Miażdżyca: przyczyny, objawy, leczenie

Co to jest miażdżyca? 

Miażdżyca zaliczana jest do chorób przewlekłych, która dotyczy całego organizmu. W Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 zaliczana jest do chorób tętnic, tętniczek i naczyń włosowatych. Rozwija się przez lata, systematycznie przyczyniając się do obniżenia sprawności, jednocześnie doprowadzając do chorób niedokrwiennych różnych narządów oraz układów. Miażdżyca polega na zmianach zwyrodnieniowo-wytwórczych w błonie wytwórczej i środkowej tętnic, głównie w aorcie – miażdżyca aorty, tętnicach kończyn – miażdżyca nóg, mózgowych – miażdżyca mózgu, a także tętnicach wieńcowych. Zmiany zwyrodnieniowe powodują zmniejszenie elastyczności tętnic oraz naczyń, a także zwężanie ich światła poprzez odkładanie się blaszek miażdżycowych, prowadząc do utrudnionego przepływu krwi, a przez to do niedokrwienia narządów wewnętrznych. 

Przyczyny miażdżycy 

U podstaw miażdżycy leżą przewlekłe uszkodzenia wewnętrznie zlokalizowanych warstw ścian naczyń tętniczych, prowadzące do zaburzeń ich czynności i rozwoju stanu zapalnego. Konsekwencją tego jest między innymi agregacja płytek krwi oraz aktywacja komórek układu odpornościowego. Skutkiem tych procesów jest stopniowe odkładanie się lipidów (nacieczy lipidowych), które z biegiem lat formują blaszki miażdżycowe. 

Blaszki miażdżycowe mogą powstawać w wyniku zbyt wysokiego stężenia tłuszczów we krwi (hiperlipidemia), przede wszystkim cholesterolu wolnego oraz jego estrów. Dlatego też za jedną z głównych przyczyn miażdżycy uznaje się wysoki cholesterol LDL. Należy wskazać, że zbyt wysokie stężenie tłuszczu we krwi może mieć wiele przyczyn, niemniej jednak najczęstszą z nich jest nieodpowiednia dieta i brak aktywności ruchowej. 

Miażdżyca jest chorobą, której dokładne przyczyny powstawania schorzenia nadal stanowią przedmiot intensywnych badań. Niemniej jednak wyróżnić można czynniki ryzyka wystąpienia miażdżycy. W tym znaczeniu czynniki ryzyka prowadzące do powstawania miażdżycy podzielić można na: 

• Niemożliwe do modyfikacji: 
• podeszły wiek, 
• płeć męska, 
• czynniki genetyczne predysponujące do pojawienia się choroby. 

Potencjalnie możliwe do kontroli czynniki, do których należą: 

• nadciśnienie tętnicze, 
• palenie tytoniu, 
• cukrzyca, 
• choroby układu sercowo-naczyniowego, 
• otyłość, 
• brak aktywności fizycznej
• przewlekły stres. 

Objawy miażdżycy 

 
Miażdżyca to choroba rozwijająca się latami, która nie daje wyraźnych objawów klinicznych poza nieprawidłowościami w wynikach badań laboratoryjnych. Dlatego też pierwsze objawy zazwyczaj pacjenci zauważają, kiedy choroba jest już w zaawansowanym stadium. Symptomy te bowiem wiążą się z powikłaniami spowodowanymi narastającymi zmianami miażdżycowymi w ścianach naczyń tętniczych. Objawy chorobowe uzależnione są od rodzaju i lokalizacji zmian miażdżycowych, a także od jednostek chorobowych, rozwijających się w konsekwencji tych zmian. 

Objawami miażdżycy tętnic szyjnych, doprowadzających krew do mózgu, mogą być symptomy neurologiczne wynikające z niedostatecznego dotlenienia narządu. Wówczas objawami mogą być: 

• dezorientacja, 
• zaburzenia świadomości, 
• zaburzenia czucia, 
• obniżenie koordynacji ruchowej, 
• ból głowy. 

Dodatkowo pojawić się mogą objawy psychiczne w postaci zaburzeń emocjonalnych i poznawczych. Ponadto pacjenci mogą mieć kłopoty z zapamiętywaniem i pamięcią krótkotrwałą. 

Objawami miażdżycy nóg z kolej najczęściej są: 

• drętwienie kończyn, 
• mrowienie, 
• ból, 
• zaburzenia czucia. 

Miażdżyca aorty może doprowadzić do choroby niedokrwiennej serca, a w konsekwencji do wystąpienia zawału mięśnia sercowego. Objawami miażdżycy aorty są zazwyczaj: 

• duszności pojawiające się nawet po niewielkim wysiłku fizycznym, 
• ból w klatce piersiowej, 
• zawroty głowy, 
• niekiedy omdlenia. 

