Cukrzyca typu 1 u dzieci – przyczyny, objawy, leczenie

Cukrzyca typu 1 u dzieci – przyczyny

Cukrzyca to metaboliczna choroba przewlekła charakteryzująca się hiperglikemią, czyli stale podwyższonym stężeniem glukozy we krwi, wynikającym z nieprawidłowego wydzielania insuliny przez komórki beta wysp trzustki. Podstawowym zadaniem insuliny jest regulacja poziomu cukru we krwi bezpośrednio po posiłku i utrzymywanie go w bezpiecznym dla organizmu stężeniu. W medycynie wyróżniamy różne typy cukrzycy, między innymi cukrzycę w ciąży czy cukrzycę typu 2, jednak cukrzyca u dzieci to najczęściej cukrzyca typu 1 – choroba autoimmunologiczna, w której układ odpornościowy niszczy komórki trzustki produkujące insulinę. 

Proces autoagresji jest zazwyczaj rozciągnięty w czasie, w efekcie czego przez wiele lat możemy mieć do czynienia z cukrzycą utajoną, która nie daje jednoznacznych objawów lub są one na tyle skąpe, że nie budzą niepokoju. Typowe dla cukrzycy symptomy pojawiają się najczęściej w momencie, gdy znaczna część komórek beta ulegnie destrukcji, wskutek czego dochodzi do nieprawidłowo wysokiego poziomu glukozy we krwi, zwanego hiperglikemią oraz poważnych zaburzeń w metabolizmie węglowodanów. 

Jakie są przyczyny cukrzycy typu 1 u dzieci? Dotychczas nie udało się ustalić przyczyny wytwarzania przez organizm przeciwciał skierowanych przeciwko komórkom odpowiedzialnym za wytwarzanie insuliny, jednak kluczowe są w tym przypadku uwarunkowania genetyczne. Przy czym nie dziedziczy się cukrzycy, ale skłonność do chorób autoimmunologicznych, więc sama predyspozycja nie determinuje zachorowania na cukrzycę typu 1. Do rozwinięcia się choroby potrzebny jest tzw. czynnik inicjujący, wywołujący proces autodestrukcji komórek beta trzustki. 

Czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia insulinozależnej postaci cukrzycy, które bierze się pod uwagę, to między innymi:

• infekcja wirusowa lub bakteryjna,
• zakażenie pasożytami,
• chroniczny niedobór witaminy D,
• stres,
• wiek matki powyżej 40. roku życia,
• wczesne karmienie mlekiem krowim.

Przeczytaj, jakie są przyczyny cukrzycy u niemowlaka.

Cukrzyca typu 1 u dzieci – objawy

Choć cukrzyca typu 1 częściej diagnozowana jest u dzieci, może być rozpoznana w każdym wieku, również u osób dorosłych, aczkolwiek zdarza się to stosunkowo rzadko. Niemniej symptomy choroby są tożsame, niezależnie od wieku pacjenta. Wśród najbardziej typowych objawów cukrzycy wymienia się przede wszystkim wzmożone pragnienie oraz nadmierne wydalanie moczu. Można przyjąć, że zwiększona częstotliwość oddawania moczu wynika niejako ze wzmożonego pragnienia, jednak jest to również reakcja obronna organizmu, który próbuje pozbyć się nadmiaru glukozy. Z kolei nadmierne pragnienie to nic innego jak próba rozcieńczenia glukozy. Należy podkreślić, że w przypadku dzieci z nierozpoznaną cukrzycą potrzeba uzupełniania płynów jest tak duża, że nie sposób jej ugasić. 

Objawy cukrzycy typu 1 u dzieci to najczęściej:

• nadmierne pragnienie przez całą dobę, picie w nocy,
• częstomocz, tzw. poliuria (u niemowląt niepokojącym objawem powinna być permanentnie przepełniona pieluszka, u starszych dzieci z cukrzycą typu 1 może dochodzić do moczenia nocnego),
• zmęczenie i apatia,
• wzmożony apetyt niepowodujący przybierania na wadze,
• utrata masy ciała,
• zmiany w zachowaniu dziecka,
• sucha i swędząca skóra,
• bóle brzucha, nudności i wymioty,
• charakterystyczny zapach acetonu z ust.

