Co pomaga na krztusiec? Objawy, przebieg choroby i leczenie krztuśca

Przyczyny krztuśca

Krztusiec, inaczej koklusz to bakteryjna choroba zakaźna przebiega praktycznie jak zapalenie oskrzeli, któremu towarzyszą ciężkie napady kaszlu. Przyczyną zachorowań na krztusiec są pałeczki krztuśca, czyli Gram-ujemne bakterie tlenowe Bordetella pertussis wytwarzające tzw. toksynę krztuścową. Toksyna powoduje martwicę nabłonka dróg oddechowych (zwłaszcza w tchawicy), co skutkuje upośledzeniem wydzielania śluzu (który staje się gęsty i lepki) i silnym pobudzeniem odruchu kaszlowego.

Koklusz występuje zarówno u dzieci jak i u osób dorosłych. Źródłem zakażenia pałeczkami krztuśca jest chory człowiek, od którego można zarazić się drogą kropelkową lub przez bezpośredni kontakt. Osoba chora na krztusiec stwarza zagrożenie dla swojego otoczenia przez kilka ostatnich dni okresu wylęgania do 21 dni po wystąpieniu pierwszych napadów kaszlu.

Pierwsze objawy krztuśca

Krztusiec można podzielić na trzy fazy choroby, z których pierwsza to tzw. okres nieżytowy trwający 1–2 tyg. Dominują wtedy objawy grypopodobne, takie jak ból gardła, łagodny kaszel, niewielka gorączka, a także łzawienie oczu i katar. Na tym etapie choroba często pozostaje nierozpoznana, co zwiększa ryzyko jej dalszego rozprzestrzeniania. Dopiero później dołączają się uciążliwe ataki kaszlu, które nasuwają podejrzenie krztuśca. Następny jest okres napadowego kaszlu (4–6 tyg.): faza napadów kaszlu, który ma duszący i nieproduktywny charakter, zwykle kończy się głębokim wdechem z głośnym świstem krtaniowym przypominającym „pianie”; występujące seriami. Na samym końcu przewlekły kaszel stopniowo ustępuje, to wtedy ma miejsce faza rekonwalescencji, znana także jako faza zdrowienia, która trwa ok. 3-4 miesiące.

Objawy krztuśca u dzieci

U niemowląt i małych dzieci może wystąpić ciężki przebieg krztuśca. Charakterystycznym symptomem są trudne do opanowania napady kaszlu zakończone wyraźnie słyszalnym wdechem. U maluchów zamiast kaszlu może się pojawić: kichanie, łzawienie, duszność lub bezdechy. U starszych dzieci kaszel krztuścowy może powodować tzw. zanoszenie, czyli napad kaszlu w ciągu nocy.

Napad kaszlu może łączyć się z: zaczerwienieniem twarzy, wysuwaniem języka, bezdechami z zasinieniem twarzy lub bez niego, może także wywołać nietrzymanie moczu lub stolca. Napady męczącego kaszlu mogą być na tyle nieznośne a odruch kaszlowy na tyle intensywny, że pacjent zaczyna wymiotować i opadać z sił. U części chorych występują wylewy do spojówek i wybroczyny na twarzy.

U małych dzieci i niemowląt u których stwierdzono ciężki przebieg krztuśca, kuracja odbywa się w ramach hospitalizacji. Szczególnie że u części pacjentów wymagane może być leczenie tlenem, a nawet zastosowanie wentylacji mechanicznej. Przypadki krztuśca o lżejszym przebiegu można leczyć w domu, oczywiście o ile opiekunowie będą ściśle przestrzegać zaleceń lekarza. W początkowym okresie krztuśca stosuje się antybiotyk, w późniejszym leczenie objawowe.

Jakie badanie wykonać w kierunku krztuśca?

