Co warto wiedzieć o polineuropatii cukrzycowej? Przyczyny, objawy, leczenie

Co to jest polineuropatia cukrzycowa?

Polineuropatia cukrzycowa jest przewlekłym powikłaniem cukrzycy, będącym wynikiem wysokiego stężenia glukozy we krwi. Choroba pojawia się zwykle na skutek nieleczonej hiperglikemii, która prowadzi do zaburzeń układu nerwowego, a dokładnie do uszkodzenia nerwów obwodowych. Badania dowodzą, że problem ten może dotyczyć od 5 do nawet 90% przypadków zachorowań na cukrzycę. Polineuropatia może współwystępować z mikroangiopatią cukrzycową, charakteryzującą się zmianami w małych naczyniach krwionośnych. 

Polineuropatia cukrzycowa obejmuje najczęściej:

• ruchowe włókna nerwowe, 
• autonomiczne włókna nerwowe, 
• czuciowe włókna nerwowe. 

Nerwy ruchowe, składające się z włókien neuronów ruchowych, odpowiadają za prawidłową funkcję mięśni, umożliwiając ruch (w tym ruch gałek ocznych i mięśni twarzowych). Włókna nerwów czuciowych odpowiedzialne są za przewodzenie impulsów nerwowych od narządów zmysłów, takich jak dotyk, słuch czy węch, do ośrodkowego układu nerwowego, dzięki którym organizm jest zdolny do odbierania bodźców ze środowiska zewnętrznego. Nerwy autonomiczne są częścią układu nerwowego, który jest odpowiedzialny za prawidłowe funkcjonowanie narządów wewnętrznych, niezależnie od woli człowieka. Odpowiada za wiele procesów zachodzących w organizmie, takich jak ruchy perystaltyczne jelit, oddychanie, regulowanie ciśnienia tętniczego krwi czy kontrolowanie rytmu pracy serca. 

Polineuropatia cukrzycowa – objawy

Objawy polineuropatii cukrzycowej zależą od grupy uszkodzonych nerwów obwodowych. Zdarza się, że włókna ruchowe i czuciowe niszczone są jednocześnie, dlatego chorzy mogą doświadczać dolegliwości o różnym charakterze w tym samym czasie. Polineuropatia cukrzycowa najczęściej rozwija się powoli i ma charakter postępujący, a objawy narastają stopniowo, obejmując zwykle włókna nerwowe kończyn górnych i dolnych, zwłaszcza stóp i dłoni. 

W wyniku uszkodzenia nerwów czuciowych mogą pojawić się:

• nadwrażliwość na dotyk, 
• zaburzenia czucia powierzchniowego (dotyku, bólu, ucisku i temperatury), 
• parestezje (mrowienie, drętwienie, pieczenie lub kłucie, zwykle w obrębie kończyn górnych i dolnych), 
• uczucie zimnych stóp lub dłoni. 

Zaburzenia czucia są szczególnie groźne, ponieważ powodują, że chorzy nie odczuwają skutków urazów, oparzeń lub skaleczeń, co może prowadzić do rozwoju infekcji, takich jak stopa cukrzycowa. 

Do najczęstszych objawów uszkodzenia ruchowych włókien nerwowych należą:

• skurcze mięśni, 
• zaburzenia równowagi,
• niedowład kończyn, 
• zanik mięśni, 
• zaburzenia koordynacji ruchowej. 

W niektórych przypadkach dochodzi również do uszkodzenia nerwów autonomicznych, które odpowiadają za unerwienie narządów wewnętrznych. W związku z tym mogą pojawić się takie dolegliwości jak ból głowy, zaburzenia rytmu serca, problemy z nietrzymaniem moczu czy zaparcia, a także zaburzenia erekcji i trudności z oddychaniem. 

