HPV a rak szyjki macicy - czy wirus HPV powoduje raka?

Czym jest HPV? Czynniki ryzyka

Zanim wyjaśnimy bliżej związek między HPV a rakiem szyjki macicy, należy przypomnieć, czym jest ten patogen i jak dostaje się do organizmu człowieka. Wirus brodawczaka ludzkiego (HPV - Human Papilloma Virus) to patogen z rodziny Papovaviridae, który jest przenoszony niemal wyłącznie drogą płciową (stosunek waginalny, analny, oralny). W niektórych przypadkach do zakażenia dochodzi poprzez kontakt bezpośredni z przedmiotami używanymi przez nosiciela HPV (np. korzystanie z tej samej gąbki do mycia ciała, ręcznika).

Do podstawowych czynników ryzyka zakażenia HPV należą:

• nałogowe palenie tytoniu,
• młody wiek inicjacji seksualnej,
• duża liczba partnerów seksualnych,
• duża liczba przebytych porodów,
• współistnienie innych zakażeń przenoszonych drogą płciową,
• stosowanie antykoncepcji hormonalnej,
• upośledzone funkcjonowanie systemu odpornościowego (np. infekcją wirusową lub lekami osłabiającymi odporność).

Warto nadmienić, iż istnieje związek między wirusem HPV a ciążą jeśli chodzi o ryzyko poronienia. Drobnoustrój może utrudniać donoszenie ciąży, zwłaszcza na jej początkowym etapie.

Wirus HPV a kłykciny kończyste

Nienowotworowym objawem zarażenia human papillomavirus są kłykciny kończyste  (łac. condylomata acuminata), zwane też brodawkami wenerycznymi lub brodawkami płciowymi. Rozwijają się w ciągu kilku miesięcy od zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego. Kłykciny kończyste są to niegroźne zmiany skórne zlokalizowane w okolicy narządów płciowych, występują zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet. Zwykle są białe lub różowe, mają postać płaskich brodawek, grudek o kalafiorowatej powierzchni i średnicy 1-5 mm. Jednak, gdy się powiększą (rozmiary rozlanych formacji mogą mieć nawet 20 cm średnicy) mogą powodować ogromny dyskomfort u pacjenta. Przykładowo, zlokalizowane w kanale odbytu mogą utrudniać defekację - sprawiać ból i pieczenie przy próbie realizacji podstawowych czynności fizjologicznych. Obserwujemy, iż kłykciny kończyste w ciąży zwiększają rozmiary, następnie zmniejszając się po porodzie.

Wirus HPV przyczyną raka szyjki macicy

Rak szyjki macicy to nowotwór złośliwy narządu rodnego kobiety, w skali globalnej plasuje się na 4. miejscu na skali częstości występowania nowotworów u kobiet. Jaką rolę odgrywa wirus HPV w raku szyjki macicy? Kluczową. Zależność przyczynowa między HPV a rakiem szyjki macicy została udokumentowana już w 1996 roku przez ONZ. Lata temu Światowa Organizacja Zdrowia uznała dwa typy patogenu (HPV-16 i HPV-18) za czynniki rakotwórcze dla człowieka. 

Mimo że większość typów wirusa brodawczaka ludzkiego jest relatywnie nieszkodliwych, możemy typy HPV:

• wysokoonkogenne – szczególnie 16, 18, 31, 33, 35, 45, 56, 58, przy czym należy podkreślić, iż wyjątkowo kancerogenne są dwa pierwsze typy HPV-16 i HPV-18, gdyż odpowiadają za około 73% wszystkich przypadków raka szyjki macicy,
• niskoonkogenne – np. typy 6 i 11, które przyczyniają się do powstawania brodawek wenerycznych (kłykcin kończystych). Bardzo rzadko dochodzi do przeniesienia zakażenia tymi typami wirusa HPV z matki na dziecko i rozwój zespołu RRP (za ang. Recurrent Respiratory Papillomatosis), tj. nawracającej brodawczakowatości układu oddechowego.

