Malaria (zimnica): czy jest groźna? Poznaj objawy, przyczyny i przebieg leczenia

Co to jest malaria?

Malaria to choroba pasożytnicza przenoszona przez samice komarów z rodzaju Anopheles. Komar kłuje osobę zarażoną, zarodziec przechodzi część swojego cyklu rozwojowego w ciele komara, następnie komar kłuje kolejną osobę. Zarodźce malarii dostają się do krwinek czerwonych, co skutkuje rozwojem objawów malarii.

W grupie pacjentów szczególnie narażonych na ciężki przebieg choroby są: dzieci poniżej piątego roku życia, osoby z HIV lub chorujące na AIDS i kobiety w ciąży.

Występowanie malarii na świecie, zwłaszcza w krajach rozwijających się, to nieustanne wyzwanie dla międzynardowych organizacji humanitarnych. Oczywiście wszystkie choroby zakaźne są niebezpieczne, ale z powodu właśnie tej rocznie umiera ok. 600 tys. osób – tam, gdzie leki przeciwmalaryczne nie są ogólnie dostępne.

Rodzaje malarii

Istnieje kilka gatunków pierwotniaków z rodzaju Plasmodium, które wywołują malarię u ludzi. Za najwięcej zachorowań odpowiada zarodziec sierpowaty (Plasmodium falciparum), powodujący malarię tropikalną. To najbardziej niebezpieczna forma tej choroby, która może prowadzić do poważnych komplikacji, takich jak:

• malaria mózgowa,

• niewydolność nerek,

• uszkodzenie wątroby,

• ostra niewydolność nerek.

Z kolei Plasmodium vivax, Plasmodium malariae i Plasmodium ovale charakteryzują się łagodniejszym przebiegiem, ale mogą wywoływać nawracające epizody gorączki przez długi czas po zakażeniu. Inny pasożyty z rodzaju plasmodium, odpowiedzialny za rozwój zimnicy, ale którego transmisja obserwowana jest głównie u zwierząt, to Plasmodium knowlesi.

Czy malaria to żółta febra?

Malaria i żółta febra to dwie różne choroby. Choć obie są przenoszone przez komary i występują w podobnych częściach świata, ich przyczyny oraz objawy kliniczne są odmienne. Malaria jest wywoływana przez pasożyty z rodzaju Plasmodium, natomiast żółta febra ma etiologię wirusową (powodują ją wirusy z rodziny flawiwirusów). Główne objawy żółtej febry to gorączka, bóle mięśni, bóle głowy, a także uszkodzenie wątroby, które może zakończyć się żółtaczką – stąd pochodzi jej nazwa.

Objawy malarii

Objawy malarii są wynikiem cyklicznego niszczenia krwinek czerwonych przez pasożyty Plasmodium. Najpierw schizonty (będące formą rozwojową zarodźca) przechodzą fazę wątrobową, następnie krwinkową. Główne objawy choroby to:

• napady gorączki,

• dreszcze,

• bóle głowy,

• zmęczenie,

• złe samopoczucie.

Objawy malarii i stopień ciężkości choroby mogą się różnić w zależności od gatunku patogenu, ale miewają dość charakterystyczne, bo obserwowane u większości pacjentów są cykliczne epizody gorączki. Początkowo chory zgłasza uczucie zimna, później gorąca, wtedy podwyższa się temperatura ciała, pojawia się: ból w okolicy śledziony, suchość skóry i zaburzenia świadomości. Ostatnia faza objawów, czyli faza ich ustępowania, wiąże się z gwałtownym spadkiem gorączki. W zależności od tego, jak często występują napady gorączki, mówimy o trzeciaczce, kiedy pojawiają się co 48 godzin i czwartaczce, gdy dochodzi do nich co 72 godziny.

Czy malaria jest zaraźliwa?

Malaria nie przenosi się bezpośrednio z człowieka na człowieka. Jedynym sposobem wprowadzenia pasożyta do organizmu jest ukłucie komara, który wcześniej pobrał krew od osoby chorej. Do ukłucia najczęściej dochodzi w nocy w ciepłym i wilgotnym klimacie. Wysoka temperatura powoduje skrócenie cyklu rozwojowego komara, stąd gorący klimat sprzyja rozprzestrzenianiu się choroby. Istnieje również pewne ryzyko zakażenia poprzez przetaczanie preparatów krwiopochodnych od zarażonej osoby lub w wyniku stosowania wspólnych igieł.

Odnotowywane w Europie przypadki malarii, to przede wszystkim zarażenia importowane poza terenami tropikalnymi i subtropikalnymi endemicznego występowania tej choroby, a także te, do których dochodzi sporadycznie w pobliżu lotnisk i portów, gdzie zostają zawleczone komary.

Gdzie najłatwiej zarazić się malarią?

Najwyższe ryzyko zachorowania na malarię występuje w regionach endemicznych, czyli miejscach, gdzie choroba jest powszechna. Do takich obszarów należą tereny tropikalne i subtropikalne, znajdujące się zwłaszcza w Afryce subsaharyjskiej, Azji Południowej i Ameryce Południowej. W krajach tych malaria jest jednym z największych problemów zdrowotnych, dotykając szczególnie osoby o ograniczonym dostępie do opieki medycznej, w tym głównie dzieci i kobiety ciężarne.

