Choroby układu pokarmowego: najważniejsze informacje o chorobach, objawach i sposobach leczenia

Pierwsze objawy chorób układu pokarmowego

Pierwsze objawy ze strony układu pokarmowego, potrafią być niejednoznaczne, przez co nietrudno je zignorować. Dyskretne sygnały jak: odbijanie, wzdęcia, zmiany w rytmie wypróżnień niekiedy mogą być tylko chwilowym dyskomfortem, aczkolwiek czasem świadczą o naprawdę poważnych problemach.

Z kolei silny ból brzucha, krwawienia z przewodu pokarmowego czy nieprawidłowy wygląd stolca, to już wyraźne znaki alarmowe, mówiące o tym, że natychmiast należy zgłosić się do lekarza. Jak objawiają się choroby układu pokarmowego? Jak przebiega leczenie chorób układu pokarmowego?

Najczęstsze choroby układu pokarmowego

Przewód pokarmowy obejmuje narządy od jamy ustnej aż po odbyt, dlatego problemy z układem pokarmowym należą do najczęstszych. Gastrolodzy w swojej codziennej praktyce mierzą się z: 

• refluksem;
• chorobą wrzodową żołądka i dwunastnicy;
• zespołem jelita drażliwego;
• chorobami zapalnymi jelit;
• kamicą żółciową;
• ostrym zapaleniem trzustki.

Refluks 

Choroba refluksowa przełyku (GERD) to objawy lub uszkodzenie błony śluzowej przełyku, spowodowane przez osłabienie i nieszczelność dolnego zwieracza przełyku, który stanowi granicę między przełykiem a żołądkiem. Najbardziej popularnym objawem GERD jest bez wątpienia zgaga, czyli uczucie pieczenia w okolicy przełyku. Choroba może jednak wywoływać wiele innych symptomów. W przypadku niektórych schorzeń układu pokarmowego dolegliwości mogą być dość niespecyficzne – właśnie tak jest przy GERD.

Zarzucanie treści pokarmowej z żołądka do przełyku, sprawia, że niektórzy pacjenci cierpią z powodu:

• bólu w klatce piersiowej;
• kaszlu;
• nadmiernej produkcji śliny;
• nieświeżego oddechu;
• uczucia „guli” w gardle;
• nudności i wymiotów.

Jak wygląda leczenie choroby refluksowej? To przede wszystkim prowadzenie zdrowego trybu życia, zażywanie leków hamujących wydzielanie kwasu solnego (inhibitorów pompy protonowej, H2-bokerów), środków zobojętniających kwas solny i osłaniających śluzówkę (magnezu, glinu, sukralfatu, kwasu alginowego).

Choroba wrzodowa

Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy powstaje, gdy równowaga między czynnikami drażniącymi błonę śluzową a jej mechanizmami ochronnymi zostaje zaburzona. Najczęstsze przyczyny to zakażenie bakterią Helicobacter pylori, stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), palenie papierosów oraz czynniki genetyczne, takie jak nadwrażliwość na gastrynę. Co ciekawe, alkohol, stres i czynniki psychologiczne wcale nie należą do czynników wyzwalających chorobę wrzodową. Dowiedziono jedynie, że zaostrzają jej przebieg.

Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy dotyczy około 5–10% dorosłych, przy czym wrzody dwunastnicy występują 3-krotnie częściej niż wrzody żołądka. 

Do głównych symptomów choroby wrzodowej należą:

• dyskomfort w nadbrzuszu o charakterze pieczenia – zwykle występuje na czczo, w nocy lub rano;
• ból brzucha ustępujący po spożyciu pokarmu;
• kwaśne lub gorzkie odbijanie;
• niesmak w ustach;
• brak apetytu;
• wczesne uczucie sytości.

Leczenie koncentruje się na: rzuceniu palenia, unikaniu NLPZ, oraz przyjmowaniu: inhibitorów pompy protonowej, H2 blokerów i eradykacji Helicobacter pylori.

Zespół jelita drażliwego

Zespół jelita drażliwego (IBS) to przewlekłe zaburzenie funkcji jelit, które powstaje w wyniku zakłócenia interakcji między mózgiem a jelitami (aż u 70–90% pacjentów z IBS współistnieją problemy psychiczne: zaburzenia osobowości, lękowe lub depresja). Niemniej dokładne przyczyny cyklicznych bóli brzucha i zaburzenia rytmu wypróżnień nie zostały poznane. Podejrzewa się, że mogą mieć związek m.in. ze wzmożoną reakcję na stres, zaburzeniami flory bakteryjnej (dysbiozą), problemami z perystaltyką jelit oraz nadwrażliwością trzewną.  

Głównym problemem związanym z IBS jest ból brzucha, któremu często towarzyszą trudne do zniesienia biegunki lub zaparcia. Inne objawy zespołu jelita drażliwego, zgłaszane przez pacjentów to:

• wzdęcie brzucha,
• domieszka śluzu w kale,
• nudności,
• wymioty,
• zgaga.