Objawy cukrzycy insulinozależnej u dzieci będące efektem przecukrzenia, są bardzo uciążliwe i zaburzają normalne funkcjonowanie, dlatego nie powinny być przez rodziców bagatelizowane. Zwlekanie z wizytą u lekarza może doprowadzić do zaostrzenia przebiegu choroby, a w konsekwencji do poważnych powikłań, takich jak zmiany w małych naczyniach krwionośnych (mikroangiopatia cukrzycowa), drgawki wynikające z nieprawidłowego poziomu cukru we krwi nazywane potocznie padaczką cukrzycową, zaburzeniami w obrębie jelita cienkiego i grubego, tzw. biegunką cukrzycową oraz innymi, groźnymi następstwami, w tym do śpiączki cukrzycowej, która jest bezpośrednim zagrożeniem życia.

Cukrzyca typu 1 u dzieci – diagnostyka

W momencie pojawienia się wyżej wymienionych objawów, w pierwszej kolejności należy zgłosić się do lekarza pediatry, który zbada pociechę, omówi z rodzicami dolegliwości dziecka oraz ustali ich przebieg, nasilenie oraz czas trwania. Oprócz pogłębionego wywiadu lekarskiego i badań fizykalnych, diagnostyka cukrzycy wymaga przeprowadzenia dodatkowych badań laboratoryjnych, które pomogą określić poziom cukru we krwi. Prawidłowe wartości glikemii na czczo u zdrowych osób powinny mieścić się w zakresie 70-99 mg/dl, natomiast dwie godziny po posiłku wartość ta nie powinna przekroczyć 140 mg/dl. 

Podstawowe badania w diagnostyce cukrzycy to:

• glikemia na czczo – polega na oznaczeniu poziomu glukozy we krwi żylnej pobranej na czczo, minimum 8 godzin po ostatnim posiłku. Wynik pomiaru powinien mieścić się w przedziale 70-99 mg/dl (3,9 – 5,5 mmol/l). Wartość ≥ 126 mg/dl (7,0 mmol/l) stwierdzona 2-krotnie w różnych dniach oznacza cukrzycę.
• glikemia przygodna – ocena stężenia glukozy we krwi o jakiejkolwiek porze dnia, bez względu na spożyty posiłek. Badanie zaleca się głównie pacjentom ze stwierdzonymi nieprawidłowościami poziomu glukozy na czczo. Wartość przekraczająca 200 mg/dl występująca z typowymi objawami klinicznymi może wskazywać na cukrzycę.
• doustny test tolerancji glukozy OGTT – glikemia w osoczu krwi żylnej w 120 minucie od obciążenia 75 g glukozy rozpuszczonej w ok. 300 ml wody. Prawidłowy poziom glukozy po upływie 120 minut wynosi < 140 mg/dl (<7,8 mmol/l), natomiast wynik glikemii po 2 godzinach wynoszący ponad 200 mg/dl (11,1 mmol/l) pozwala lekarzowi na rozpoznanie cukrzycy.

W niektórych przypadkach lekarz może zlecić badania dodatkowe określające obecność przeciwciał skierowanych przeciwko antygenom wysepek trzustki, występujących u pacjentów z cukrzycą typu 1 o charakterze autoimmunizacyjnym. Badania mierzące poziom przeciwciał związanych z cukrzycą to:

• przeciwciała przeciwko komórkom wysp trzustkowych ICA,
• przeciwciała przeciwko insulinie IAA,
• przeciwciała przeciwko dekarboksylazie kwasu glutaminowego GADA,
• przeciwciała przeciwko fosfatazie tyrozyny IA-2A.