Najłatwiej zarazić się malarią podczas pobytu w rejonach występowania zarażonych komarów, zwłaszcza w nocy, gdy komary są najbardziej aktywne.

Jak sprawdzić, czy mam malarię? Badania

Niepokojące objawy wskazujące na malarię, powinny być jak najszybciej konsultowane z lekarzem.

W diagnostyce malarii kluczowe są badania krwi, które pozwalają na wykrycie obecności pasożytów w krwinkach czerwonych. Najbardziej rozpowszechnioną metodą diagnostyczną jest mikroskopowa analiza rozmazu krwi obwodowej, która umożliwia identyfikację gatunku pasożyta wywołującego malarię. Coraz częściej stosuje się także testy szybkiego wykrywania antygenów malarii, które mogą być przydatne w miejscach o ograniczonym dostępie do sprzętu laboratoryjnego.

W krajach rozwijających się zimnica zwykle rozpoznawana jest wyłącznie na podstawie objawów chorobowych i zależnie od przebiegu choroby.

Leczenie malarii

Jak długo trwa leczenie malarii? To zależy od gatunku pasożyta, który wywołał chorobę, oraz od ciężkości przebiegu choroby. W przypadku łagodniejszych form, takich jak te wywołane przez Plasmodium vivax czy Plasmodium ovale, leczenie może trwać od kilku dni do tygodnia. W przypadku cięższych form, jak malaria tropikalna, leczenie może być bardziej skomplikowane i trwać nawet kilka tygodni.

Podejrzenie malarii mózgowej może wymagać leczenia w warunkach intensywnej terapii, czyli na specjalnych oddziałach szpitalnych, gdzie pacjent otrzymuje wsparcie w postaci przetaczania preparatów krwiopochodnych, leczenia objawowego oraz monitorowania funkcji narządów, w tym nerek i wątroby.

Czy istnieje lek na malarię? Leki i preparaty medyczne stosowane w leczeniu malarii

Terapia malarii polega na stosowaniu leków przeciwmalarycznych i zależy od rodzaju pasożyta wywołującego chorobę, ciężkości objawów oraz stanu pacjenta. W leczeniu zastosowanie znajdują:

• atowakwon z proguanilem;

• doksycyklina;

• meflochina;

• chlorochina (gdy istnieje ryzyko zakażenia wyłącznie gatunkami innymi niż P. falciparum).

Czy da się wyleczyć malarię?

Tak, da się wyleczyć malarię, jednak znacznie lepiej się przed nią zabezpieczać. Skuteczność odpowiednio dobranej profilaktyki farmakologicznej w zapobieganiu objawowym zakażeniom P. falciparum wynosi >95%, a przeciwko P. vivax – około 80%. Leki stosuje się przed, w trakcie i po powrocie z podróży. W regionach z bardzo ograniczonym ryzykiem zarażenia P. falciparum chemioprofilaktyka nie jest konieczna. Wystarczy ochrona przed ukłuciami.

Jak zapobiec malarii?

Podstawą w profilaktyce malarii jest: edukacja pacjenta dotycząca ryzyka choroby w regionie, do którego się wybiera, ochrona przed ukłuciami i chemioprofilaktyka malarii. W praktyce profilaktyka malarii polega na:

• unikaniu ekspozycji na ukłucia (szczególnie od zmierzchu do świtu);

• stosowaniu repelentów (DEET, ikarydyna);

• ochronie miejsca noclegu (szczelne, klimatyzowane pomieszczenia;
  moskitiery spryskane insektycydami);

• zakładaniu odzieży ochronnej (długie rękawy, nogawki, jasne barwy).

Zapobieganie malarii niestety nie jest możliwe przez przyjęcie szczepionki (obecnie nie istnieje taka, która całkowicie chroniłaby przed tą chorobą). Lekarze zalecają by przed wyjazdem podróżujący przeszli kurację z użyciem kombinacji leków: proguanilu i atowakwonu.

Podsumowanie — czy malaria jest groźna?

Statystyki dotyczące zakażeń malarią i związanych z nią zgonów wciąż budzą niepokój. Podczas gdy mieszkańcy krajów wysoko rozwiniętych mogą liczyć na łatwy dostęp do nowoczesnych terapii i opieki medycznej, nie można tego samego powiedzieć o ludności zamieszkującej rejony malaryczne, gdzie o leczenie jest zdecydowanie trudniej. Choć malarii nie można nabawić się przez bezpośredni kontakt z drugim człowiekiem – bo to choroba wywoływana przez pasożyty – to klimat tropikalny, charakteryzujący się wysoką temperaturą i wilgotnością, sprzyja rozmnażaniu się komarów, które przenoszą zarodźce malarii.

Aby zmniejszyć liczbę zachorowań, stosuje się różne środki prewencyjne. Jednym z nich jest osuszanie terenów, na których komary z rodzaju Anopheles mają dogodne warunki do rozmnażania. W ograniczaniu ich populacji znajdują zastosowanie również insektycydy. Na poziomie indywidualnym zaleca się montowanie moskitier w oknach, co zapobiega przedostawaniu się komarów do wnętrza budynków, unikanie przebywania w miejscu i czasie największej aktywności owadów oraz noszenie odzieży ochronnej.