Cukrzyca typu 1 – przyczyny, objawy, diagnostyka

Cukrzyca typu 1 – co to jest?

Cukrzyca typu 1 (określana również cukrzycą insulinozależną), jest przewlekłą chorobą autoimmunologiczną, która charakteryzuje się brakiem lub niskim poziomem insuliny – hormonu wydzielanego przez trzustkę. Insulina jest niezbędna do regulacji poziomu cukru we krwi poprzez ułatwianie wchłaniania glukozy do komórek organizmu, dzięki czemu staje się podstawowym źródłem energii.

W przebiegu cukrzycy typu 1 układ odpornościowy organizmu atakuje i niszczy komórki beta trzustki, które odpowiadają za wytwarzanie i wydzielanie insuliny. Brak lub niewystarczająca ilość tego hormonu prowadzi do wysokiego stężenia glukozy we krwi, powodując hiperglikemię i związane z nią powikłania zdrowotne.  

Choroba jest najczęściej diagnozowanym typem cukrzycy u dzieci, młodzieży i  osób przed 30. rokiem życia, jednak może pojawić się w każdym wieku. Cukrzyca zwykle postępuje w szybkim tempie i wymaga leczenia do końca życia. Wolno postępująca postać cukrzycy typu 1 występuje u dorosłych i nosi nazwę cukrzycy utajonej. 

Brak wystarczającej ilości insuliny powoduje gromadzenie się glukozy w krwiobiegu, co często wywołuje szereg niepożądanych objawów, do których należą: 

• wzmożone pragnienie, 
• częste oddawanie moczu, 
• ciągłe uczucie głodu, 
• nadmierna senność i zmęczenie, 
• nagła utrata masy ciała,  
• zaburzenia widzenia, 
• problemy skórne, 
• nudności,
• częste infekcje układu moczowo-płciowego.

Cukrzyca typu 1 jest chorobą przewlekłą i wymaga ciągłego leczenia, w tym regularnego podawania insuliny oraz monitorowania poziomu glukozy we krwi.

Cukrzyca typu 1 – przyczyny

Dokładne przyczyny cukrzycy typu 1 nie są do końca znane, jednak za jej podłoże uważa się uwarunkowania genetyczne i czynniki środowiskowe. Duże prawdopodobieństwo zachorowania na cukrzycę typu 1 mają osoby z dodatnim wywiadem rodzinnym w kierunku cukrzycy insulinozależnej. Badania dowodzą, że u osób, u których rodziców występuje również ta choroba, ryzyko dziedziczenia genów odpowiedzialnych za rozwój cukrzycy typu 1 wynosi około 10%. 

W przeciwieństwie do cukrzycy typu 2, cukrzyca insulinozależna zwykle nie jest związana z takimi czynnikami jak otyłość, niewłaściwe nawyki żywieniowe lub brak aktywności fizycznej. Uważa się, że wpływ na rozwój cukrzycy typu 1 mogą mieć niektóre infekcje wirusowe, wywołujące reakcję autoimmunologiczną w organizmie, co prowadzi do niszczenia komórek wysp trzustkowych. Wśród chorób, które mogą wywołać hiperglikemię, znajdują się m.in. różyczka, cytomegalia i grypa. 

Diagnostyka cukrzycy typu 1

Cukrzyca typu 1 jest chorobą przewlekłą, która wymaga dokładnej diagnostyki w celu właściwego rozpoznania choroby, wdrożenia odpowiedniego leczenia i zapobiegania rozwojowi powikłań.  

