Choroba dekompresyjna (kesonowa): charakterystyka, objawy, sposoby leczenia

Choroba dekompresyjna (kesonowa) - co to jest?

Choroba dekompresyjna (decompression syndrome, decompression sickness, DCS), inaczej choroba kesonowa, to zespół objawów pojawiających się u osób narażonych na zbyt szybko zmniejszające się ciśnienie zewnętrzne. Pojęcie DCI jest dość szerokie, bo obejmuje choroby ciśnieniowe, czyli chorobę dekompresyjną oraz uraz ciśnieniowy płuc.

Przyczyną DCS jest nagłe powstawanie w ustroju gazu rozpuszczonego w tkankach (w postaci pęcherzyków) w trakcie nurkowania. Innymi słowy, dekompresja to stopniowy spadek ciśnienia, który ma miejsce w trakcie wynurzania się z głębokości lub podczas powrotu z warunków podwyższonego ciśnienia atmosferycznego do normalnych.

Zasadniczo do choroby dekompresyjnej dochodzi w następstwie zmiany ciśnienia, a raczej tego, jak opisywana zmiana wpływa na rozpuszczalność azotu we krwi podczas nieprawidłowo przeprowadzonej dekompresji (wynurzania się). Udział nadmiaru azotu w patogenezie choroby jest związany z jego dużą zawartością w powietrzu (około 78%) oraz wysoką rozpuszczalnością w tłuszczach (gaz rozpuszcza się tam 5-krotnie lepiej niż w wodzie).

Prawidłowo w organizmie jest rozpuszczone ok. 1 l azotu, natomiast podczas przebywania na dużych głębokościach wspomniana rozpuszczalność wzrasta – np. na głębokości 90 m aż do ok. 10 l.

Warto wspomnieć, że tlen nie wywołuje choroby kesonowej. Dzieje się tak dlatego, że w sposób ciągły jest zużywany w metabolizmie w tkankach organizmu oraz może wiązać się z hemoglobiną lub mioglobiną, dlatego zmniejszenie jego rozpuszczalności w płynach ustrojowych wskutek dekompresji nie stanowi żadnego zagrożenia.

Co ciekawe, choroba kesonowa może również dotyczyć osób, które nie są nurkami, ale pracują ze sprężonym powietrzem lub oddychają sprężonym powietrzem podczas pracy, na przykład piloci zawodowi – szczególnie wtedy, gdy samolot po starcie wznosi się bardzo szybko, a kabina nie jest hermetyczna i spada w niej ciśnienie do wartości ciśnienia atmosferycznego, jakie panuje na zewnątrz samolotu na danej wysokości. Według badań przeprowadzonych w amerykańskich siłach powietrznych większość przypadków wysokościowej choroby dekompresyjnej występowała na wysokości powyżej 7620 m. Ryzyko wystąpienia objawów rośnie wraz z szybkością wznoszenia, osiągniętą wysokością i czasem przebywania na tej wysokości.

Jakie są objawy choroby dekompresyjnej?

Na skutek wynurzania i spadku ciśnienia oraz rozpuszczalności gazu, azot tworzy pęcherzyki, które podczas wytrącania się, uszkadzają mechanicznie tkanki, powodują zatory tętnicze, skurcz naczyniowy oraz uszkodzenie śródbłonka i wzrost jego przepuszczalności.

Naczynia włosowate krążenia płucnego zostają zatkane, co nasila niedotlenienie tkanek. Pęcherzyki azotu zwiększają swoje rozmiary, co doprowadza także do ucisku na nerwy, ścięgna oraz mięśnie. Szczególnie podatne na uszkodzenie są tkanki o dużej zawartości tłuszczów, czyli mózg i rdzeń kręgowy, a także tkanki o niskim wskaźniku odsycania – np. kości.

Należy wspomnieć, że u wielu osób występują objawy choroby kesonowej pomimo obecności pęcherzyków azotowych we krwi, czyli wtedy gdy są one zbyt małe, żeby powodować dolegliwości. U innych zaś rozwijają się wymienione wyżej symptomy choroby ciśnieniowej typu I lub II.

Typy choroby dekompresyjnej

Przypadki choroby dekompresyjnej z reguły można podzielić na dwie postaci, zależnie od lokalizacji i intensywności objawów. Najczęściej wyróżnia się dwa główne rodzaje choroby dekompresyjnej.

DCS typu I

DCS typu I to forma choroby, która zwykle obejmuje łagodne objawy np. bóle stawów (zwykle dotyczą: barku, łokci lub bioder) mięśni oraz objawy skórne (takie jak: świąd skóry lub plamista purpurowa wysypka).

Charakter bólu zwykle określa się jako tępy lub pulsujący. Zdarza się, że silny ból wymusza na chorym przyjmowanie dziwnej, niefizjologicznej pozycji ciała. DCS typu I występuje głównie u nurków, którzy zanurzają się na niewielkie głębokości.

