Czym jest i jak działa skala depresji Hamiltona?

Skala depresji Hamiltona: co to jest?

Skala depresji Hamiltona jest narzędziem oceny, które zostało opracowane przez Maxa Hamiltona, a następnie opublikowane w 1960 roku. Skala ta powstała jako metoda wykrycia stopnia nasilenia objawów depresji ówcześnie zdiagnozowanych pacjentów, a także badanie zmian w stanie pacjenta w czasie. W tym znaczeniu należy wskazać, że głównymi celami stosowanie skali depresji Hamiltona jest ocena nasilenia zaburzeń depresyjnych, ocena wpływu możliwych terapii na każdy ze składników, które narzędzie ocenia. Wskazać, że skala depresji Hamiltona nie jest przeznaczona do diagnozy, lecz do oceny stanu pacjenta, u którego wcześniej została zdiagnozowana depresja. Niemniej jednak skala znajduje również zastosowanie w ocenie obecność objawów depresyjnych innych problemach oraz stanach chorobowych.

Skala depresji Hamiltona to najczęściej stosowany w psychiatrii ogólnej test na depresję. Występuje on w dwóch wariantach – 17 pytań oraz 21 pytań. Niemniej jednak z uwagi na fakt, że ostatnie cztery pytania nie służą ocenie nasilenia depresji, zazwyczaj stosowana jest krótsza wersja testu obejmująca 17 pytań. 

Należy wskazać, że skala depresji Hamiltona ocenia zachowanie oraz stan pacjenta w takich obszarach jak:

• nastrój depresyjny;
• poczucie winy;
• zniechęcenie do życia, myśli i tendencje samobójcze;
• zaburzenia spania oraz zasypiania;
• aktywność złożona, praca;
• spowolnienie, zahamowanie;
• niepokój, podniecenie ruchowe;
• lęk – objawy depresyjne i somatyczne;
• objawy somatyczne ogólne;
• utrata libido;
• hipochondria;
• ubytek masy ciała;
• krytycyzm (wgląd).

Powyższe czynniki można podzielić na kilka głównych kategorii, które podlegają ocenie. W tym znaczeniu oceniany jest nastrój, waga, upośledzenie funkcji poznawczych, zmienna dobowa, spowolnienie oraz zakłócenia snu.

Skala depresji Hamiltona

1. Nastrój depresyjny

0 = Nie stwierdza się

1 = Ujawniany przez pacjenta dopiero po zapytaniu

2 = Ujawnia depresję spontanicznie

3 = Stwierdza się niewerbalne przejawy depresji (wyraz twarzy; głos, płacz)

4 = Depresja stanowi jedyny typ nastroju ujawniany drogą werbalną  i niewerbalną

2. Poczucie winy

0 = Nie stwierdza się

1 = Poczucie sprawienia zawodu innym, wymówki wobec siebie

2 = Rozważania o winie, błędach popełnionych w przeszłości

3 = Przekonanie, że obecna choroba jest karą, urojenie winy

4 = Omamy słuchowe o treści oskarżającej pacjenta, denuncjującej

3. Zniechęcenie do życia, myśli, tendencje samobójcze

0 = Nie stwierdza się

1 = Poczucie, że nie warto żyć

2 = Pragnienie (życzenie) śmierci, np. drogą naturalną

3 = Myśli o samobójstwie, zamiary

4 = Próby samobójcze (brać pod uwagę jedynie poważne)

4. Zaburzenia zasypiania

0 = Nie stwierdza się

1 = Sporadyczne trudności z zasypianiem (oczekiwanie na sen ponad 0,5 godziny)

2 = Częste, znaczne trudności z zasypianiem

5. Sen płytki, przerywany

0 = Nie stwierdza się

1 = Płytki, niespokojny sen

2 = Budzenie się w nocy; opuszczanie łóżka (nie oceniać budzenia się w związku z potrzebami fizjologicznymi)

6. Wczesne budzenie się

0 = Nie stwierdza się

1 = Budzenie się nad ranem i ponowne zasypianie

2 = Budzenie się zbyt wczesne z niemożnością ponownego uśnięcia

7. Aktywność złożona, praca

0 = Nie stwierdza się zaburzeń aktywności

1 = Poczucie obniżonej wydolności, niechęć do podejmowania aktywności złożonej

2 = Utrata zainteresowań i chęci do działania, wykonywania pracy; hobby

3 = Zmniejszenie liczby godzin przeznaczonych na aktywność złożoną (praca, rozrywki, hobby); w szpitalu: gdy pacjent zajmuje się aktywnością złożoną poniżej 3 godzin dziennie

4 = Niezdolność do pracy, przerwa w pracy, w oddziale brak przejawów spontanicznej aktywności.

