Zaburzenia adaptacyjne – przyczyny, objawy, leczenie

Zaburzenia adaptacyjne – co to za zaburzenie?

Zaburzenia adaptacyjne (przystosowawcze) są reakcją na stres psychospołeczny. Ten stres to z reguły nowa sytuacja, która jest tak trudna dla danej osoby, że nie potrafi ona sobie z nią poradzić (zaadaptować się do niej). Osoba, która znalazła się w takiej sytuacji nie posiada zasobów czy pomysłów jak może jej zaradzić. Może próbować znanych jej sposób radzenia sobie, ale one okazują się niestety nieskuteczne. W efekcie wpada w stan lęku, zwątpienia, pewnego rodzaju przeciążenia.

Osoba cierpiąca  z powodu zaburzeń adaptacyjnych nie radzi sobie nagle z pozoru z prostymi zadaniami życiowymi. Pogarsza się jej funkcjonowanie społeczne. W ten sposób często działa również depresja. Pacjent może także porzucać role społeczne. Zaburzenia adaptacyjne rozpoczynają się zwykle w ciągu 1 miesiąca (maksymalnie 3 miesięcy) od wystąpienia stresującego wydarzenia lub zmiany życiowej, a czas trwania objawów nie przekracza zazwyczaj 6 miesięcy.

Zaburzenia adaptacyjne – przyczyny. Stres psychospołeczny i indywidualne predyspozycje

Przyczyną wystąpienia zaburzenia adaptacyjnego zawsze jest jakiś rodzaj stresu psychospołecznego. Z reguły stanowi go pewne nowe, przeciążające daną osobę życiowe wydarzenie Wydarzenia te są raczej mniej traumatyczne niż w przypadku tych wywołujących zespół stresu pourazowego (PTSD), choć przerastają daną osobę i wywołują u niej cierpienie.

Z reguły wydarzenia wywołujące zaburzenia adaptacyjne związane są z istotnymi zmianami życiowymi lub stresującymi wydarzeniami życiowymi, np. trudna sytuacja w pracy, konflikt rodzinny, rozwód, nagła choroba, zmiana otoczenia (przeprowadzka, zmiana szkoły), utrata pracy, kłopoty finansowe. Aby zdiagnozować zaburzenie adaptacyjne, musi być widoczne pojawienie się objawów w odpowiedzi na właśnie takie wydarzenie. Powinno ono mieć miejsce nie dalej niż 3 miesiące przed pojawieniem się objawów.

Dużą rolę w pojawianiu się zaburzeń adaptacyjnych mają także indywidualne predyspozycje i wrażliwość. Badania wskazują że podatność na stres ma swoje uwarunkowania biologiczne np. w postaci uszkodzeń lub nadaktywności pewnych obszarów naszego mózgu (ciało migdałowate, hipokamp, śródmózgowie czy kora przedczołowa). Do takiej nadwrażliwości może doprowadzić doświadczanie częstego stresu w okresie niemowlęcym i dziecięcym. Istnieją też teorie o istnieniu indywidualnych predyspozycji do wytwarzania silnej reakcji na trudne wydarzenia oraz, z drugiej strony, o wiele trudniejszego wygaszania ich.

To oznacza, że różnimy się między sobą prawdopodobieństwem pojawienia się nie adaptacyjnej reakcji na stres zarówno pod kątem biologicznym, jak i psychologicznym. Podczas, gdy niektóre osoby nie będą potrafiły poradzić sobie psychicznie z pewną sytuacją, dla innych nie będzie ona wydawać się stresująca i szybko przystosowują się do zmiany. Wpływ mają na to m.in. budowa naszego mózgu, dotychczasowe doświadczenia, jak i dostępne w danym momencie zasoby (np. wsparcie społeczne).

Zaburzenia adaptacyjne – objawy. Co powinno zwrócić naszą uwagę?

Objawy zaburzeń adaptacyjnych, podobnie jak objawy depresji, są różnorakie. Obserwuje się stany depresyjne, stany lękowe, zamartwianie się, bezradność, niepewność co do przyszłości (w tym trudność do jej planowania), zaburzenia zachowania (np. zachowania antyspołeczne), wybuchy gniewu, ograniczoną zdolność do skutecznego wykonywania codziennych czynności czy wycofywanie się z kontaktów społecznych. Niektóre osoby będą prezentować bardziej depresyjny nastrój: są smutne, przygnębione i bezradne, podczas gdy u innych bardziej widoczny jest lęk czy gniew. Co istotne, objawy te powinny pojawić się w ciągu maksymalnie 3 miesięcy od wydarzenia stresowego.

Zaburzenia adaptacyjne występują także u dzieci. W najmłodszej grupie wiekowej charakterystyczne jest także to, że zaburzenia adaptacyjne mogą prowadzić do regresu polegającego na tym, że kilkulatek np. zaczyna ponownie ssać swój kciuk, dziecinnie mówić czy miewać epizody moczenia nocnego.

Jeśli w życiu kogoś z Twojego otoczenia miało miejsce stresujące wydarzenie i w ciągu 3 kolejnych miesięcy pojawiły się powyższe objawy – reaguj. Porozmawiaj z taką osobą,  wyraź swoje zaniepokojenie, zaproponuj pomoc. Jeśli sytuacja dotyczy Ciebie – zgłoś się do psychologa lub psychoterapeuty aby pogłębić diagnostykę i uzyskać profesjonalną pomoc.

Zaburzenia adaptacyjne – jak je leczyć? Psychoterapia czy farmakoterapia?

W leczeniu zaburzeń adaptacyjnych przede wszystkim stosowane są oddziaływania psychoterapeutyczne. Dobrze sprawdza się  terapia poznawczo-behawioralna i terapia rodzinna. Czasami dużą ulgę przynosi pacjentowi samo przeprowadzenie rozmowy (lub kilku) z psychologiem.

Przy dużym nasileniu objawów zaburzeń adaptacyjnych możliwe jest zastosowanie leczenia farmakologicznego. Wykorzystywane w tym przypadku mogą być leki przeciwdepresyjne (np. z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny). Gdy u pacjenta dominującym problemem są napady silnego lęku, zalecone mu może być krótkoterminowe stosowanie środków przeciwlękowych, np. z grupy benzodiazepin.

Należy mieć na uwadze, że każdy może inaczej reagować na trudne wydarzenia życiowe. Ma to podłoże psychologiczne, biologiczne i społeczne. Nie możemy oceniać  reakcji innej osoby ze swojej perspektywy, negować cierpienia psychicznego innych i umniejszać objawom. W przypadku każdej choroby psychicznej, również zaburzeń adaptacyjnych, szybkie i profesjonalne wsparcie jest kluczowe dla wyleczenia.