Szkarlatyna – objawy i leczenie płonicy u dzieci i dorosłych. Jak leczyć?

Jakie są przykładowe nazwy handlowe leków na szkarlatynę?

• Ospen,
• Polcylin,
• Clindamycin-MIP,
• Clindanea,
• Dalacin C,
• Erythromycinum TZF,
• Klabax,
• Klacid,
• Taclar.

Czym jest szkarlatyna i jakie są jej objawy?

Szkarlatyna jest chorobą wywoływaną przez paciorkowce beta-hemolizujące grupy A Streptococcus pyogenes (BPHA). Jest to ta sama bakteria, która powoduje anginę paciorkowcową, ale w tym przypadku jest to szczep wytwarzający dodatkowy rodzaj toksyny, który odpowiada za pojawienie się typowej wysypki oraz nasilone objawy ogólnoustrojowe.

Szkarlatyna, inaczej płonica, najczęściej dotyka dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym, ale zachorować mogą też dorośli. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową (kaszel, kichanie), można zarazić się też poprzez kontakt z powierzchnią, na której znajdują się bakterie – np. korzystanie z tych samych naczyń, sztućców czy ręczników, co chora osoba. Zakażeniu sprzyjają skupiska ludzi, takie jak szkoły, przedszkola, internaty. Najwięcej zachorowań obserwuje się w okresie zimowym. Objawy pojawiają się w ciągu 2-5 dni od zakażenia. 

Rozpoznanie stawia się na podstawie objawów klinicznych, pomocniczo można wykonać posiew wymazu z gardła lub szybki test na obecność antygenu BPHA. W niektórych przypadkach lekarz może zlecić badanie obecności we krwi enzymu wytwarzanego przez bakterię: streptolizyny O (ASO), ponadto mogą być obserwowane zmiany w morfologii krwi oraz podwyższenie CRP i OB.

Jakie są typowe symptomy szkarlatyny u dzieci i dorosłych?

Początek choroby jest ostry. Charakterystyczne objawy chorobowe szkarlatyny to wysypka drobnoplamista, język malinowy, trójkąt Fiłatowa. Wysypka przypomina wyglądem skórę po kłuciu szczotką ryżową i blednie pod wpływem ucisku. Dodatkowo skóra w miejscu wysypki może być szorstka w dotyku, przypominając niekiedy papier ścierny.

Wysypka najpierw pojawia się na klatce piersiowej i brzuchu, później na całym ciele – z wyjątkiem wewnętrznych powierzchni dłoni i stóp. Najczęściej pojawia się po 12-36 godzinach od początku choroby. Na skórze w zgięciach stawowych mogą występować czerwone linie – tzw. objaw Pastii. Innym specyficznym objawem jest intensywnie czerwone, szkarłatne zabarwienie błony śluzowej gardła – stąd pochodzi nazwa choroby.

Inne objawy u dzieci i osób dorosłych to:

• wysoka gorączka (38-40 st. C), dreszcze.
• silny ból gardła (charakterystyczny również dla anginy paciorkowcowej).
• bolesne, powiększone migdałki, często z ropnym nalotem.
• powiększone, bolesne węzły chłonne szyjne.
• wymioty, nudności, bóle brzucha, przejściowa biegunka.
• ogólne rozbicie, brak apetytu.
• w 2 lub 3 tygodniu choroby pojawia się charakterystyczne łuszczenie się skóry, które może utrzymywać się przez kilka tygodni.

Co to jest „język malinowy” i „trójkąt Fiłatowa”?

Malinowy język to określenie na zmieniony chorobowo język w przebiegu szkarlatyny. Początkowo może być pokryty białym nalotem, który po kilku dniach znika. Wtedy powierzchnia języka staje się intensywnie czerwona z wyraźnie widocznymi brodawkami, przypominając wyglądem truskawkę.

Jak wiadomo, jednym z objawów szkarlatyny jest drobnoplamista wysypka. Charakterystyczne dla szkarlatyny jest to, że nie występuje ona na twarzy na trójkątnym obszarze pomiędzy fałdami policzkowymi wokół ust – objaw ten nazywa się trójkątem Fiłatowa.

Czym różnią się objawy szkarlatyny od anginy i innych infekcji?

Silny ból gardła to objaw wspólny szkarlatyny i anginy. A co je różni? W przebiegu anginy nie występuje wysypka skórna ani język malinowy, nie obserwuje się także tak nasilonych objawów ogólnoustrojowych.

Szkarlatynę należy różnicować z innymi chorobami zakaźnymi, w których przebiegu występuje wysypka – odrą i różyczką. Wysypka towarzysząca odrze jest plamisto-grudkowa, pojawia się później i towarzyszą jej objawy, których nie obserwuje się przy płonicy: kaszel, zapalenie spojówek i światłowstręt. Z kolei wysypka spowodowana różyczką jest delikatniejsza i krótkotrwała (trwa około 3 dni) i nie towarzyszy jej silny ból gardła.

Inna choroba, tym razem niezakaźna, która manifestuje się w podobny sposób do szkarlatyny, jest choroba Kawasakiego. Ich wspólne objawy to wysypka, język malinowy i wysoka gorączka, jednak chorobie Kawasakiego towarzyszą obrzęki dłoni i stóp i zapalenie spojówek.

Na czym polega leczenie szkarlatyny?

Podstawą leczenia szkarlatyny jest antybiotykoterapia. Ponadto leczenie obejmuje:

• leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe (paracetamol, ibuprofen) – łagodzą objawy;
• lekkostrawną dietę i nawadnianie – zapobieganie odwodnieniu i odżywienie organizmu;
• odpoczynek w łóżku.