Diagnostyka miażdżycy 

Rozpoznanie i wczesna diagnoza miażdżycy możliwa jest na podstawie badań, których celem jest oznaczenie frakcji oraz stężeń lipidów we krwi. Nieprawidłowe wyniki połączone z występowaniem u pacjenta czynników ryzyka zazwyczaj wiążą się z koniecznością pogłębionej diagnostyki w kierunku oceny zaawansowania ewentualnie powstałych zmian miażdżycowych. Wówczas laboratoryjne badania na miażdżycę obejmują: 

• lipidogram, czyli oznaczenie stężenia trójglicerydów, cholesterolu całkowitego i cholesterolu frakcji LDL i HDL. Nieprawidłowości w wynikach stanowią istotny czynnik predykcyjny rozwoju miażdżycy, a także innych chorób związanych z zaburzeniami metabolicznymi. 
• apolipoproteina A (główne białko HDL), apoliporpoteina B (główne białko LDL) oraz lipoproteina (a) będące niezależnym, uwarunkowanym genetycznie czynnikiem ryzyka miażdżycy. 
• stężenie glukozy stanowi podstawowe badanie poziomu cukru we krwi, które umożliwia wstępne rozpoznanie cukrzycy, będącej jednym z czynników ryzyka wystąpienia miażdżycy. 
• morfologia krwi będąca najbardziej podstawowym badaniem krwi pozwalającym na wykrycie parametrów stanu zapalnego, który jest charakterystyczny w przebiegu miażdżycy. 
• kreatynina, będąca wczesnym markerem choroby nerek. 

Jak leczyć miażdżycę? 

Leczenie miażdżycy ma charakter przyczynowy. Oznacza to, że do wdrożenia skutecznego leczenia miażdżycy konieczne jest postawienie właściwego rozpoznania podłoża choroby. Okazuje się bowiem, że obecnie nie ma skutecznych leków na miażdżycę, proces leczenia zmian miażdżycowych obejmuje głównie metody chirurgicznie, do których zalicza się usunięcie blaszki miażdżycowej, poszerzenie naczynia z założeniem stentu by-passy, utworzenie obejścia zwężonego fragmentu naczynia za pomocą pomostu naczyniowego. Należy wskazać, że w leczeniu farmakologicznym stosowane są leki rozszerzające naczynia, które zapobiegają tworzeniu się zakrzepów oraz usprawniają przemianę tłuszczów. W przypadku kiedy przyczyną zmian miażdżycowych jest hipercholesterolemia i zbyt wysokie stężenie cholesterolu LDL, konieczne jest uregulowanie jego poziomu. 

Profilaktyka miażdżycy 

Miażdżyca to choroba, której wystąpienie można zapobiec poprzez prowadzenie odpowiedniego, zdrowego trybu życia. Działania profilaktyczne w tym zakresie obejmują dbanie o prawidłowe stężenie lipidów we krwi, aby nie dopuścić do rozwoju zmian miażdżycowych. W tym znaczeniu należy zadbać o : 

• aktywność fizyczną, 
• zdrową, zbilansowaną dietę, 
• odpowiednią wagę, 
• regularne badania laboratoryjne pozwalające na wczesne wykrycie zmian miażdżycowych, 
• niepalenie papierosów, 
• unikanie picia alkoholu w większych ilościach. 

Należy wskazać, że im wcześniej rozpocznie się profilaktykę miażdżycy, tym lepiej. Rozwój miażdżycy bowiem rozpoczyna się już we wczesnym dzieciństwie, a nasilenie zmian uwarunkowane jest między innymi ich występowaniem oraz nasileniem czynników ryzyka. Miażdżyca rozpoczyna się na długo przed wystąpieniem pierwszych objawów, Dlatego też profilaktyczne badania na miażdżycę mogą przyspieszyć rozpoznanie i wdrożyć odpowiednie działania wstrzymujące jej rozwój. Niemniej jednak równie istotne jest wdrożenie działań przy już wykrytej chorobie, by zatrzymać jej rozwój. W tym znaczeniu ważna jest aktywność fizyczna przy miażdżycy oraz odpowiednia dieta. 

Skutki miażdżycy 

 
Zmiany miażdżycowe mogą przyczynić się do rozwoju schorzeń, takich jak: 
 

• choroba niedokrwienna serca, 
• choroby nerek,
• zaburzenia rytmu serca, 
• nadciśnienie tętnicze, 
• choroby naczyń obwodowych. 

 
Dodatkowo miażdżyca tętnic szyjnych może doprowadzić do udaru niedokrwiennego mózgu. Należy wskazać, że innym równie groźnym, ale jednocześnie najczęstszym powikłaniem nieleczonej miażdżycy jest zawał serca, który prowadzi bezpośrednio do obumarcia komórek mięśnia sercowego. W przypadku nagłego zatrzymania krążenia, konsekwencją bardzo często jest zgon pacjenta. 

Czy miażdżyca jest odwracalna? 

 
Pacjenci ze zdiagnozowanymi zmianami miażdżycowymi zastanawiają się: czy i jak można cofnąć miażdżycę? Należy wskazać, że wiedza dotycząca miażdżycy wciąż jest uaktualniana. Aktualnie uważa się, że miażdżyca rozwija się nieregularnie, a jej rozwój nie ma charakteru ciągłego. Oznacza to, że zmiany miażdżycowe mogą ustąpić, a styl życia i stosowanie odpowiednich leków mogą modulować jej przebieg, prowadząc do cofnięcia zmian.