflozyna — Jardiance

• Dapagliflozyna — Forxiga

• Canagliflozyna — Invokana

Inhibitory SGLT-2 są zalecane u pacjentów, którzy nie osiągnęli odpowiedniej kontroli glikemii przy użyciu innych leków. Są również korzystniejsze dla pacjentów, u których zdiagnozowano choroby układu sercowo-naczyniowego (np. współistnieje nadciśnienie tętnicze). Należy jednak monitorować pacjentów pod kątem ryzyka zakażeń układu moczowego i odwodnienia.

Analogi GLP-1

Analogi GLP-1 to leki, które naśladują działanie naturalnego hormonu GLP-1. Zwiększają wydzielanie insuliny w odpowiedzi na posiłki, zmniejszają wydzielanie glukagonu oraz spowalniają opróżnianie żołądka.

Substancje czynne i nazwy handlowe leków

• Liraglutyd — Victoza

• Dulaglutyd — Trulicity

• Semaglutyd — Ozempic

• Exenatyd — Byetta (krótkodziałający), Bydureon (długodziałający)

Analogi GLP-1 są zalecane u pacjentów, którzy nie osiągnęli odpowiedniej kontroli glikemii przy użyciu innych leków. Są one również skuteczne w redukcji nadmiernie nagromadzonej tkanki tłuszczowej. Podawane są zazwyczaj raz dziennie (liraglutyd), raz w tygodniu (dulaglutyd, semaglutyd) lub dwa razy dziennie (exenatyd krótkodziałający). Działania niepożądane, których doświadczają pacjenci, mogą obejmować nudności, wymioty i biegunki, które zazwyczaj ustępują z czasem przyjmowania leków.

Leki wspierające leczenie insulinooporności — podsumowanie

Każda z powyższych substancji czynnych ma swoje specyficzne wskazania, zalety i potencjalne działania niepożądane. Wybór odpowiedniej terapii powinien być zawsze dostosowany do indywidualnych potrzeb pacjenta, z uwzględnieniem jego stanu zdrowia oraz ewentualnych przeciwwskazań.

Pacjent, za pośrednictwem konsultacji lekarskich, powinien zawsze monitorować swoje zdrowie i skuteczność działania przyjmowanych leków.