Bakteria Escherichia coli w moczu — co oznacza, czy jest wyleczalna?

Escherichia coli - co to jest?

Escherichia coli (inaczej pałeczka okrężnicy) to bakteria Gram-ujemna z rodziny Enterobacteriaceae. Stanowi element flory fizjologicznej w jelicie grubym, gdzie bierze udział w procesach rozkładu pokarmu i produkcji witamin K2 oraz B. Chroni także przed rozwojem szkodliwych drobnoustrojów. Jest wydalana z jelita razem z kałem. Choć szczepy występujące w okrężnicy są w większości łagodne, istnieją również patogenne szczepy Escherichia coli, które mogą wywoływać zakażenie układu pokarmowego objawiające się poprzez silne bóle brzucha, biegunki, wymioty, gorączkę i krwotoczne zapalenie jelita grubego. Do zakażenia dochodzi drogą pokarmową. Szczególnie niebezpieczne są szczepy STEC, ETEC (enterotoksynogenna E. coli) oraz EHEC (enterokrwotoczna E. coli).

Bakterie Escherichia coli powodują infekcje również poza układem pokarmowym. W szczególności mogą wywołać zakażenie układu moczowego, który jest atakowany przez uropatogenne szczepy E. coli (UPEC). Takie bakterie posiadają dodatkowe elementy przystosowujące je do bytowania w drogach moczowych, takie jak fimbrie, hemolizyna i otoczka. Pałeczka okrężnicy ma kluczowe znaczenie w etiopatogenezie zakażeń układu moczowego (ZUM), odpowiadając nawet za 75-95% niepowikłanych infekcji. Zakażenia układu moczowego możemy podzielić na zakażenia dolnych dróg moczowych (tj. zapalenie pęcherza moczowego, zapalenie cewki moczowej) oraz zakażenia górnych dróg moczowych (tj. ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek).

Jak dochodzi do zakażenia dróg moczowych pałeczką okrężnicy?

Do zakażenia układu moczowego przez bakterie Escherichia coli może dojść na wiele sposobów, najczęściej poprzez przeniesienie bakterii z okolicy odbytu w okolicę ujścia cewki moczowej. Bakteria E. coli, będąca elementem naturalnej mikrobioty jelita grubego, po przedostaniu się do dróg moczowych może wywołać w nich zakażenie. Na ogół dzieje się tak wskutek wycierania okolic intymnych od tyłu do przodu (tj. od strony odbytu w stronę cewki moczowej).

Na infekcje układu moczowego są bardziej narażone kobiety, ponieważ cewka moczowa jest u nich znacznie krótsza niż u mężczyzn.

Do zakażenia może dojść także podczas stosunków analnych bez zabezpieczenia. W grupie ryzyka ZUM znajdują się również osoby z wadami wrodzonymi układu moczowego, zaburzeniami odporności i niektórymi chorobami przewlekłymi (np. cukrzycą).

Co oznaczają bakterie Escherichia coli w moczu?

W prawidłowych warunkach mocz jest jałowy, czyli nie ma w nim bakterii. Występowanie bakterii w moczu określa się mianem bakteriomoczu (bakteriurii). Obecność bakterii Escherichia coli w moczu jest więc stanem nieprawidłowym, który jednak nie zawsze wymaga leczenia przeciwbakteryjnego.

W sytuacji, gdy w moczu pobranym ze środkowego strumienia lub przez cewnik wykryto bakterie w mianie powyżej 10^5 CFU/ml (CFU - colony-forming units), ale nie występują żadne objawy zakażenia, mówimy o bakteriomoczu bezobjawowym. Co do zasady, bezobjawowy bakteriomocz nie jest wskazaniem do stosowania antybiotyków, poza kobietami w ciąży i osób przed planowanym zabiegiem urologicznym.

Diagnostyka ZUM powinna być prowadzona w sposób przemyślany i zgodnie z rekomendacjami ekspertów. Nie należy więc wykonywać badań bez konsultacji z lekarzem.

Escherichia coli w moczu — objawy zakażenia

Zakażenie układu moczowego przez Escherichia coli może przyjmować zróżnicowany obraz kliniczny. U niektórych osób przebiega całkowicie bezobjawowo, podczas gdy u innych może wywoływać poważne zakażenia ogólnoustrojowe.

Za typowe objawy zakażenia dolnych dróg moczowych uznaje się:

• ból lub pieczenie podczas oddawania moczu,

• bóle podbrzusza,

• częste oddawanie moczu,

• wrażenie niepełnego opróżnienia pęcherza moczowego,

• oddawanie moczu małymi porcjami,

• obecność krwi w moczu.

O zajęciu górnych dróg moczowych świadczą następujące symptomy:

• gorączka,

• dreszcze,

• bóle w okolicy lędźwiowej,

• ból brzucha,

• nudności, wymioty.