Zaburzenia czynnościowe o typie IBS występują aż u ok. 11,3% społeczeństwa we wszystkich grupach wiekowych i niemal dwa razy częściej u kobiet. Ze względu na swoją powszechność i wpływ na codzienne funkcjonowanie, medycyna wciąż dąży do poprawy komfortu pacjentów. Leczenie zespołu jelita drażliwego ma łagodzić objawy, polega na: edukacji pacjenta, stosowaniu diety bogatej w błonnik i przyjmowaniu leków m.in. rozkurczowych, przeciwdepresyjnych, ryfaksyminy, czy makrogoli.

Choroba Leśniowskiego Crohna

Choroba Leśniowskiego-Crohna to przewlekłe zapalenie, które każdego roku dotyka coraz więcej Polaków, głównie młodych dorosłych. Obok wrzodziejącego zapalenie jelita grubego, zaliczana jest do grupy nieswoistych zapaleń jelit, przy czym stan zapalny może obejmować każdy obszar przewodu pokarmowego, nie tylko odcinek brzuszny, ale również jamę ustną oraz odbyt. Zmiany zapalne, początkowo obejmują tylko błonę śluzową, jednak stopniowo rozprzestrzeniają się na wszystkie warstwy ściany przewodu pokarmowego, co prowadzi rozwoju poważnych powikłań, takich jak przetoki czy zwężenia.

Dolegliwości ze strony układu pokarmowego to m.in. 

• uporczywe biegunki;
• krwawienie z odbytu;
• nagła potrzeba wypróżnienia;
• silny ból brzucha, skurcze;
• uczucie niepełnego wypróżnienia;
• zaparcia. 

Chorzy borykają się również z objawami ogólnoustrojowymi takimi jak:

• gorączka,
• utrata apetytu i spadek masy ciała,
• niedokrwistość zmęczenie,
• bóle stawowe,
• problemy skórne.

Leczenie polega na stosowaniu leków indukujących remisję (glikokortykosteroidy) i podtrzymujących remisję (leki biologiczne, azatiopryna, metotreksat). Niezmiernie istotne jest także unikanie stresu i prowadzenie zdrowego trybu życia.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego 

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG), jak już zostało wspomniane, zalicza się do grupy nieswoistych zapaleń jelit, co oznacza, że w przebiegu choroby układ immunologiczny jest przewlekle aktywowany, a jego komórki naciekają błonę śluzową i podśluzową jelita cienkiego lub odbytnicy. Zmiany mają charakter ciągły i obejmują tylko jelito grube i tylko błonę śluzową. Wciąż nieznana jest dokładna przyczyna schorzenia. 

 WZJG ma zazwyczaj naprzemienne okresy remisji i wznowy. Objawy obejmują:

• biegunkę (do 20 wypróżnień dziennie);
• domieszkę krwi w kale;
• osłabienie, utratę masy ciała, zahamowanie wzrostu;
• bóle brzucha, bolesne parcie na stolec, bóle po defekacji.

W farmakoterapii wykorzystuje się: leki hamujące działanie układu odpornościowego, glikokortykosteroidy, preparaty kwasu 5-aminosalicylowego oraz leki biologiczne. Ciężkie rzuty choroby wymagają pobytu w szpitalu, zwłaszcza gdy utrzymujące krwawienie, prowadzi do niedokrwistości wymagającej przetoczenia krwi lub gdy dochodzi do toksycznego rozdęcia okrężnicy grążącego pęknięciem jelita.

Kamica żółciowa

Kamica pęcherzykowa jest jedną z najczęstszych przyczyn hospitalizacji z powodu chorób przewodu pokarmowego. W Polsce na kamicę pęcherzyka żółciowego cierpi co 5 osoba. Na wystąpienie kamicy cholesterolowej (najczęstsza postać kamicy), narażone są szczególnie kobiety powyżej 40 roku życia, do innych czynników predysponujących do zachorowania należą: ciąża, otyłość, cukrzyca i hipertriglicerydemia.

Jak tworzą się kamienie żółciowe? W przypadku niedoboru kwasów żółciowych i fosfolipidów, w stosunku do cholesterolu, cholesterol wytrąca się w postaci kryształów i tworzy kamienie żółciowe. Dochodzi wtedy do kamicy pęcherzyka żółciowego lub dróg żółciowych w zależności od tego, gdzie umiejscowiły się wspomniane złogi.

Schorzenie u ok. 80% pacjentów przebiega bezobjawowo. U pozostałych osób chorujących objawia się nawracającą kolką, najczęściej pojawiającą się po spożyciu tłustych posiłków. Ból, który towarzyszy kamicy, lokalizuje się w prawym podżebrzu lub w środkowej części nadbrzusza. Ma on charakter ostry i może trwać od 30 minut do nawet 5 godzin. Często promieniuje do prawego barku lub łopatki. Oprócz bólu pacjenci zgłaszają także uczucie wzdęcia, nudności i wymioty, dreszcze oraz zgagę.

Kamica może być leczona w sposób zachowawczy lub poprzez wycięcie pęcherzyka żółciowego.

