Leki na świerzb: co może pomóc w leczeniu świerzbu?

Czym jest świerzb?

Świerzb to choroba zakaźna wywoływana przez świerzbowca ludzkiego (Sarcoptes scabiei) należącego do roztoczy. Ten pasożyt charakteryzuje się dymorfizmem płciowym — samica jest dwukrotnie większa od samca. Po zapłodnieniu osobnik męski ginie, a samica penetruje warstwę rogową naskórka, drążąc w niej tunele.

Świerzbowiec dziennie składa w naskórku po 2-3 jaja, z których najpierw rozwijają się nimfy, a po 3 tygodniach postaci dorosłe. Męskie osobniki całe życie spędzają na powierzchni skóry gospodarza, natomiast samice są w stanie przeżyć kilka dni w innym środowisku.

Ludzie mylnie wiążą świerzb z brakiem higieny osobistej. Choć niska higiena osobista rzeczywiście stanowi ważny czynnik ryzyka rozwoju świerzbu, osoby dbające o higienę również mogą na niego zachorować. Świerzb łatwo rozprzestrzenia się w dużych grupach ludzi, np. w domach opieki, noclegowniach, szpitalach, żłobkach, szkołach i przedszkolach. Częste przebywanie w takich miejscach wiąże się z wyższym ryzykiem zarażenia świerzbowcem. Choroba występuje częściej w krajach o niskim stopniu rozwoju. Drogą zakażenia jest kontakt z osobą chorą lub używanymi przez nią przedmiotami.

Świerzbowiec zazwyczaj zajmuje skórę nieowłosioną zlokalizowaną między innymi na dłoniach, bocznych powierzchniach palców i podeszwach stóp. Często zajęte są fałdy skórne (np. pępek, piersi, pas) i okolice narządów płciowych. Świerzb u dzieci rozwija się czasami w nieco innych obszarach, na przykład może zajmować owłosioną skórę głowy.

Nieleczony świerzb może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych. Należą do nich przede wszystkim bakteryjne nadkażenia skóry i nasilone reakcje alergiczne. Rozwijają się one w miejscach, w których dochodzi do uszkodzenia skóry wskutek intensywnego drapania. W skrajnych przypadkach może rozwinąć się zakażenie ogólnoustrojowe (posocznica), choroba serca lub choroba nerek.

Jakie są objawy świerzbu?

Typowym objawem zakażenia świerzbowcem jest intensywny świąd skóry, który zazwyczaj nasila się w nocy i po kąpieli. Drapanie powoduje uszkodzenie skóry i tworzenie linijnych śladów zwanych przeczosami. U niektórych osób w przebiegu świerzbu mogą występować silnie swędzące grudki.

Niekiedy świerzb nakłada się na inne choroby skóry, np. atopowe zapalenie skóry, co może potęgować objawy choroby. U dzieci czasami występuje wysypka zajmująca dużą powierzchnię skóry. W przypadku osób dbających o higienę osobistą objawy choroby mogą być słabiej wyrażone.

Co do zasady świerzb nie zajmuje skóry twarzy ani okolicy międzyłopatkowej. Wyjątkiem jest świerzb norweski (hiperkeratotyczny) dotyczący osób z niedoborami odporności (np. chorych na AIDS, po przeszczepie narządu lub w trakcie leczenia przeciwnowotworowego) i mocno zaniedbanych higienicznie. Jest wywołany masywną infestacją świerzbowcami i reakcją alergiczną na te pasożyty. Szybko zajmuje duże powierzchnie ciała i wywołuje liczne zmiany skórne. W przebiegu świerzbu norweskiego obserwuje się intensywne łuszczenie się skóry z tworzeniem grubych łusek i pęknięć.

Leki na świerzb

Najczęściej w leczeniu świerzbu zaleca się stosowanie preparatów o działaniu miejscowym, takich jak permetryna, benzoesan benzylu, krotamiton, maść siarkowa lub maść Wilkinsona. Zewnętrzne leki na świerzb hamują aktywność świerzbowców i pomagają zredukować dolegliwości skórne. Znacznie rzadziej zastosowanie znajdują preparaty doustne z iwermektyną.

Kremy na świerzb

Lekiem pierwszego wyboru w leczeniu świerzbu jest permetryna należąca do przeciwpasożytniczych związków z grupy piretroidów. Mechanizm jej działania polega na niszczeniu kanałów sodowych występujących u stawonogów. Permetryna jest dostępna w postaci kremu o stężeniu 5%. Zazwyczaj wystarczająca okazuje się pojedyncza aplikacja leku.

