Uczulenie na słońce: leczenie i złagodzenie objawów fotodermatozy i alergii

Czym jest uczulenie na słońce i jakie są jego najczęstsze formy?

Uczulenie na słońce to potoczne określenie na nadmierną lub patologiczną reakcję skóry na promieniowanie słoneczne (najczęściej UVA/UVB, czasami światło widzialne). W dermatologii grupę schorzeń związanych z nieprawidłową reakcją skóry na promienie słoneczne nazywa się ogólnie dermatozami. Schorzenie to może przybierać różne formy.

Najczęstsze z nich to między innymi polimorficzna osutka świetlna (polymorphous light eruption, PLE) i pokrzywka świetlna (solar urticaria). W praktyce to właśnie w odniesieniu do nich używa się sformułowania „alergia na słońce” i to przede wszystkim na nich się skupimy w naszym artykule.

PLE objawia się jako wykwity na skórze, takie jak grudki, plamki, pęcherzyki czy zaczerwienienie pojawiające się po kontakcie ze słońcem, w miejscach bezpośrednio wystawionych na działanie promieni słonecznych. Objawom tym często towarzyszy świąd lub pieczenie. Dzieje się tak prawdopodobnie za sprawą nieprawidłowości w działaniu układu odpornościowego, do których dochodzi u predysponowanych osób.

Dolegliwości związane z PLE zwykle pojawiają się z pewnym opóźnieniem – zmiany rozwijają się w ciągu kilku godzin po ekspozycji na słońce. Z kolei pokrzywka słoneczna to reakcja natychmiastowa – zmiany takie jak bąble, obrzęk, zaczerwienienie rozwijają się w ciągu kilku minut od ekspozycji na promienie słoneczne. Jest to podstawowa różnica pomiędzy PLE a pokrzywką świetlną. Ponadto w rzadkich przypadkach pokrzywka może mieć przebieg ogólnoustrojowy. Podobnie jak PLE, pokrzywce towarzyszy zazwyczaj świąd lub pieczenie. 

Inne rodzaje dermatoz to np. reakcje fototoksyczne i fotoalergiczne, czyli sytuacje, gdy zastosowanie określonej substancji, np. leku lub składnika kosmetyku wraz z narażeniem na słońce skutkuje nieprawidłową reakcją skórną. Reakcje fototoksyczne najczęściej wywołują niektóre antybiotyki (np. tetracykliny), leki moczopędne (hydrochlorotiazyd) czy leki kardiologiczne (np. amiodaron), a także niesteroidowe leki przeciwzapalne. Słabiej udokumentowane jest działanie ziół i olejków eterycznych, ale również w ich przypadku należy zachować ostrożność.

Warto pamiętać o tym, że nie każda wysypka po ekspozycji na promieniowanie słoneczne jest uczuleniem. Może to być po prostu oparzenie słoneczne, dlatego kluczowa jest dokładna diagnostyka. Z drugiej strony – powinno się wykluczyć inne, poważniejsze choroby skóry, takie jak toczeń rumieniowaty i zapalenie skórno-mięśniowe. W przypadku zauważenia jakiejkolwiek niepokojącej zmiany skórnej warto skonsultować się z dermatologiem, który dokładnie ją zbada i zaleci odpowiednie postępowanie.

Jak działają leki przeciwhistaminowe w kontekście nadwrażliwości na słońce?

Aby zrozumieć mechanizm działania leków przeciwhistaminowych, trzeba wiedzieć, czym jest i w jaki sposób działa histamina. Histamina to związek chemiczny występujący w organizmie i pełniący w nim rozmaite funkcje. Między innymi bierze udział w reakcji alergicznej. To właśnie ona odpowiada za swędzącą wysypkę, obrzęk i rumień. Światło słoneczne lub substancje fotouczulające mogą prowadzić do uwalniania histaminy w skórze, co powoduje pojawienie się omawianych objawów.

Przy nasilonym świądzie związanym z działaniem promieniowania UV zastosowanie znalazły leki antyhistaminowe (anty-H1). Ich włączenie może znacznie poprawić komfort pacjenta i zminimalizować konieczność intensywnego leczenia miejscowego lub ogólnego. Są to bezpieczne leki, a niektóre z nich dostępne są bez recepty. W połączeniu z ochroną przeciwsłoneczną często stanowią podstawę leczenia objawowego fotodermatoz. 

Leki przeciwhistaminowe dzieli się na I, II i III generacji. Leki przeciwhistaminowe I generacji to klasyczne leki przeciwhistaminowe. W łatwy sposób przenikają do układu nerwowego, przez co mogą zwiększać senność, powodować zaburzenia koncentracji, pamięci, koordynacji ruchowej czy zawroty głowy. Ponadto mogą odpowiadać za suchość w ustach lub zatrzymanie moczu. Ich czas działania wynosi ok. 4-6 godzin. Leki przeciwhistaminowe II generacji w bardzo małym stopniu (lub w ogóle) nie przedostają się do układu nerwowego, w związku z czym nie zaburzają codziennego funkcjonowania. Działają dłużej – do 12-24 godzin, co za tym idzie, wystarczające jest przyjęcie ich raz lub dwa razy dziennie. Leki III generacji to przeważnie pochodne substancji II generacji, które cechują się jeszcze mniejszymi działaniami niepożądanymi i dłuższym czasem działania.

Które substancje przeciwhistaminowe są najskuteczniejsze w leczeniu uczulenia na słońce?