Ostre zapalenie trzustki 

Ostre zapalenie trzustki (OZT), to jak sama nazwa wskazuje ostry stan zapalny spowodowany niekontrolowaną aktywacją proenzymów trzustkowych. Wiąże się z rozległym uszkodzeniem trzustki, sąsiadujących tkanek i niekiedy odległych narządów.

Do najczęstszych, odpowiedzialnych łącznie za ok. 80 proc. wszystkich przypadków, zalicza się choroby pęcherzyka żółciowego lub dróg żółciowych (np. kamica żółciowa) oraz nadużywanie alkoholu. OZT przeważnie rozpoczyna się nagle bardzo silnym bólem w lewym górnym kwadrancie brzucha, który może promieniować do kręgosłupa. Bólowi często towarzyszą nudności, wymioty, przyspieszenie bicia serca, osłabienie apetytu i gorączka z dreszczami. 

W leczeniu OZT newralgiczne jest odpowiednie nawodnienie pacjenta w warunkach szpitalnych oraz skuteczne łagodzenie bólu. Równocześnie monitoruje się i koryguje ewentualne zaburzenia elektrolitowe, poziom glukozy oraz niedokrwistość. Ważnym aspektem jest także unikanie rutynowego stosowania antybiotyków, które wprowadzane są tylko w przypadkach martwicy trzustki z wtórnym zakażeniem. W sytuacjach, gdy zapalenie trzustki wynika z kamicy dróg żółciowych, niezbędna może okazać się interwencja chirurgiczna, mająca na celu usunięcie przyczyny stanu zapalnego.

Badania i diagnostyka chorób układu pokarmowego

W rozpoznawaniu chorób układu pokarmowego, poza klasycznym wywiadem i badaniem przedmiotowym, duże znaczenie mają również badania obrazowe m.in.:

• USG,
• RTG,
• tomografia komputerowa,
• badania endoskopowe: kolonoskopia i gastroskopia.

Precyzyjne leczenie chorób układu pokarmowego niejednokrotnie wymaga również stałego monitorowania funkcji układu trawiennego. Tu przydają się oznaczenia, które ocenia się m.in. w marskości wątroby czy zapaleniu dróg żółciowych, np.:

• bilirubina,
• parametry układu krzepnięcia enzymów trzustkowych,
• GGTP,
• fosfataza zasadowa.

Niektóre badania pozostają specyficzne dla danej jednostki jak: pH metria przełyku to złoty standard diagnostyki refluksu lub test oddechowy w przypadku podejrzenia zakażenia Helicobacter pylori.

Warto mieć na uwadze, że niektóre choroby mają bardzo poważne powikłania: WZJG zwiększa ryzyko tego, że w przyszłości u pacjenta wystąpią choroby nowotworowe, a konkretnie rak jelita grubego. Podobnie jest długotrwającą kamicą pęcherzykową, która także zwiększa częstość nowotworów przewodu pokarmowego (raka pęcherzyka żółciowego). Dlatego tak ważne jest, aby chorzy zgłaszali się na regularne badania endoskopowe.

Profilaktyka: jak dbać o układ pokarmowy?

Układ pokarmowy spełnia wiele istotnych funkcji: odpowiada za trawienie pokarmów, przyswajanie składników odżywczych z pożywienia i wydalanie niestrawionych resztek. Skoro ma tak ogromne znaczenie, warto o niego zadbać.

Zdrowy układ pokarmowy to coś więcej niż brak bólu brzucha czy zgagi. To harmonia, która zaczyna się na talerzu, a kończy w codziennych nawykach. Nasze jelita, żołądek czy wątroba, choć zaprojektowane do wieloletniej pracy, potrzebują wsparcia. Jak o nie dbać?

Podstawą jest dieta. Błonnik ukryty w owocach, warzywach i pełnoziarnistych produktach to zdecydowany sprzymierzeniec jelit. Pomaga regulować rytm wypróżnień i zapobiega zaparciom. Unikanie tłustych, przetworzonych pokarmów oraz alkoholu to kolejny krok, który odciąża wątrobę i żołądek. Nie można zapominać również o piciu wody, dzięki niej łatwiej o właściwe trawienie oraz ochronę przed odwodnieniem przy okazji stanów takich jak biegunka czy wymioty. Eksperci podkreślają także prozdrowotne znaczenie aktywności fizycznej, która usprawnia pracę jelit, zapobiega otyłości i reguluje metabolizm.

Kondycja układu pokarmowego zależy także od narażenia na stres, a ten może okazać się wrogiem numer jeden. Powtarzający się niepokój może prowadzić do chorób, takich jak np. zespół jelita drażliwego czy refluks. Dlatego nauka relaksacji to inwestycja w zdrowie trawienne.

Profilaktyka to również badania. Wczesne wykrycie problemów, takich jak nieswoiste choroby zapalne jelit czy nowotwory układu pokarmowego, zwiększa szanse na skuteczne leczenie. Regularne badania jak np. morfologia, czy kolonoskopia po 50. roku życia to podstawa, podobnie jak szybka reakcja na objawy jak np.: ból brzucha, wzdęcia, krwawienia czy zmiany w stolcu. Pamiętaj, układ pokarmowy to fundament naszego zdrowia, a dbałość o niego: przepis na lepsze życie!