HPV a rak szyjki macicy - objawy nowotworu

Na początkowym etapie rozwoju rak szyjki macicy może nie dawać absolutnie żadnych objawów. Co więcej, u części kobiet choroba rozwija się bezobjawowo latami. Natomiast, gdy pojawiają się niepokojące symptomy, pacjentki często mylą je z infekcją dróg moczowych. Wczesny rak szyjki macicy spowodowany wirusem HPV niekiedy objawia się pod postacią:

• ciągłych upławów (mogą być śmierdzące i brązowe lub blade oraz wodniste),
• krwawień z pochwy między miesiączkami,
• cięższych i wydłużonych miesiączek,
• nieprawidłowych krwawień po przekwitaniu (menopauzie).

Jeśli chodzi o objawy zaawansowanego raka szyjki macicy, zwykle są to m.in.: 

• utrata łaknienia,
• spadek masy ciała,
• ciągłe zmęczenie,
• bóle miednicy, nóg i pleców,
• problemy z oddawaniem moczu,
• nieustanne parcie na pęcherz.

Wirus HPV a rak szyjki macicy - leczenie

Leczenie raka szyjki macicy wywołanej HPV zależy od stadium zaawansowania choroby oraz stanu ogólnego pacjentki. Może to być np.: chemioterapia, radioterapia, radiochemioterapia. W przypadku zaawansowanych zmian podejmuje się leczenie chirurgiczne, które polega na usunięcie fragmentu macicy. Niekiedy przeprowadza się histerektomię, czyli usunięcie całej macicy wraz z jajnikami i jajowodami. Jednak jest to zabieg radykalny, przeprowadzany w ostateczności.

HPV a rak szyjki macicy - profilaktyka. Czy można zapobiec zachorowaniu?

Jak zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy? HPV będzie miał utrudnione przenikanie do organizmu kobiety, jeśli para zastosuje zabezpieczenie w postaci prezerwatywy. Jednak warto mieć świadomość, iż nie daje to 100% ochrony. Najkorzystniejszą formą zapobiegania infekcji wirusowej i późniejszej chorobie nowotworowej (w przypadku onkogennych typów HPV) są szczepienia ochronne przeciwko HPV. Możemy wybrać jedną spośród 3 typów szczepionek: (2-walentana, 4-walentna i 9-walentna). Szczepienie przeciw wirusowi jest dobrowolne. Najkorzystniej jest zaszczepić się przed pierwszą inicjacją seksualną (czyli potencjalnym kontaktem z human papillomavirus). Rekomendowany wiek szczepień ochronnych przeciwko HPV to 11-13 lat, oczywiście można przyjąć szczepionkę także później. HPV u mężczyzn zwiększa ryzyko rozwoju raka prącia, odbytu, głowy, szyi, dlatego szczepieniom powinny poddać się nie tylko dziewczęta, ale i chłopcy.

W ramach działań zapobiegawczych warto unikać bezpośredniego kontaktu np. przywitania uściskiem dłoni z osobami z widocznymi kurzajkami. Nie powinno się też wspólnie korzystać z rzeczy służących do utrzymania higieny osobiste typu ręczniki. Profilaktyka zakażeń HPV powinna też obejmować ograniczenie liczby partnerów seksualnych.

Kobiety aktywne seksualnie powinny pamiętać o regularnych wizytach u ginekologa w celu skontrolowania stanu zdrowia. Zaleca się, aby nie rzadziej, niż co 3 lata poddawać się badaniu cytologicznemu, które jest bezbolesne i polega na pobraniu wymazów z ujścia zewnętrznego kanału oraz z tarczy szyjki macicy. Cytologia pozwala stwierdzić ewentualne nieprawidłowości w komórkach nabłonka szyjki macicy (np. zmiany przedrakowe i raka szyjki macicy). Natomiast, by upewnić się, czy pacjentka została zakażona wirusem brodawczaka ludzkiego, powinno się wykonać badanie HPV. Wygodnym sposobem jest np. test HPV DNA, który wykorzystuje technologię molekularną i jest bardzo dokładny.