Diagnostyka cukrzycy typu 1 opiera się zwykle na następujących badaniach laboratoryjnych: 

• pomiar stężenia glukozy na czczo – wynik oznaczenia glukozy powyżej 126 mg/dl stanowi podstawę rozpoznania cukrzycy typu 1 i cukrzycy typu 3, 
• oznaczenie glukozy w moczu – badanie moczu może pomóc w zdiagnozowaniu cukrzycy, ponieważ w przebiegu choroby nadmiar glukozy jest wydalany z moczem, 
• doustny test obciążenia glukozą (krzywa cukrowa, doustny test tolerancji  glukozy) – badanie polega na pomiarze stężenia glukozy na czczo z krwi żylnej, a następnie po godzinie i dwóch po podaniu roztworu 75 g glukozy; cukrzycę, w tym cukrzycę ciążową, diagnozuje się przy stężeniu powyżej 200 mg/dl, 
• oznaczenie hemoglobiny glikowanej, które pozwala na określenie średniego poziomu glukozy we krwi z ostatnich dwóch lub trzech miesięcy, 
• pomiar stężenia insuliny we krwi – w przebiegu cukrzycy, w tym cukrzycy u mężczyzn, poziom insuliny we krwi jest zwykle bardzo niski, 
• oznaczenie przeciwciał przeciwko antygenom wysp trzustkowych – pozwala na wczesne rozpoznanie cukrzycy typu 1 lub ryzyka jej rozwinięcia, służy także do różnicowania typów cukrzycy, w tym cukrzycy typu 2 i cukrzycy utajonej (typ LADA), 
• badanie glikemii przygodnej – służy do pomiaru poziomu cukru we krwi w dowolnym momencie dnia, niezależnie od posiłku; hiperglikemię stwierdza się po przekroczeniu 200 mg/dl według wskaźników referencyjnych, 
• oznaczenie C-peptydu – badanie wykonywane jest w różnicowaniu typów cukrzycy, a także w ocenie skuteczności doustnych leków przeciwcukrzycowych; niskie stężenie C-peptydu stwierdzane jest w cukrzycy insulinozależnej, 
• rozpoznanie objawów wskazujących na hiperglikemię (nadmierne pragnienie, częste oddawanie moczu, utrata masy ciała przy ciągłym uczuciu głodu, zmęczenie. 

Leczenie cukrzycy typu 1

Leczenie cukrzycy typu 1 polega na regularnym monitorowaniu stężenia glukozy we krwi, zmianie nawyków żywieniowych i zwiększeniu aktywności fizycznej. Cukrzyca insulinozależna wymaga podawania insuliny z zewnątrz, poprzez podskórne podanie hormonu za pomocą strzykawek, penów insulinowych lub pompy insulinowej. Dawkowanie insuliny, a także jej rodzaj (krótkodziałająca lub o średnim czasie działania) uzależnione jest od spożywanych posiłków i stężenia glukozy we krwi, a także takich czynników jak aktywność fizyczna czy pora dnia. 

Leczenie cukrzycy typu 1, choć wymaga podawania insuliny do końca życia chorego, powinno być poparte zdrowym stylem życia, w tym zbilansowaną dietą i regularną aktywnością fizyczną. Ważne jest również unikanie palenia papierosów, a także ograniczenie spożycia alkoholu, które może prowadzić do rozwoju cukrzycy alkoholowej. 

Czy cukrzyca typu 1 może się cofnąć? 

Niestety, cukrzyca typu 1, określana również insulinozależną, jest chorobą przewlekłą i nieuleczalną. W wyniku rzeczywistego braku insuliny, który spowodowany jest reakcją autoimmunologiczną organizmu, konieczne jest dostarczenie tego hormonu z zewnątrz, aby regulacja poziomu cukru we krwi w przedziale wartości prawidłowych była możliwa. Cukrzyca typu 1 wymaga regularnego stosowania insuliny oraz monitorowania poziomu cukru we krwi przez całe życie. 

Przez ostatnie lata trwają badania nad nowymi metodami leczenia cukrzycy typu 1, takimi jak terapia komórkowa, immunomodulacja czy wykorzystanie Werapamilu – leku na nadciśnienie, który może być stosowany jako lek pomocniczy w terapii cukrzycy insulinozależnej. Metody te mają na celu przywrócenie prawidłowych funkcji trzustki i kontrolowania poziomu cukru we krwi bez konieczności podawania insuliny, jednak na ten moment nie są jeszcze powszechnie dostępne. 