8. Spowolnienie, zahamowanie

(myślenia, mowy, upośledzenie koncentracji uwagi, obniżenie aktywności ruchowej w czasie badania)

0 = Nie stwierdza się

1 = Nieznaczne

2 = Wyraźne spowolnienie

3 = Na skutek zahamowania – trudności w przeprowadzeniu badania

4 = Osłupienie

9. Niepokój, podniecenie ruchowe

0 = Nie stwierdza się

1 = Zaznaczony niepokój manipulacyjny

2 = Wyraźny niepokój manipulacyjny; przebieranie palcami, bawienie się włosami

3 = Niepokój ruchowy; niemożność przebywania w jednym miejscu

4 = Podniecenie ruchowe, wykręcanie rąk, obgryzanie paznokci, wyrywanie włosów, przygryzanie warg

10. Lęk – objawy depresyjne

0 = Nie stwierdza się

1 = Subiektywne: napięcie, rozdrażnienie

2 = Martwienie się drobiazgami

3 = Cechy lęku w wyrazie twarzy i w wypowiedziach

4 = Lęk i obawy ujawniane spontanicznie przez pacjenta

11. Lęk – objawy somatyczne

(oceniać: suchość w jamie ustnej, biegunki, wzdęcia, palpitacje, objawy hiperwentylacji, pocenie się, częste oddawanie moczu, zawroty głowy, nieostre widzenie)

0 = Nie stwierdza się

1 = Łagodnie (nieznacznie) nasilone

2 = Umiarkowanie nasilone

3 = Znaczne (ciężkie) nasilenie

4 = Nasilenie bardzo duże, dominuje

12. Przewód pokarmowy, brak apetytu, zaparcia

0 = Nie stwierdza się

1 = Brak apetytu, ale pokarmy spożywa bez pomocy personelu

2 = Jada mało, pod namową lub przy pomocy personelu, stałe zaparcia

13. Objawy somatyczne ogólne

0 = Nie stwierdza się

1 = Uczucie ciężaru w głowie, karku, barkach, wzmożona męczliwość, utrata energii

2 = Znaczne nasilenie dolegliwości wymienionych w punkcie 1

14. Utrata libido, popędu seksualnego, zaburzenia miesiączkowania

0 = Nie stwierdza się

1 = Nasilenie łagodne

2 = Nasilenie znaczne

x = Nie dotyczy

15. Hipochondria

0 = Nie stwierdza się

1 = Zaabsorbowanie problemem własnego ciała

2 = Nadmierna dbałość o zdrowie, obawy przed chorobą

3 = Narzekanie i skargi na złe zdrowie, żądanie pomocy, leczenia

4 = Urojenia hipochondryczne

16. Ubytek masy ciała

A = Ocena danych z wywiadu (przeszłość)

0 = Nie stwierdza się

1 = Prawdopodobnie wystąpiła utrata masy w związku z obecną chorobą

2 = Potwierdzona utrata masy ciała

B = Ocena stanu aktualnego (oceniać okres 1 tygodnia)

0 = Poniżej 0,5 kg

1 = Od 0,5 do 1 kg (na tydzień)

2 = Powyżej 1 kg (na tydzień)

17. Krytycyzm (wgląd)

0 = Poczucie obecności depresji jako choroby (krytycyzm zachowany)

1 = Krytycyzm częściowo zachowany – poczucie obecności choroby; ale jest ona następstwem np. wadliwej diety; infekcji, przemęczenia itp.

2 = Brak krytycyzmu

18. Wahania dobowe samopoczucia

A = Obecność wahań dobowych

0 = Nie stwierdza się

1 = Gorzej rano

2 = Gorzej wieczorem

B = Nasilenie wahań dobowych

0 = Nie stwierdza się

1 = Łagodne

2 = Wyraźne

19. Depersonalizacja, derealizacja

0 = Nie stwierdza się

1 = Łagodnie wyrażone

2 = Umiarkowane nasilenie

3 = Nasilone znacznie

4 = Skrajnie, ciężkie

20. Urojenia

0 = Nie stwierdza się

1 = Podejrzliwość

2 = Ksobność

3 = Urojenia ksobne, prześladowcze

4 = Omamy słuchowe o treści prześladowczej

21. Natręctwa, fobie

0 = Nie stwierdza się

1 = Umiarkowanie wyrażone

2 = Znacznie nasilone

Skala depresji Hamiltona: interpretacja

Wykonanie testu Hamiltona pozwala na określenie skali zachowań depresyjnych, a przez to zaburzeń psychicznych związanych z depresją. Odpowiedzi na pytania zawierają się w skali od 0 do 4, z wyjątkiem niektórych elementów o niższej wadze, które wynoszą od 0 do 2 punktów. Na podstawie wyników określa się normy zachowań i zachowania depresyjne. Dlatego też podliczenie punktacji testu umożliwia ocenę problemu. Interpretacja wyników jest stosunkowo prosta i polega przede wszystkim na podliczeniu punktów. W tym znaczeniu wynik poniżej siedmiu punktów sugeruje brak występowania zaburzeń. Uzyskanie wyniku do 12 punktów wskazuje na depresję łagodną, a do 17 – umiarkowane zaburzenia depresyjne. Wyniki między 18 a 29 punktów wskazują na stadium ciężkie, zaś uzyskanie od 30 do 52 (maksymalny wynik) punktów wiąże się z interpretacją bardzo ciężkiego przypadku depresji, z zagrożeniem samobójstwem.

Należy jednocześnie wskazać, iż samodzielne wykonywanie testu skali depresji Hamiltona i samodiagnoza w oparciu o odpowiedź na pytanie, „czy występuje u mnie ten objaw depresji” jest błędem. Okazuje się bowiem, że własna ocena chorego może być zaburzona i niemiarodajna, co w konsekwencji może prowadzić do wysnucia niewłaściwych wniosków. Osoby, podejrzewające u siebie depresję mogą bezpiecznie skorzystać z narzędzia jakim jest skala depresji Becka.

Depresja może dotyczyć każdego bez względu na wiek czy płeć. Dodatkowo zaburzenia depresyjne mogą występować pod różną postacią, dlatego też wyróżnić można między innymi depresję kliniczną czy depresję reaktywną. Skalę depresji z kolei umożliwia wykonanie testu i interpretacja wyników skali depresji Hamiltona.