Mykoplazma – objawy zakażenia, diagnostyka, leczenie, powikłania. Jaki antybiotyk stosuje się na mykoplazmę u dzieci i dorosłych?

Co to jest Mycoplasma pneumoniae?

Mycoplasma pneumoniae to mała bakteria charakteryzująca się brakiem ściany komórkowej, co sprawia, że nie poddaje się działaniu wielu antybiotyków. Zakażając organizm człowieka, może przedostawać się do wnętrza jego komórek, co dodatkowo utrudnia jej eliminację. To jeden z najczęstszych patogenów mogących wywoływać infekcje układu oddechowego.

Infekcje dróg oddechowych wywoływane tą bakterią mogą mieć przebieg od lekkiego do ciężkiego i dotyczą zarówno górnych dróg oddechowych (zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych, gardła, krtani), jak i dolnych (zapalenie płuc lub oskrzeli).

Jak dochodzi do zakażenia Mycoplasma pneumoniae?

Zakażenie przenosi się drogą kropelkową, np. podczas kichania, kaszlu i w wyniku bezpośredniego kontaktu z osobami chorymi lub ich plwociną. Infekcja najczęściej dotyczy dzieci i młodzieży w wieku od 3 do 16 lat, szczególnie narażone są osoby żyjące w skupiskach takich jak przedszkola, szkoły z internatem, akademiki lub biorące udział np. w koloniach.

Najwięcej zachorowań obserwuje się w okresie jesienno-zimowym i wiosną, a średnio co kilka lat występują epidemie. Okres inkubacji wynosi 1-3 tygodni. W praktyce oznacza to tyle, że pierwsze objawy mykoplazmozy pojawiają się po 1-3 tygodniach od zakażenia.

Jakie są objawy zakażenia mykoplazmą?

Najczęstsze objawy infekcji dróg oddechowych wywołanej przez Mycoplasma pneumoniae obejmują:

• ogólne osłabienie i złe samopoczucie;
• ból gardła;
• chrypkę;
• gorączkę z dreszczami;
• suchy kaszel, który w miarę postępu choroby może przechodzić w odkrztuszanie plwociny;
• bóle głowy i mięśni;
• katar;
• czasem ból ucha.

Uporczywy, męczący kaszel bywa źródłem bólu w klatce piersiowej.

U najmłodszych dzieci, zwłaszcza poniżej 5 roku życia, częściej pojawia się katar oraz świszczący oddech.

Niekiedy zakażenie mykoplazmą może przebiegać bezobjawowo – zakażona osoba czuje się dobrze, nie prezentuje żadnych objawów, ale może przekazywać bakterie innym ludziom.

Mykoplazmatyczne zapalenie płuc

Mykoplazmatyczne zapalenie płuc to jedno z tzw. atypowych zapaleń płuc. Zazwyczaj ma łagodny przebieg, ale zdarzają się sytuacje, kiedy konieczne jest leczenie w szpitalu. Częściej dotyka chorych na astmę oskrzelową i przewlekłą obturacyjną chorobę płuc i może zaostrzać ich przebieg. 

Mykoplazma – objawy pozapłucne 

Mycoplasma genitalium

Do bakterii z rodzaju Mycoplasma zalicza się także Mycoplasma genitalium, która wywołuje zakażenia układu moczowo-płciowego. U kobiet może to być zapalenie szyjki macicy, choroba zapalna miednicy, zaburzenia ciąży, niepłodność. U mężczyzn z kolei patogen najczęściej wywołuje zapalenie cewki moczowej.

Mycoplasma hominis

Głównie zasiedla układ moczowo-płciowy kobiet. Może być przyczyną zapalenia dróg moczowych, bezpłodności, spontanicznych poronień, ponadto to jedna z przyczyn zapalenia gardła, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych (w szczególności u noworodków) i septycznego zapalenia stawów.

Jak wygląda diagnostyka mykoplazmozy u dzieci i dorosłych?

Większość infekcji wywołanych przez mykoplazmy pozostaje niezdiagnozowana, ponieważ objawy imitują te pojawiające się w przebiegu infekcji wirusowych i są na tyle łagodne, że wystarczające jest leczenie objawowe.

Do podjęcia głębszej diagnostyki zazwyczaj skłania przedłużający się kaszel – może on trwać nawet kilka tygodni. Powszechnie stosowanym testem wykrywającym zakażenie Mycoplasma pneumoniae jest wykrycie w krwi przeciwciał. Inne badanie, za pomocą którego można wykryć to zakażenie, to badanie RT-PCR, badające materiał genetyczny patogenu pochodzący wymazu z gardła lub plwociny. 

Na czym polega leczenie zakażenia mykoplazmą?