DCS typu II

DCS typu II jest bardziej niebezpieczna i może prowadzić do poważnych zaburzeń neurologicznych, takich jak: ból głowy, zaburzenia widzenia, utrata przytomności, zaburzenia czucia (uczucie drętwienia i przeczulica) oraz objawy płucno-sercowe.

Pęcherzyki gazu w naczyniach płucnych mogą prowadzić do zagrażających życiu komplikacji, takich jak uszkodzenie mózgu lub rdzenia kręgowego. Symptomy wskazujące na tę postać to: płytki oddech, duszność, napadowy kaszel i cechy świadczące o obrzęku płuc.

Ile trwa choroba dekompresyjna?

Czas trwania choroby dekompresyjnej zależy od jej nasilenia i podjętego leczenia. Objawy mogą pojawić się natychmiast po wynurzeniu lub w ciągu kilku godzin, a u niektórych rozwijać się aż kilkanaście godzin – mniej więcej połowa przypadków choroby kesonowej ujawnia się w ciągu 30 minut od wynurzenia.

Czy choroba dekompresyjna jest uleczalna?

W większości pacjentów choroba dekompresyjna jest uleczalna, o ile zostanie rozpoznana odpowiednio wcześnie i podjęte zostaną właściwe interwencje medyczne, takie jak leczenie w komorze hiperbarycznej (komorze dekompresyjnej). Leczenie choroby dekompresyjnej polega na umieszczeniu pacjenta w komorze o podwyższonym ciśnieniu, co pomaga w rozpuszczeniu pęcherzyków gazu i ich stopniowym usunięciu przez organizm człowieka. Wczesne i prawidłowe leczenie minimalizują ryzyko trwałych uszkodzeń narządów i poprawiają rokowania pacjenta.

Pierwsza pomoc przy chorobie dekompresyjnej

Postępowanie w chorobie dekompresyjnej zależy od stanu poszkodowanego i przeważnie obejmuje:

• ułożenie poszkodowanego w pozycji bezpiecznej na boku;

• zastosowanie tlenoterapii;

• podawanie leków uspokajających;

• w przypadku nagłego zatrzymania krążenia – podjęcie resuscytacji.

Poszkodowany z ciężkimi objawami choroby dekompresyjnej (postać neurologiczna lub płucno-sercowa) wymaga rekompresji i powolnej dekompresji leczniczej w komorze hiperbarycznej.

Powikłania i skutki choroby dekompresyjnej

Choroba dekompresyjna, zwłaszcza jeśli nie jest prawidłowo leczona, może prowadzić do poważnych powikłań. Należą do nich:

• jałowa martwica kości – powstaje na skutek uszkodzenia naczyń krwionośnych w kościach, co prowadzi do obumarcia tkanki kostnej;

• uszkodzenie płuc – w wyniku urazu ciśnieniowego płuc mogą pojawić się problemy z oddychaniem, a nawet trwałe uszkodzenia płuc;

• zaburzenia neurologiczne – w skrajnych przypadkach choroba dekompresyjna może prowadzić do uszkodzenia rdzenia kręgowego lub mózgu, co skutkuje powikłaniami takimi jak: zaburzenia wzroku, zawroty głowy, osłabienie rąk i kończyn dolnych, paraliż, a nawet śpiączka.

• problemy z sercem – gwałtowne zmiany ciśnień i idące za tym skutki uwolnienia gazu w naczyniach mogą zakończyć się: zaburzeniami rytmu serca lub innymi problemami kardiologicznymi.

Jak uniknąć choroby dekompresyjnej?

Czynniki predysponujące do choroby dekompresyjnej:

• długie nurkowanie;

• szybkie wynurzanie;

• odwodnienie;

• choroby serca (przetrwały otwór owalny, ubytek przegrody międzyprzedsionkowej);

• otyłość;

• zimna woda;

• podróż samolotem po nurkowaniu.

Zapobieganie chorobie dekompresyjnej powinno polegać na:

• ograniczeniu czasu przebywania pod wodą;

• ograniczeniu głębokości nurkowania;

• ograniczeniu szybkości wynurzania – do 10 metrów na minutę;

• używaniu tabel dekompresyjnych;

• robieniu przystanków dekompresyjnych.

Podsumowanie — choroba dekompresyjna (kesonowa)

Choroba dekompresyjna to poważne schorzenie, które może mieć różnorodne skutki dla organizmu, począwszy od łagodnych objawów aż po zagrażające życiu komplikacje neurologiczne i kardiologiczne. Ryzyko rozwoju DCS zwiększa się w wyniku gwałtownych zmian ciśnienia, dlatego tak ważne jest przestrzeganie zasad dekompresji podczas nurkowania czy pracy w warunkach podwyższonego ciśnienia. Wczesne rozpoznanie objawów i podjęcie leczenia (takich jak m.in. hiperbaryczna terapia tlenowa), może zapobiec trwałym uszkodzeniom organizmu.

Jeśli planujesz rozpoczęcie swojej przygody z nurkowaniem, najpierw skonsultuj się ze specjalistą i zadbaj o własne bezpieczeństwo.