Depresja poporodowa – jak się objawia i jak ją leczyć?

Czym jest depresja poporodowa – czy dotyczy tylko kobiet?

Depresja poporodowa jest to zaburzenie nastroju (zaburzenie afektywne), które może rozwinąć się u rodzica w okresie 4 do 6 tygodni po narodzinach dziecka (choć coraz częściej uważa się, że depresja poporodowa może pojawić się nawet do roku po porodzie). Aby móc stwierdzić wystąpienie depresji poporodowej objawy muszą utrzymywać się przynajmniej dwa tygodnie. Mogą mieć postać zarówno pojedynczego epizodu, jak i uporczywie nawracającego zaburzenia depresyjnego. Choć powszechnie uważa się, że zaburzenie to dotyka tylko kobiety, w rzeczywistości mężczyźni także mogą zachorować na depresję poporodową. Obecnie szacuje się że ten typ depresji dotyka do 20% matek i do 10% ojców.

Obok depresji poporodowej wyróżnia się również poporodowe przygnębienie, które dotyka większość kobiet po porodzie. Ma ścisły związek z obniżeniem nastroju wynikającym ze zmian hormonalnych. Objawia się płaczliwością, przygnębieniem, lękiem i utratą apetytu. Po kilku dniach od porodu, podczas których w organizmie kobiety dochodzi do wyrównania obniżonego poziomu estrogenu i progesteronu, następuje poprawa samopoczucia i możliwość cieszenia się macierzyństwem.

Wyróżnia się również psychotyczną depresję poporodową. Tutaj zaburzeniom nastroju towarzyszą urojenia i halucynacje na temat dziecka. Urojenia np. że dziecko jest demonem czy wcieleniem zła powodują, iż matka może zachowywać się nawet w sposób zagrażający bezpieczeństwu noworodka. Szacuje się że około 80% kobiet po porodzie cierpi z powodu obniżonego nastroju, z czego do 20% doświadczy pełnoobjawowej formy depresji poporodowej.

Depresja poporodowa – przyczyny

Istnieje szereg czynników zwiększających szanse zachorowania na depresję poporodową. Wśród nich można wyróżnić czynniki biologiczne oraz psychospołeczne. Wśród tych biologicznych ogromne znaczenie mają wahania poziomu hormonów. Po porodzie ma miejsce nagły spadek estrogenu – hormonu który wydaje się wręcz niezbędny dla utrzymania u kobiet odpowiednio dobrego nastroju. Wśród innych biologicznych czynników warto wspomnieć również o występowaniu predyspozycji genetycznych.

Jeśli matka młodej matki (babcia dziecka) chorowała na zaburzenie depresyjne po porodzie, istnieje szansa że sytuacja powtórzy się w kolejnym pokoleniu. Istotnym czynnikiem jest także deprywacja (niedobór) snu spowodowana koniecznością wielokrotnego wstawania do malutkiego dziecka. Istotną rolę w pojawieniu się depresji poporodowej pełnią zaburzenia funkcji tarczycy (pojawiające się u 5% kobiet po porodzie) oraz anemia (będącą wynikiem np. znacznej utraty krwi przy porodzie). Mogą istotnie obniżać samopoczucie kobiety po porodzie. Uważa się także, że kobiety zapadające na depresję poporodową już przedtem doświadczały znacznego stresu lub cierpiały z powodu depresji.

Bardzo dużą rolę pełnią wspomnienia matki z sali porodowej. Jeśli poród był trudny i skomplikowany, a personel medyczny nie zachowywał się w sposób empatyczny, również może rozwinąć się depresja poporodowa. To samo dotyczy sytuacji, gdy starania o dziecko były utrudnione lub bardzo długie. Taka sytuacja również może sprzyjać pojawieniu się choroby.

W ramach czynników psychospołecznych istotną rolę pełnią stres, niskie wsparcie społeczne (np. ze strony bliskich – szczególnie partnera i ważnych kobiet np. siostry, mamy, przyjaciółki), trauma w dzieciństwie, problemy w związku, trudności finansowe, niska samoocena, a także trudności w karmieniu piersią i brak wsparcia  społecznego w tym zakresie. W przypadku ojców najbardziej narażeni są ci, których partnerki chorują na depresję poporodową. Szacuje się, że w takiej sytuacji 24 – 50% z nich również rozwinie symptomy depresyjne.

Objawy depresji poporodowej – co powinno wzbudzić naszą uwagę?

Wykrywalność depresji poporodowej znajduje się niestety na zatrważająco niskim poziomie. Uważa się że blisko 50% rodziców cierpiących z powodu depresji poporodowej nigdy nie zostanie zdiagnozowanych i objętych odpowiednią opieką i wsparciem. Dlatego znajomość objawów tego zaburzenia jest tak ważna, a odpowiednia diagnoza pozwoli prawidłowo leczyć to zaburzenie.

Najczęstszym objawem w depresji poporodowej są obsesyjnie nawracające myśli i obawy młodego rodzica, że z powodu swojej niekompetencji, braku wiedzy i doświadczenia, nieodpowiedzialności czy nieudolności, nie jest w stanie odpowiednio zajmować się swoim dzieckiem, a nawet, że może mu poważnie zaszkodzić. Z tego powodu rodzic może intencjonalnie ograniczać kontakt ze swoim dzieckiem z uwagi na jego dobro lub bezpieczeństwo. To wtórnie powoduje poczucie winy i bezradności. Pojawia się wyraźne obniżenie nastroju, któremu towarzyszą zaburzenia w sferze relacji społecznych, motywacji do działania oraz zaburzenia rytmu biologicznego i liczne objawy somatyczne. Pojawia się również poważne zagrożenie wystąpienia prób samobójczych.