Nie ma „najlepszego” leku na uczulenie słoneczne. Preferowane są jednak substancje II lub III generacji, ze względu na słabiej nasilone skutki uboczne, w tym brak działania nasennego oraz dłuższy czas działania.

Jakie leki przeciwhistaminowe drugiej i trzeciej generacji są polecane i dlaczego

Do leków przeciwhistaminowych drugiej generacji zalicza się m.in. cetyryzynę i loratadynę. Są dobrze tolerowane, w niewielkim stopniu mogą powodować senność, ale zdecydowanie słabiej, niż leki pierwszej generacji. Leki przeciwhistaminowe drugiej generacji to np. desloratadyna, feksofenadyna, bilastyna.

Są bezpieczne i nie wywołują senności lub jedynie w minimalnym stopniu. Do tego mogą być przyjmowane raz dziennie. W związku z niewielkim ryzykiem wywołania senności, po ich zażyciu możliwa jest normalna praca w ciągu dnia i prowadzenie samochodu. Mogą być stosowane doraźnie lub przewlekle, a długotrwałe zażywanie jest bezpieczne. 

Kiedy lekarz może zalecić leki przeciwhistaminowe pierwszej generacji (np. hydroksyzynę)?

Mimo tego, że leki pierwszej generacji nie są zalecane jako leki pierwszego wyboru, niekiedy może to być rozważone. Są to np. sytuacje, gdy świąd jest tak bardzo nasilony, że zaburza sen – pacjent wybudza się w nocy lub ma problem z zaśnięciem. Efekt sedacyjny (nasenny) może być wtedy zaletą.

Kolejna z takich sytuacji to gdy leki II lub III generacji nie przynoszą oczekiwanych rezultatów. Należy wtedy uwzględnić ryzyko działań niepożądanych, w tym senności. Zwykle nie są one jednak stosowane długotrwale, szczególnie u osób aktywnych zawodowo.

Czy leki przeciwhistaminowe należy przyjmować tylko doraźnie, czy też profilaktycznie?

Leki przeciwhistaminowe mogą być stosowanie doraźnie, aby złagodzenia objawy uczulenia na słońce, gdy się już pojawią, lub zapobiegawczo. Ta druga opcja zalecana jest szczególnie u osób z wywiadem alergii na słońce w przeszłości. Można np. rozpocząć przyjmowanie leku kilka dni przed bezpośrednią ekspozycją na słońce i cały przez cały czas jej trwania, co może zapobiegać pojawieniu się zmian.

Jakie są przykładowe nazwy handlowe leków przeciwhistaminowych dostępnych bez recepty na uczulenie na słońce?

W aptece można znaleźć wiele preparatów OTC (bez recepty) zawierających leki przeciwhistaminowe II/III generacji. Oto kilka przykładów:

• cetyryzyna: Allertec, Cetip, Zyrtec UCB; 
• loratadyna: Claritine Allergy, Loratan pro;
• desloratadyna: Dasergin, Hitaxa Fast;
• feksofenadyna: Allegra;
• bilastyna: Clatra Allergy, Verpyllo.

Jakie inne metody leczenia i łagodzenia objawów stosuje się przy uczuleniu na słońce?

Nadwrażliwość skóry na słońce można łagodzić także za pomocą kremów i maści nawilżających. Warto sięgnąć np. po żel aloesowy oraz kremy z pantenolem lub alantoiną, które załagodzą podrażnioną skórę i zmniejszą dyskomfort.

Jeśli objawy alergii na słońce są mocno nasilone i utrzymują się pomimo leczenia przeciwhistaminowego i minimalizacji ekspozycji na słońce, lekarz może zalecić stosowanie miejscowych glikokortykosteroidów (np. maść z hydrokortyzonem). Sterydy powinny być stosowane przez jak najkrótszy czas i pod nadzorem lekarza ze względu na ryzyko pojawienia się działań niepożądanych. Co się do nich zalicza? Może to być np. zanik skóry, pojawienie się pajączków naczyniowych czy trwałych przebarwień.

Mimo to nie należy unikać leczenia sterydami, jeśli jest to konieczne – należy po prostu zachowywać ostrożność i ściśle przestrzegać zaleceń specjalisty. W trakcie leczenia miejscowego glikokortykosteroidami zaleca się dodatkowo stosowanie preparatów łagodzących objawy, np. z pantenolem lub alantoiną.

W zapobieganiu objawom alergii słonecznej można wspomagać się suplementacją, np. beta-karoten czy witaminę E, jednak nie istnieją jednoznaczne dowody naukowe, które potwierdzałyby tę metodę, dlatego suplementacja nie powinna być podstawą leczenia.

Jak wygląda profilaktyka uczulenia na słońce, gdy stosuje się leki przeciwhistaminowe?

Podstawowa metoda zapobiegania występowaniu objawów takich jak wysypki skórne, pęcherze czy świąd to przede wszystkim ochrona skóry przed szkodliwym działaniem promieni słonecznych.

Osoby wrażliwe na słońce powinny unikać bezpośredniej ekspozycji na jego promieniowanie, a za każdym razem przed wyjściem na słońce zastosować krem z filtrem UV (UVA+UVB, SPF 50), w miarę możliwości zakrywać skórę ubraniem z długim rękawem oraz nosić kapelusze z szerokim rondem i okulary przeciwsłoneczne. 

FAQ – Najczęściej zadawane pytania przez pacjentów