Diagnostyka krztuśca opiera się głównie na obrazie klinicznym pacjenta. Co oznacza, że lekarz bada pacjenta fizykalnie i zbiera z nim wywiad, podczas którego zadaje pytania o występujące dolegliwości, przebieg choroby, ogólny stan zdrowia i wszelkie inne okoliczności, które wydają mu się istotne dla postawienia potencjalnego rozpoznania. Żeby mieć pewność co do tego, że to właśnie krztusiec odpowiada za zajęcie dróg oddechowych, konieczne może okazać się przeprowadzenie badań serologicznych lub mikrobiologicznych. Badanie serologiczne polega na analizie próbki krwi i oznaczeniu poziomu przeciwciał IgM specyficznych dla antygenów Bordetella pertussis. To dzięki nim można stwierdzić czy choroba jest w aktywnej fazie, lub czy szczepionka nadal działa. Badanie mikrobiologiczne to najczęściej wymaz z nosa i gardła, który służy stwierdzeniu obecności bakterii Bordatella pertusis w pobranym materiale. Pewnych informacji o potencjalnej chorobie może dostarczyć nawet zwykła morfologia krwi: pałeczki krztuśca obecne w organizmie, powodują leukocytozę, tj. nadmiar białych krwinek, a konkretnie frakcji limfocytów.

Kiedy lekarz wie, że chory ma typowe objawy i miał kontakt z osobą, u której krztusiec został potwierdzony badaniami, przeważnie odstępuje od dalszych badań.

Ile trwa nieleczony krztusiec?

Warto zwrócić uwagę na to, że chociaż suchy kaszel trwa relatywnie długo, bo nawet kilkanaście tygodni, pomimo tego, że inne objawy krztuśca ustępują o wiele wcześniej. Generalnie tak jak już zaznaczono wcześniej, krztusiec przebiega w trzech fazach:

1. Fazie nieżytowej – która trwa 1-2 tygodnie, charakteryzuje się objawami przypominającymi zwykłe przeziębienie lub grypę;

2. Fazie napadów kaszlu – może trwać od 4 do 6 tygodni, a nawet dłużej. To okres cechujący się wyjątkowo uciążliwym suchym kaszlem;

3. Fazie rekonwalescencji – trwa od kilku tygodni do kilku miesięcy i oznacza stopniowe ustępowanie objawów.

Czy krztusiec jest niebezpieczny?

Choroby zakaźne są groźne w każdym wieku, zwłaszcza, że niemożliwe jest przewidzenie ich przebiegu i ewentualnych powikłań. Krztusiec może być szczególnie niebezpieczny dla niemowląt i małych dzieci, których układ oddechowy nie jest jeszcze w pełni rozwinięty. U dorosłych również może prowadzić do poważnych komplikacji, zwłaszcza w przypadku osób z osłabioną odpornością. W skrajnych przypadkach, intensywne napady kaszlu mogą skutkować uszkodzeniami mózgu, pęknięciem naczyń krwionośnych, a nawet zatrzymaniem oddechu. Dlatego tak istotne jest szczepienie przeciwko krztuścowi. To właśnie szczepienie znacząco ogranicza ryzyko zachorowania i ciężkiego przebiegu krztuśca.

Szczepienie na krztusiec - czy wpywają na to jak przebiega krztusiec?

Zgodnie z polskim Programem Szczepień Ochronnych, szczepienia przeciwko krztuścowi przeprowadzane powinny być w 1., 2., 6., 14. i 19. roku życia za pomocą skojarzonej szczepionki DTP (przeciw błonicy, tężcowi i przeciw krztuścowi).

Na rynku dostępne są różne rodzaje szczepionek chroniących przed krztuścem, często w połączeniu z ochroną przeciwko innym chorobom zakaźnym:

• szczepionka 3 w 1: zawiera komponenty chroniące przed błonicą, tężcem i krztuścem (DTaP). Przykładami są preparaty takie jak Adacel czy Boostrix;

• szczepionka 4 w 1: łączy ochronę przeciwko błonicy, tężcowi, krztuścowi i poliomyelitis (DTaP-IPV). Do tej grupy należą m.in. Adacel Polio i Boostrix Polio;

• szczepionka 5 w 1: obejmuje ochronę przeciwko błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis oraz Haemophilus influenzae typu b (DTaP-IPV+Hib). Przykłady to Pentaxim i Infanrix-IPV+Hib;

• szczepionka 6 w 1: chroni przed błonicą, tężcem, krztuścem, poliomyelitis, Haemophilus influenzae typu b i wirusowym zapaleniem wątroby typu B (DTaP-IPV+Hib+wzwB). W tej kategorii znajdują się szczepionki takie jak Infanrix Hexa oraz Hexacima.

