Duszność: objawy, przyczyny, leczenie

Co to jest duszność?: definicja 

Duszność definiuje się jako subiektywne odczucie braku powietrza (tchu), problemy z oddychaniem, które mogą być odczuwane w różny sposób i brak możliwości zaczerpnięcia głębszego oddechu. Zgodnie z klasyfikacja ICD-10 duszność przypisana jest do R06.0. Choć u zdrowych osób trudności w oddychaniu pojawiają się najczęściej dopiero w wyniku znacznego obciążenia organizmu, to uczucie duszności pojawić się może zarówno podczas wysiłku, jak i spoczynku. Niemniej jednak osoby chore duszności odczuwać mogą już przy niewielkiej aktywności i mało intensywnym wysiłku fizycznym. W tym znaczeniu należy wskazać, że duszność może być zarówno objawem fizjologicznym, występującym u zdrowych osób po znaczonych wysiłku fizycznym, jak i objawem patologicznym, występującym podczas codziennej aktywności lub nawet w stanie spoczynku. 

Objawy duszności 

Duszność, jak już wyżej wskazano, objawia się przede wszystkim subiektywnym odczuciem duszności i trudności w oddychaniu. Niemniej jednak podczas napadu duszności pojawiają się również inne objawy. W tym znaczeniu najczęściej obserwowanymi objawami duszności są: 

• płytki i przyspieszony oddech, 
• włączenie do pracy dodatkowych mięśni oddechowych,
• ruchy skrzydełek nosa, 
• przyjmowanie charakterystycznej pozycji pochylonej do przodu ułatwiającej oddychanie,
• zaciąganie międzyżebrzy,
• stridor, czyli szmer krtaniowy,
• słyszalne podczas oddychania świsty (świszczący oddech).

Dodatkowo duszności mogą towarzyszyć również inne objawy. W tym znaczeniu należy wskazać, że duszności najczęściej związane są z chorobami płuc, dlatego wówczas symptomem jest kaszel, uczucie ucisku w klatce piersiowej, a także świsty podczas wdechu i wydechu. Ponadto dusznościom towarzyszyć może odkrztuszanie ropnej wydzieliny, gorączka, a także silny zamostkowy ból. Niemniej jednak napad duszności może przebiegać również bez kaszlu. 

Niekiedy duszności może towarzyszyć również krwioplucie, czyli odkrztuszanie krwi z dróg oddechowych, co wskazuje na pojawienie się zatorowości płucnej lub przewlekłego zapalenia oskrzeli. 

Należy wskazać, że objawy duszności mogą mieć charakter ostry, podostry lub przewlekły. Przewlekłe symptomy duszności mają zwyczaj łagodny charakter, lecz wiążą się z odczuwaniem dolegliwości w sposób ciągły. Z kolei objawy duszności o ostrym przebiegu mogą stawić zagrożenie życia, z tego względu wymagają pilnej interwencji. Rodzaj objawów, charakter towarzyszących symptomów oraz ich nasilenie stanowią kwestią indywidualną. W tym znaczeniu w dużej mierze uzależnione są od choroby, która wywołuje duszności. Dlatego też rozpoznanie jest niezwykle istotne, ponieważ determinuje leczenie i umożliwia wdrożenie właściwego postępowania. Co ważne, bardzo często objawy nasilają się w pozycji leżącej, dlatego też można mówić o duszności nocnej, które pojawia się w nocy podczas snu.

Przyczyny duszności 

Wystąpienie duszności pojawia się w wyniku dostarczenia do organizmu zbyt małej ilości tlenu, a także upośledzenie wydalania z niego dwutlenku węgla. Wśród najczęstszych przyczyny duszności wymienia się:

• niewydolność układu krążenia, 
• zaburzenia psychogenne, 
• niewydolność układu oddechowego, 
• zapalenie oskrzeli, 
• rozedmę płuc,
• napad dychawicy, czyli astmy oskrzelowej,
• zaburzenia metaboliczne, 
• włóknienie pozapalne płuc,
• zmniejszenie objętości płuc z powodu ucisku z zewnątrz, np. w przypadku płynu w jamie o płucnej, odmie czy przy nowotworze.

Wśród innych możliwych przyczyn wystąpienia duszności wymienić należy: 

• niewydolność serca, wówczas objawy duszności pojawiają się w pozycji leżącej, najczęściej w nocy,
• obecność ciała obcego,
• porażenie przepony, wówczas nagle pojawia się duszności w pozycji leżącej, 
• zaburzenia lękowe, 
• uszkodzenie dróg oddechowych o charakterze toksycznym w wyniku kontaktu z chemikaliami lub innymi toksycznymi substancjami,
• zawał serca,
• zaburzenia metaboliczne.
• astma, 
• astma sercowa, określana jako napadowa duszność nocna,
• niedokrwistość,
• brak aktywności fizycznej,
• przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), wówczas dolegliwości najpierw pojawiają się po wysiłku, a później nawet w spoczynku,
• choroba śródmiąższowa płuc. 