Dlaczego antybiotykoterapia jest kluczowa w leczeniu szkarlatyny?

Leczenie antybiotykami skraca czas trwania i nasilenie objawów choroby, zmniejsza zakaźność i co najważniejsze – zapobiega groźnym powikłaniom. Organizm samodzielnie nie poradzi sobie z chorobą.

Jakie antybiotyki stosuje się w terapii i jak długo trwa leczenie?

Penicylina fenoksymetylowa – lek pierwszego wyboru, stosowany w dawce 1 mln jednostek (500 mg) doustnie co 12 godzin przez 10 dni. U dzieci: 100 000-200 000 jednostek/kg masy ciała w 3 dawkach podzielonych przez 10 dni. Jest to antybiotyk, który działa bakteriobójczo, hamując wytwarzanie ściany komórkowej bakterii.

Częste działania niepożądane penicyliny to między innymi reakcje alergiczne (zazwyczaj skórne, objawiające się np. w postaci pokrzywki), nudności, wymioty, ból brzucha, biegunka, świąd, zapalenie błony śluzowej jamy ustnej, zapalenie języka.

Jeśli zauważysz niepokojące objawy po zastosowaniu leku, pamiętaj o tym, aby nie odstawiać go samodzielnie – jak najszybciej skonsultuj się z lekarzem, który dokładnie oceni sytuację i w razie potrzeby przepisze inny lek.

Co zrobić w przypadku uczulenia na penicylinę?

Jeśli chora osoba jest uczulona na penicylinę, powinna przyjmować jeden z leków drugiego wyboru. O tym, jaki to będzie lek, decyduje lekarz.

Do leków drugiego rzutu zaliczają się:

• Klindamycyna –  stosowana doustnie w dawce 300 mg co 8 godzin przez 10 dni, u dzieci: 8-25 mg/kg masy ciała/doba w 3-4 dawkach podzielonych. W zależności od stężenia i rodzaju drobnoustroju działa bakteriobójczo lub bakteriostatycznie (hamowanie namnażania się bakterii, a nie ich bezpośrednie zabijanie). Jak każdy lek, może wywoływać skutki uboczne, np. reakcje alergiczne (najczęściej objawiające się wysypką), rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubego, eozynofilia, biegunka, nieprawidłowe wyniki badań czynności wątroby, zaburzenia smaku, ból brzucha, nudności, wymioty, zbyt niskie ciśnienie krwi.

Antybiotyki z grupy makrolidów:

• Erytromycyna –  przyjmowanie doustne 500 mg co 12 godzin przez 10 dni, a u dzieci 30 mg/kg masy ciała, następnie 15 mg/kg masy ciała co 12 h.
• Azytromycyna – stosowana doustnie, u dorosłych i dzieci powyżej 45 kg masy ciała 500 mg 1 raz dziennie przez 3 dni lub 1. dnia 500 mg 1 raz dziennie, a następnie 250 mg 1 raz dziennie przez 4 dni, dzieci poniżej 45 kg masy ciała 10 mg/kg masy ciała 1 raz dziennie przez 3 dni.
• Klarytromycyna – doustnie w dawce 250 mg co 12 godzin przez 10 dni lub 500 mg w postaci tabletki o zmodyfikowanym uwalnianiu co 24 godziny przez 5 dni, dawkowanie u dzieci jest różne w zależności od masy ciała.

Makrolidy hamują wytwarzanie białek bakteryjnych, działając bakteriostatycznie, a w większych dawkach bakteriobójczo. Do skutków ubocznych, które mogą powodować, zaliczamy między innymi nudności, biegunki, bóle brzucha, metaliczny posmak w ustach (charakterystyczny dla klarytromycyny), bóle i zawroty głowy, reakcje alergiczne, uszkodzenie wątroby, wydłużenie odstępu QT w EKG i związane z tym zwiększone ryzyko arytmii serca (zwłaszcza u osób z chorobami serca lub u przyjmujących inne leki wydłużające odstęp QT).

Czy leczenie szkarlatyny u dorosłych różni się od leczenia u dzieci?

Nie – schemat leczenia szkarlatyny u dzieci, jak i u dorosłych jest podobny – stosuje się te same leki, a leczenie w obu przypadkach trwa około 10 dni. Różnica polega jedynie na dawkowaniu  – dawkę leku należy dostosować do wieku i masy ciała chorego.

Jak przebiega leczenie szkarlatyny w ciąży?

Szkarlatyna może wystąpić także u kobiety ciężarnej. Jak wygląda leczenie w takiej sytuacji? Zasadniczo nie różni się od standardowego leczenia, ponieważ penicylina – antybiotyk stosowany w leczeniu płonicy jest lekiem bezpiecznym w ciąży i nie ma obecnie dowodów na to, aby wykazywał negatywny wpływ na rozwijający się płód.

Jakie są potencjalne powikłania szkarlatyny i jak im zapobiegać? Niedoleczona szkarlatyna

Szybka diagnoza i odpowiednie leczenie są kluczowe w zapobieganiu wystąpienia powikłań.

Obecnie szkarlatyna bardzo rzadko daje poważne powikłania – wszystko dzięki stosowaniu antybiotyków, jednak nieleczona szkarlatyna (np. zaniechanie lub przerwanie antybiotykoterapii) może prowadzić do powikłań takich jak:

• gorączka reumatyczna
• kłębuszkowe zapalenie nerek
• zapalenie mięśnia sercowego
• ropnie okołomigdałkowe
• sepsa i wstrząs septyczny.

FAQ – Najczęstsze pytania pacjentów