Pomimo tego, że szczepienia gdy zostały wprowadzone, zdecydowanie zmniejszyły zakażenia pałeczką krztuśca, obecnie ta tendencja zaczyna się zmieniać. Aktualnie liczba zachorowań rośnie, głównie ze względu na mutację bakterii, ale także z powodu niechęci do szczepień.

Co prawda po szczepieniu przeciw krztuścowi mogą wystąpić niepożądane odczyny poszczepienne: miejscowe – ból, zaczerwienienie, obrzęk w miejscu wkłucia lub ogólne – gorączka, nieukojony płacz, ewentualnie omdlenia. Jednak zdarzają się stosunkowo rzadko i zwykle nie są groźne.

Czy szczepienie na krztusiec jest na całe życie?

Ochrona poszczepienna zmniejsza się z czasem, co oznacza, że zarówno dzieci, jak i dorośli mogą być narażeni na zachorowanie po kilku lub kilkunastu latach od ostatniej dawki. Dlatego w celu utrzymania skutecznej ochrony zaleca się dawki przypominające, szczególnie u dorosłych, kobiet w ciąży (w III trymestrze) oraz osób mających kontakt z niemowlętami i małymi dziećmi. Regularne szczepienia są bardzo ważne, ponieważ nawet przechorowanie krztuśca nie gwarantuje trwałej odporności, a ponowne zachorowanie, choć zwykle łagodniejsze, nadal może być niebezpieczne.

Powikłania krztuśca u dzieci i dorosłych

Uciążliwy kaszel krztuścowy to nie jedyny problem. U dorosłych powikłania krztuśca to np.: ropne zapalenie płuc, a także zapalenie ucha środkowego. Zdarza się, że choroba może przynieść także konsekwencje neurologiczne: niedotlenienie wynikające z intensywnego kaszlu może prowadzić do uszkodzenia mózgu, lub padaczki.

Krztusiec może być szczególnie niebezpieczny dla niemowląt i kobiet w III trymestrze ciąży. Dlatego, żeby zapewnić dziecku gotowe przeciwciała, chroniące go przez pierwsze miesiące życia, szczepienie na krztusiec zaleca się również ciężarnym.

Co pomaga na krztusiec? Leczenie

Co wykorzystuje się w leczeniu krztuśca? Chorobę leczy się antybiotykami z grupy makrolidów:

• azytromycyną - Sumamed, Macromax, Azimycin;

• klarytromycyną - Klacid, Klabax, Fromilid 500;

• erytromycyną - Eryc, Erythromycin, Erythromycinum;

• jeśli u pacjenta występuje nietolerancja na makorlidy, lekarz może zaproponować leczenie krztuśca z użyciem kotrimoksazolu np.: Bactrim lub Biseptol.

Antybiotykoterapię u młodzieży i dorosłych należy rozpocząć do 3 tyg. od pojawienia się kaszlu. Wdrożona we wczesnej fazie okresu nieżytowego łagodzi przebieg choroby.

Po wystąpieniu napadowego kaszlu – nie wpływa na objawy, ponieważ doszło już do uszkodzenia dróg oddechowych przez toksyny. Włączenie farmakoterapii skraca jednak okres, w którym chory zakaża kontaktujące się z nim osoby, ponieważ działa przeciwbakteryjnie.

Jakie są metody zapobiegania krztuścowi?

Poza szczepieniami, w zapobieganiu krztuścowi znaczenie mają także:

• dbanie o higienę;

• antybiotykoterapia poekspozycyjna osób narażonych;

• edukacja na temat choroby;

• izolacja osób zakażonych.