Należy również wskazać, że duszność może być wynikiem stresujących sytuacji. W tym znaczeniu objawy mogą wystąpić na skutek stresu, paniki, odczucia silnego lęku, a także jako objaw nerwicy. 

Duszności mogą wynikać również ze stanu fizjologicznego. W tym znaczeniu bardzo często obserwuje się duszności w ciąży, które wynikają z ucisku macicy na okoliczne narządy, przeponę oraz płuca, co bezpośrednio przekłada się na trudności w oddychaniu. 

Rodzaje duszności

Duszność może mieć różną postać. W tym znaczeniu wyróżnić można kilka podziałów występujących problemów z oddychaniem.

Ze względu na czas trwania duszność dzieli się na:

• duszność ostrą, rozwijającą się w stosunkowo szybkim tempie, jednak w zależności od przyczyny objawy wystąpić mogą od kilku sekund do nawet kilku dni; trudności w oddychaniu w tym przypadku trwają do czasu wyeliminowania jej przyczyny bądź zastosowania właściwego leczenia;
• duszność przewlekłą, trwającą przez długi czas i narastającą stopniowo; początkowo duszność może być objawem wysiłku, a w miarę upływu czasu pojawiać się również podczas spoczynku.

Ze względu na okoliczności występowania, duszność dzieli się na:

• duszność wysiłkową, która występuje w trakcie wzmożonej aktywności fizycznej;
• duszność spoczynkową, która pojawia się nawet wtedy, kiedy pacjent leży w łóżku i nie wykonuje żadnych czynności.

Należy również wskazać, że poza podstawowym podziałem, istnieją również inne, specyficzne rodzaje duszności, które pojawiają się bądź nasilają w zależności od pozycji ciała, jaką przybiera pacjent. W tym znaczeniu wyróżnić można duszność:

• orthopnoë, czyli duszność pojawiające się w pozycji leżącej, której objawy ustępują po przebraniu pozycji siedzącej lub stojącej,
• platypnoë, czyli duszności nasilające się w pozycji stojącej lub siedzącej, której objawy ustępują po przebraniu pozycji leżącej.

Wyróżnia się również duszność wdechową, kiedy trudności w oddychaniu pojawiają się przy próbie zaczerpnięcia oddechu oraz wydechową, kiedy duszności występują podczas wydechu powietrza.

Jak sobie pomóc przy wystąpieniu duszności?

W przypadku pojawienia się duszności należy wyjść na zewnątrz, by zaczerpnąć świeżego powietrza szczególnie wtedy, kiedy wystąpienie duszności pojawiło się w zatłoczonym pomieszczeniu. Dodatkowo, kiedy trudności w oddychaniu wynikają z nerwicy lub stresu, należy przede wszystkim uspokoić się i odwrócić myśli od niepotrzebnych emocji, a także zapanować nad oddechem. Warto również przybrać taką pozycję, która w znaczący sposób poprawi i ułatwi oddychanie. Jeżeli to możliwe, warto zastosować również inhalacje z ziołami, które poprawiają komfort oddychania, na przykład eukaliptus. Należy również wskazać, że w przypadku ostrych duszności najlepszym sposobem może okazać się ekspozycja chorego na zimne powietrze.

Leczenie duszności

W leczeniu duszności zastosowanie ma tlen, który w znaczący sposób poprawia komfort oddychania i minimalizuje dokuczliwe objawy trudności w zaczerpnięciu powietrza. Dodatkowo podawane są leki rozszerzające oskrzela, przede wszystkim w przypadku astmy, które ułatwią oddychanie. Należy jednak wskazać, że leczenie duszności uzależnione jest przede wszystkim od przyczyny występowania dolegliwości. Z tego względu niezwykle istotna i kluczowa jest diagnoza objawów, które warunkują wdrożenie odpowiedniego leczenia i zastosowanie właściwych leków. Dlatego też wystąpienie duszności stanowi przesłankę do jak najszybszego skonsultowania się z lekarzem i postawienia rozpoznania. W diagnostyce duszności zastosowanie mają liczne badania laboratoryjne, obrazowe oraz czynnościowe, które dobierane są zależności od charakteru towarzyszących objawów oraz podejrzewanej przyczyny.