Czynniki ryzyka zakażenia układu moczowego

Do czynników sprzyjających zakażeniom układu moczowego należą:

• płeć żeńska,

• podeszły wiek,

• ciąża,

• częsta aktywność seksualna,

• wady wrodzone układu moczowego,

• zaleganie moczu,

• cewnikowanie pęcherza moczowego,

• kamica moczowa,

• odwodnienie organizmu,

• choroby gruczołu krokowego,

• cukrzyca,

• używanie środków plemnikobójczych,

• zapalenie pochwy,

• wcześniejsza antybiotykoterapia,

• leczenie szpitalne.

Powikłania zakażenia układu moczowego pałeczką okrężnicy

Zapalenie pęcherza, mimo znacznej częstości występowania, nie powinno być bagatelizowane ze względu na ryzyko rozwoju powikłań. Należy do nich przede wszystkim ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek, które rozwija się wskutek szerzenia się bakterii Escherichia coli drogą wstępującą z miejsca zakażenia (tj. pęcherza moczowego) poprzez moczowody do miedniczek nerkowych. Przebiega z objawami ogólnymi, takimi jak gorączka, osłabienie oraz wymioty i może wymagać leczenia szpitalnego.

Do innych chorób, które mogą rozwinąć się w następstwie zakażenia pałeczką okrężnicy, należą między innymi:

• roponercze,

• urosepsa (zakażenie uogólnione),

• przewlekła niewydolność nerek.

Diagnostyka zakażenia układu moczowego

Najbardziej podstawowym badaniem wykorzystywanym w diagnostyce ZUM jest badanie ogólne moczu. Na zakażenie bakterią E. coli może wskazywać zwiększony poziom leukocytów, obecność erytrocytów oraz obecność bakterii. Istnieją również testy paskowe wykrywające charakterystyczne esterazy leukocytów i azotyny. Ujemny wynik tych dwóch parametrów pozwala na wykluczenie zakażenia układu moczowego w populacji ogólnej.

Badaniem, które dostarcza więcej informacji i ma większą czułość, jest posiew moczu. To badanie mikrobiologiczne polegające na wykonaniu hodowli pobranej próbki moczu. Pozwala stwierdzić obecność bakterii w moczu, a także określić ich gatunek, liczebność i wrażliwość na antybiotyki. Kluczowe znaczenie ma odpowiednia technika pobrania moczu. Istnieją 3 techniki, z których najczęstsza to pobranie moczu ze środkowego strumienia.

Co ważne, badanie moczu nie zawsze jest konieczne do rozpoznania ZUM. Jeśli u kobiety występują typowe objawy, a zakażenie występuje po raz pierwszy i jest niepowikłane, lekarz może postawić diagnozę na podstawie obrazu klinicznego, ponieważ infekcję najpewniej wywołuje bakteria E. coli lub S. saprophyticus. W przypadku infekcji nawracających, powikłanych czy ostrego odmiedniczkowego zapalenia nerek wykonanie posiewu moczu jest natomiast konieczne.

Leczenie zakażenia układu moczowego E. coli

Leczenie zakażeń układu moczowego obejmuje postępowanie objawowe i przyczynowe. Jeszcze przed wizytą u lekarza warto wdrożyć kroki pozwalające uśmierzyć uciążliwe dolegliwości. Należą do nich:

• odpoczynek,

• wygrzewanie się,

• eliminacja znanych czynników ryzyka,

• odpowiednie nawodnienie (pozwala na wypłukiwanie bakterii),

• leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, tj. ibuprofen (Ibuprom, Nurofen, Ibum), paracetamol (Apap, Paracetamol Aurovitas, Paracetamol Zentiva).

Leczenie przyczynowe polega na stosowaniu antybiotyków. Dobór antybiotyku na zakażenie pałeczką okrężnicy zależy od wielu czynników, m.in. wieku, chorób przewlekłych, innych stosowanych leków, ciąży, karmienia piersią czy alergii.

Substancje przeciwdrobnoustrojowe najczęściej stosowane na zapalenie układu moczowego to:

• trimetoprim (Trimesan, Urotrim),

• trimetoprim + sulfametoksazol (Biseptol, Bactrim),

• fosfomycyna (Monural),

• cyprofloksacyna (Ciprinol, Cipronex),

• ofloksacyna (Tarivid),

• lewofloksacyna (Levalox, Levoxa),

• amoksycylina z kwasem klawulanowym (Amoksiklav, Augmentin).

O tym, czy i jakim antybiotykiem należy leczyć daną infekcję układu moczowego, powinien zawsze zdecydować lekarz. Nieuzasadniona antybiotykoterapia lub stosowanie źle dobranych leków stanowi niepotrzebne obciążenie organizmu i może powodować oporność bakterii Escherichia coli na leki.

Zakażenie bakterią E. coli — jak mu zapobiegać?

Osoby borykające się z częstymi infekcjami powinny przy wsparciu lekarza rozważyć stosowanie profilaktyki zakażeń układu moczowego. Wśród działań mających na celu ochronę przed zakażeniem układu moczowego wymienia się:

• picie co najmniej 2-2,5 litrów płynów dziennie,

• częste oddawanie moczu,

• unikanie zaparć,

• właściwa higiena osobista,

• unikanie środków plemnikobójczych,

• picie soku z żurawiny,

• wycieranie i mycie okolic intymnych od przodu do tyłu.