Cienką warstwę kremu nakłada się na całe ciało, zwracając szczególną uwagę na palce rąk i stóp, skórę nadgarstków, łokci, pach i narządów płciowych. Preparat pozostawia się na skórze na 8 godzin, a po tym czasie pozostałości zmywa wodą z mydłem. Stosowanie miejscowych preparatów permetryny jest uważane za skuteczny i dobrze tolerowany sposób leczenia świerzbu odpowiedni również dla szczególnych grup pacjentów, takich jak dzieci, kobiety w ciąży i karmiące piersią. Krem z permetryną jest dostępny na receptę (Infectoscab, Permetryna Scabinol, Permetryna Scabinol Forte).

W postaci kremu dostępny jest również krotamiton (10%, Crotamiton Farmapol), który jednocześnie wykazuje toksyczny wpływ na świerzbowce i łagodzi świąd. Preparat należy wmasować w skórę objętą świądem. Lek stosuje się 2-3 razy na dobę przez 3-5 dni. Jeśli to konieczne, powtórzenie kuracji jest możliwe po 14 dniach.

Maści na świerzb

Maść siarkowa i inne preparaty siarki to najstarsze znane leki na świerzb. W zależności od wieku pacjenta stosuje się preparat o różnym stężeniu siarki (5% u noworodków, 10% u starszych dzieci, 15-30% u dorosłych). Preparat nakłada się na całą powierzchnię ciała, a po 1-2 godzinach usuwa pozostałości ciepłą wodą. Ze względu na stosunkowo niską skuteczność oraz drażniące działanie siarki maść jest obecnie coraz rzadziej stosowana. Ponadto preferowane są wygodniejsze w użyciu preparaty, które nie będą pozostawiały tłustej warstwy.

Maść Wilkinsona to inny tradycyjny preparat przeciwświerzbowy. Jest to lek recepturowy zawierający siarkę i dziegieć. Obecnie stosuje się go coraz rzadziej ze względu na nieprzyjemny zapach i brudzący kolor. Musi być stosowany 2 razy dziennie przez kilka lub kilkanaście dni.

Roztwory na świerzb

Do leczenia świerzbu wykorzystuje się także 10-procentowy roztwór benzoesanu benzylu. Wykazuje podobny mechanizm działania co permetryna. Stosuje się go 2 razy dziennie przez 3 dni. Obecnie w Polsce nie jest dostępny żaden lek na świerzb zawierający benzoesan benzylu. Można natomiast kupić kosmetyki zawierające ten składnik.

Tabletki na świerzb

Doustne leczenie świerzbu polega na stosowaniu preparatów zawierających iwermektynę. Jest to substancja powodująca zahamowanie przekaźnictwa w układzie nerwowym świerzbowca. Jest zalecana w przypadku świerzbu norweskiego, u osób z obniżoną odpornością oraz w przypadku nieskuteczności leczenia miejscowego. W Polsce jest dostępna wyłącznie w ramach importu docelowego.

Czasami świąd utrzymuje się pomimo wyeliminowania świerzbowca. Na zmniejszenie świądu skóry utrzymującego się po wyleczeniu świerzbu skuteczne mogą okazać się doustne leki przeciwhistaminowe.

Jak zapobiec ponownemu zakażeniu?

Jeśli chodzi o świerzb, leki stanowią kluczowy element terapii, ponieważ przyjmując je, można skutecznie wyeliminować pasożyty. Duże znaczenie mają jednak również działania profilaktyczne chroniące przed nawrotem zakażenia. Przede wszystkim należy poddać leczeniu wszystkie osoby mające bezpośredni kontakt z osobą zarażoną świerzbowcem. W przypadku konieczności leczenia dzieci niezbędna jest konsultacja z lekarzem.

Wszystkie uprzednio noszone ubrania, bielizna, pościel i ręczniki nie mogą być używane przez okres 2 tygodni. WHO zaleca, aby ubrania i pościel wyprać w temperaturze powyżej 50 stopni Celsjusza i umieścić na minimum 72 godziny w szczelnym plastikowym worku.

Odpowiednie działania profilaktyczne należy podjąć już w momencie wystąpienia pierwszych symptomów choroby. Jak najszybciej należy także udać się do lekarza, aby wdrożyć skuteczne leczenie świerzbu.