Polineuropatia cukrzycowa – diagnostyka

Diagnostyka polineuropatii cukrzycowej opiera się na przeprowadzeniu wywiadu (także rodzinnego) z pacjentem i badaniu fizykalnym. W celu wykluczenia innych możliwych przyczyn objawów i potwierdzenia diagnozy polineuropatii cukrzycowej, lekarz może zlecić dodatkowe badania, do których należą: 

• badanie neurologiczne, pozwalające na ocenę prawidłowości odruchów fizjologicznych, zdolności motorycznych i czucia powierzchownego,
• badania laboratoryjne, zwłaszcza oznaczenie glukozy na czczo i hemoglobiny glikowanej w celu rozpoznania hiperglikemii, 
• elektromiografia, służąca do oceny funkcjonowania układu mięśniowego oraz przewodzenia w nerwach obwodowych z wykorzystaniem impulsów elektrycznych. 

Polineuropatia cukrzycowa – leczenie

Leczenie polineuropatii cukrzycowej ma na celu łagodzenie objawów i spowolnienie postępu choroby. Ważna jest regularna kontrola stężenia cukru we krwi i utrzymywanie wartości glikemii na właściwym poziomie. Pomiarów można dokonywać za pomocą glukometru, dostępnych w aptekach domowych testów do badania poziomu glukozy we krwi, a także podczas rutynowych badań kontrolnych. 

Unormowanie glikemii jest kluczowe dla zmniejszenia ryzyka wystąpienia polineuropatii cukrzycowej i zahamowania jej postępu. W zależności od typu cukrzycy, w celu prawidłowego prowadzenia choroby podstawowej, konieczne jest stosowanie insuliny lub doustnych leków przeciwcukrzycowych. 

W łagodzeniu dolegliwości bólowych, związanych z neuropatią cukrzycową, wykorzystuje się leki przeciwbólowe (na bazie paracetamolu), a także preparaty wspomagające leczenie cukrzycy poprzez regulację poziomu glukozy we krwi. Należą do nich środki farmakologiczne zawierające gabapentynę lub kwas alfa-liponowy. W przypadkach silnego bólu lekarz może zalecić opioidowe leki przeciwbólowe (tramadol, tapentadol) lub niesteroidowe leki przeciwzapalne. Ból neuropatyczny mogą pomóc złagodzić leki przeciwdepresyjne, takie jak amitryptylina oraz inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny i noradrenaliny (duloksetyna i wenlafaksyna), a także leki przeciwpadaczkowe, do których należy między innymi karbamazepina i gabapentana. 

Ważnym elementem leczenia, w zależności od rodzaju uszkodzonych nerwów obwodowych, jest rehabilitacja i fizjoterapia. Zalecane jest również wykonywanie ćwiczeń ogólnorozwojowych, angażujących do ruchu jak najwięcej partii mięśniowych: pływanie, marszobiegi, spacery, taniec czy gry zespołowe. 

Czy polineuropatia cukrzycowa jest wyleczalna?

Polineuropatia cukrzycowa jest najczęstszym powikłaniem cukrzycy insulinozależnej i typu 2, jednak może występować również w przebiegu cukrzycy u niemowlaka. Pojawia się głównie w wyniku zaniedbania leczenia cukrzycy, a ryzyko rozwoju choroby wzrasta wraz z wiekiem. Polineuropatia cukrzycowa jest nieuleczalną chorobą neurologiczną, na które narażone są również osoby ze schorzeniami współistniejącymi z cukrzycą, takimi jak otyłość czy nadciśnienie tętnicze. Częściej diagnozuje się ją u osób, u których w rodzinie pojawiła się polineuropatia cukrzycowa, dlatego też choroba może być uwarunkowana genetycznie. Do upośledzenia funkcji i zaburzenia budowy włókien nerwowych przyczynia się również palenie tytoniu i spożywanie alkoholu w nadmiernych ilościach, dlatego aby uniknąć dolegliwości bólowych związanych z polineuropatią warto zrezygnować z używek aż do złagodzenia objawów. 

Polineuropatia cukrzycowa – rokowania

Postępowi choroby można zapobiec jedynie poprzez właściwe leczenie cukrzycy, a więc przez utrzymywanie glikemii w zakresie wartości referencyjnych. Dbanie o utrzymanie prawidłowej masy ciała, umiarkowaną aktywność fizyczną i zbilansowaną dietę o niskim indeksie glikemicznym, bogatą w białka, tłuszcze i węglowodany, a także witaminy i składniki mineralne, pozwoli na złagodzenie dolegliwości bólowych związanych z polineuropatią oraz prawidłowe prowadzenie choroby podstawowej.