Podsumowując, naszą uwagę powinny przykuć następujące objawy depresji:

• chwiejność/ labilność emocjonalna,
• smutek,
• rozdrażnienie, złość
• utrata zainteresowań,
• poczucie winy,
• spadek koncentracji,
• brak energii lub zwiększone pobudzenie,
• myśli samobójcze,
• wycofanie społeczne,
• trudność w opiekowaniu się dzieckiem, niechęć do dziecka,
• trudność w sprostaniu codziennym obowiązkom,
• zaniedbywanie wyglądu i higieny osobistej,
• zaburzenia snu: bezsenność, nadmierna senność,
• zaburzenia apetytu: zwiększony lub zmniejszony apetyt,
• zmniejszona ochota na seks, niechęć do partnera,
• lęk, napady paniki,
• obsesyjne myśli, szczególnie dotyczące dziecka lub hipochondryczne,
• kompulsje (ciągła nieopanowana chęć wykonywania pewnych czynności, często bezsensownych),
• objawy psychosomatyczne, złe samopoczucie nie znajdujące odzwierciedlenia w badaniach lekarskich.

Depresja poporodowa u mężczyzn może przyjmować podobne objawy, ale warto dodatkowo zwrócić uwagę na:

• złość i kłócenie się z innymi,
• nadużywanie alkoholu lub środków psychotropowych,
• izolowanie się od rodziny i bliskich,
• bóle głowy, problemy z trawieniem, bóle mięśni,
• utratę zainteresowania pracą, hobby, seksem,
• pracoholizm
• poczucie ciągłego zmęczenia,
• przemoc.

Testem psychologicznym wykrywającym poporodowe zaburzenia nastroju jest Edynburska Skala Depresji Poporodowej (EPDS). Składa się ona z dziesięciu pytań. Na każde z nich kobieta odpowiada wybierając jedną z czterech możliwych odpowiedzi, najlepiej opisującą jej odczucia w ciągu ostatnich siedmiu dni. Wypełnianie testu z reguły trwa krócej niż 5 minut. Kobiety, które uzyskują punktację graniczną (12, 13 pkt na 30 możliwych) mogą cierpieć depresję i powinny zostać bardziej szczegółowo zbadane lub skierowane na pogłębiającą konsultację do psychologa bądź psychiatry.

Leczenie depresji poporodowej – psychoterapia czy leki?

Leczenie depresji poporodowej, podobnie jak w przypadku depresji lękowej czy innych postaci choroby, powinno być dostosowane do ciężkości zaburzenia. W przypadku łagodnej i umiarkowanej depresji leczeniem pierwszego wyboru jest psychoterapia. Jednak w przypadku ciężkiego przebiegu najlepsze efekty obserwuje się przy połączeniu psychoterapii oraz farmakoterapii.

W leczeniu depresji poporodowej stosuje się zarówno psychoterapię indywidualną jak i grupową. Bardzo pomocny może okazać się udział partnera w terapii. Dodatkowo, pozwoli to przyjrzeć się czy partner także nie rozwinął symptomów depresyjnych. Najwięcej badań potwierdza skuteczność terapii poznawczo-behawioralnej w leczeniu depresji poporodowej.

Najczęściej stosowanymi lekami w depresji poporodowej są antydepresanty z grupy SSRIs. Warto pamiętać, że kobiety bezpośrednio po porodzie mogą metabolizować leki szybciej z powodu wpływu hormonów na enzymy wątrobowe. Dlatego zaleca się rozpoczęcie leczenia od mniejszej dawki, a następnie stopniowe jej zwiększanie.

Przy planowaniu farmakoterapii należy zwrócić uwagę czy kobieta karmi piersią. Leki mogą przechodzić do mleka matki i mieć wpływ na dziecko. Należy dobrać leczenie uznawane za bezpieczne w tej sytuacji. Obecnie dostępne są takie leki.

Do stosunkowo nowych sposobów leczenia depresji poporodowej zalicza się podawanie preparatów estradiolu mające na celu zniwelować wahania poziomu estrogenu po porodzie. Skuteczna wydaje się być również fototerapia (leczenie światłem), znajdująca dotychczas zastosowanie w leczeniu sezonowych zaburzeń nastroju.

Zapobieganie depresji poporodowej – czy można przeciwdziałać jej powstaniu? Jak wspierać młodych rodziców?

Młode matki (i ojcowie) mogą nie zdawać sobie sprawy, że emocje których doświadczają po porodzie wykraczają poza normę. We współczesnym społeczeństwie panuje nacisk na to aby kobieta była dobrą, świadomą matką. To dodatkowo powoduje, że kobieta często boi się przyznać, nawet najbliższym, do swoich emocji, lęków i innych dolegliwości.

Dlatego niezwykle istotna jest uważność najbliższego otoczenia na wszelkie symptomy depresyjne. Jeśli w Twoim otoczeniu są młodzi rodzice, zwróć uwagę na to, czy nie prezentują przedstawionych powyżej objawów. Postaraj się wspierać w miarę możliwości takie osoby, pytać otwarcie o ich potrzeby. Czasem nawet mały gest lub dobre słowo potrafi wesprzeć młodych rodziców na duchu. Jeśli obserwujesz u kogoś bliskiego powyższe objawy – reaguj. Porozmawiaj z taką osobą i z innymi osobami z jej bliskiego otoczenia. Jeśli widzisz realne zagrożenie dla życia rodzica lub dziecka – dzwoń na pogotowie.

Co ważne, depresja poporodowa jeśli wystąpiła raz, może wystąpić także po urodzeniu kolejnego dziecka. Dlatego w niektórych przypadkach lekarz psychiatra może zalecić profilaktyczne przyjmowanie leku przeciwdepresyjnego w kolejnej ciąży.