Życie z cukrzycą typu 1

Pomimo braku sposobu na całkowite wyleczenie cukrzycy typu 1, to przy odpowiednim postępowaniu chorzy są w stanie normalnie funkcjonować i mogą uniknąć rozwoju powikłań. Ważne jest, aby osoby dotknięte cukrzycą typu 1, systematycznie kontrolowały poziom cukru we krwi, przyjmowały insulinę lub doustne leki przeciwcukrzycowe zgodnie z zaleceniami lekarza, dbały o zbilansowaną dietę i regularną aktywność fizyczną. Nieleczona hiperglikemia jest chorobą śmiertelną i wpływa na skrócenie życia chorego o kilka, a nawet kilkanaście lat. 

W niektórych przypadkach, zwłaszcza u dzieci, można zaobserwować okresy remisji, w czasie których stężenie glukozy jest niższe i zmniejsza się zapotrzebowanie na insulinę. Okres ten występuje zwykle kilka miesięcy po rozpoznaniu cukrzycy typu 1 i może trwać nawet pół roku, jednak u większości pacjentów choroba będzie wymagała stałej kontroli i leczenia przez całe życie.

Cukrzyca typu 1 – powikłania

Powikłania cukrzycy typu 1 nie różnią się znacząco od powikłań pozostałych rodzajów cukrzycy. Poniżej przedstawione są najczęstsze z nich: 

• choroby serca i naczyń krwionośnych – cukrzyca typu 1 zwiększa ryzyko chorób układu krążenia, takich jak choroba wieńcowa, zawał mięśnia sercowego, miażdżyca czy udar mózgu, 
• zaburzenia pracy nerek – hiperglikemia prowadzi do uszkodzenia nerek i zaburzeń ich funkcjonowania; najczęstszym powikłaniem cukrzycy jest nefropatia cukrzycowa i zespół nerczycowy,
• zaburzenia wzroku – cukrzyca prowadzi do uszkodzenia siatkówki oka, co może skutkować pogorszeniem widzenia, a nawet utratą wzroku; wśród innych powikłań ocznych znajduje się zaćma, retinopatia cukrzycowa i jaskra wtórna, 
• neuropatia cukrzycowa – schorzenie związane z uszkodzeniem nerwów obwodowych; może powodować mrowienie, drętwienie oraz wrażliwość kończyn na dotyk i zmianę temperatury, 
• stopa cukrzycowa – poważne powikłanie cukrzycy, charakteryzujące się owrzodzeniem, infekcją lub zniszczeniem tkanek głębokich stopy, spowodowane uszkodzeniem nerwów obwodowych lub naczyń krwionośnych, 
• kwasica ketonowa – charakteryzująca się obecnością ciał ketonowych w moczu i krwi, które organizm wytwarza zamiast glukozy ze względu na niewystarczającą ilość insuliny; powikłanie jest stanem zagrożenia życia, 
• zmiany skórne, w tym rumień cukrzycowy, rogowacenie ciemne, obumieranie tłuszczowate skóry; cukrzyca zwiększa także ryzyko infekcji skórnych oraz powoduje nadmierne wysuszenie i łuszczenie się skóry, 
• choroby zębów i dziąseł – hiperglikemia może prowadzić do chorób przyzębia, zapalenia dziąseł, próchnicy, paradontozy i zwiększonej podatności na infekcje jamy ustnej, 
• problemy z erekcją u mężczyzn, 
• zmiany kostno-stawowe, w tym zespół cieśni nadgarstka, cheiroartropatia cukrzycowa, osteoporoza i reumatoidalne zapalenie stawów,  
• zaburzenia żołądkowo-jelitowe, takie jak enteropatia cukrzycowa, gastropareza i zaparcia.