Cukrzyca typu 1 u dzieci – leczenie

Cukrzyca typu 1 nazywana jest cukrzycą insulinozależną, co oznacza, że chorobę zawsze leczy się insuliną. Lek podawany jest w postaci zastrzyków lub jako stały wlew insuliny, za pomocą pompy insulinowej. Ponieważ zdrowy organizm bardzo precyzyjnie gospodaruje insuliną, odtworzenie tego procesu przy podawaniu insuliny z zewnątrz nie należy do najłatwiejszych i wymaga wiedzy oraz dużej samokontroli. Dawki insuliny dobierane są indywidualnie, dlatego kluczowa jest umiejętność prawidłowej kontroli glikemii, modyfikowania dawek insuliny oraz właściwa reakcja w przypadku wystąpienia hiperglikemii (przecukrzenia) oraz hipoglikemii (niedocukrzenia). Niezależnie od metody podawania insuliny, podstawowym celem leczenia cukrzycy typu 1 jest utrzymywanie poziomu cukru we krwi jak najbliżej normy występującej u osób zdrowych.

Cukrzyca typu 1 to, w przeciwieństwie do cukrzycy typu 2, choroba niezależna od masy ciała, jednak w przebiegu leczenia bardzo ważne jest prowadzenie zdrowego stylu życia, szczególnie odpowiednio zbilansowanej diety – unikanie niezdrowych przekąsek, przetworzonego jedzenia oraz węglowodanów prostych, które szybko podnoszą poziom cukru we krwi. Ważne jest również, by na każdy posiłek podać właściwą dawkę insuliny. W szacowaniu zalecanej ilości insuliny pomocne są systemy wymienników węglowodanowych oraz wymienników białkowo-tłuszczowych, stworzone specjalnie dla diabetyków. 

Ciężko wyobrazić sobie dziecko, które nie lubi słodkości i jest w stanie zrezygnować z nich bez żalu, dlatego, w przypadku cukrzycy u najmłodszych, istotne jest wsparcie i pomoc rodziców. Nierzadko to właśnie oni odgrywają kluczową rolę i to na ich barki spada wsparcie pociechy w codziennych zmaganiach z chorobą. Cukrzycy typu 1 u dzieci nie można zapobiec, jednak wskutek odpowiedniego działania można zapobiegać powikłaniom schorzenia i łatwiej je kontrolować. 

Skutki cukrzycy typu 1 u dzieci

Wystąpienie charakterystycznych dla cukrzycy, uciążliwych objawów skłania pacjentów do szybkiej wizyty u lekarza i przeprowadzenia badań diagnostycznych. Skutki cukrzycy typu 1 u dzieci rzadko są więc następstwem nieleczonej choroby. Zazwyczaj wynikają z nieprawidłowej kontroli cukru we krwi, mogącej doprowadzić do nieodwracalnych powikłań i zaostrzenia przebiegu choroby, co automatycznie przekłada się na jakość życia dziecka. Powikłania cukrzycy możemy podzielić na ostre i przewlekłe. 

Wśród ostrych powikłań cukrzycy wymienia się hipo- i hiperglikemię oraz kwasicę ketonową, której następstwem może być śpiączka cukrzycowa, a nawet śmierć chorego. Z kolei do przewlekłych skutków cukrzycy zalicza się głównie:

• nefropatię (uszkodzenia nerek),
• neuropatię (uszkodzenia nerwów),
• retinopatię cukrzycową (uszkodzenia oczu), 
• mikro- i makroangiopatie (uszkodzenia naczyń krwionośnych),
• częste infekcje,
• choroby zębów i dziąseł.

Ile żyją dzieci z cukrzycą typu 1?

Cukrzyca typu 1 jest chorobą przewlekłą, nie można jej wyleczyć. Zdiagnozowanie schorzenia nie oznacza jednak wyroku, ponieważ współczesne metody leczenia cukrzycy pozwalają dzieciom normalnie funkcjonować, podobnie jak ich zdrowi rówieśnicy. Kluczowe dla diabetyka jest systematyczne monitorowanie glikemii, nawet kilka razy na dobę. Do samodzielnego badania służą glukometry oraz specjalne systemy do ciągłego kontrolowania poziomu cukru we krwi. Życie z chorobą wymaga ogromnej samodyscypliny i determinacji, jednak można się jej nauczyć, a co więcej – cukrzyca nie jest i nie powinna być ograniczeniem dla normalnych, codziennych aktywności.