Leczenie zakażenia górnych dróg oddechowych bakterią Mycopasma pneumoniae polega na leczeniu objawowym. Stosuje się leki przeciwgorączkowe takie jak paracetamol lub ibuprofen, tabletki do ssania lub spraye na ból gardła i syropy na kaszel.

W przypadku zapalenia płuc podaje się antybiotyki.

Mykoplazma u dzieci i dorosłych: jaki antybiotyk się stosuje?

Jak zostało wspomniane, mykoplazma to bakteria bez ściany komórkowej, przez co wykazuje oporność na niektóre antybiotyki, takie jak np. penicyliny i cefalosporyny. Leczenie mykoplazmozy polega na stosowaniu antybiotyków z grup makrolidów, tetracyklin i fluorochinolonów. 

Do makrolidów zalicza się takie substancje jak erytromycyna, azytromycyna i klarytromycyna. Działają bakteriostatycznie, co oznacza, że nie zabijają bakterii, a uniemożliwiają ich namnażanie się. Mechanizm ich działania polega na zahamowaniu produkcji białek bakteryjnych, które są niezbędne to wzrostu i namnażania bakterii. Mogą być stosowane u dzieci. Makrolidy są względnie bezpiecznymi substancjami, ale jak każde leki, niekiedy mogą wywoływać skutki uboczne.

Do najczęstszych z nich zalicza się objawy ze strony przewodu pokarmowego, takie jak np. nudności, wymioty, bóle brzucha czy brak apetytu. Może dojść do przejściowego podwyższenia aktywności enzymów wątrobowych lub do wydłużenia odstępu QT w EKG, co w rzadkich przypadkach może prowadzić do zaburzeń rytmu serca. Ryzyko to jest większe u chorych z chorobami serca i u przyjmujących inne leki wpływające na zapis EKG. Makrolidy mogą wchodzić w interakcje z innymi lekami, takimi jak warfaryna, statyny czy benzodiazepiny. Przykładowe preparaty makrolidów to:

• Erythromycinum TZF (erytromycyna) – u dorosłych i dzieci po 8. roku życia, stosowana w dawce 1–2 g/d w dawkach podzielonych. Dzieci do 8. roku życia powinny przyjmować lek w dawce 30–50 mg/kg mc./d. w dawkach podzielonych. Erytromycynę należy przyjmować przed lub z posiłkiem.
• Azimycin, Sumamed (azytromycyna) – u dorosłych i dzieci powyżej 45 kg masy ciała stosowana w dawce 500 mg 1 raz dziennie przez 3 dni lub 1. dnia 500 mg 1 raz dziennie, następnie 250 mg 1 raz dziennie przez 4 dni. Dzieci poniżej 45 kg masy ciała powinny przyjmować 10 mg/kg mc. 1 raz dziennie przez 3 dni.
• Klabax, Klacid, Taclar (klarytromycyna) – dawkowanie u dorosłych i dzieci powyżej 12. roku życia to 250 mg 2 razy na dobę. U dzieci poniżej 12 roku życia dawkowanie jest różne w zależności od wieku i powinno być zgodne z ulotką lub zaleceniami lekarza. Klarytromycynę w postaci o natychmiastowym wchłanianiu może być przyjmowana niezależnie od posiłku, a w postaci o przedłużonym uwalnianiu – wraz z posiłkiem.

Do grupy tetracyklin zalicza się doksycyklinę i tetracyklinę. Podobnie jak makrolidy, działają bakteriostatycznie poprzez hamowanie wytwarzania białek bakteryjnych niezbędnych do wzrostu i namnażania bakterii. W leczeniu infekcji Mycoplasma pneumoniae są lekami drugiego wyboru. Najbardziej charakterystyczne działania niepożądane tetracyklin to fototoksyczność – czyli nadwrażliwość skóry na światło słoneczne w trakcie terapii. Może się to objawiać rumieniem, pęcherzami i oparzeniami po ekspozycji na światło słoneczne, dlatego biorąc tetracykliny, należy stosować kremy z filtrem UV, a najlepiej unikać wychodzenia na słońce.

Inny, charakterystyczny skutek uboczny stosowania tych leków to trwałe przebarwienia zębów i hipoplazja szkliwa, ponadto tetracykliny mogą spowalniać wzrost kości. Z tego powodu są przeciwwskazane u dzieci poniżej 8. roku życia, a także u kobiet w ciąży i karmiących piersią. Przebarwienia zębów i zahamowanie wzrostu kości wynikają z faktu, że tetracykliny wiążą się stale z jonami wapnia, magnezu i glinu. Z czym się to wiąże? Należy unikać jednoczesnego stosowania ich z produktami mlecznymi, bo w konsekwencji ich działanie może być osłabione. W jakich preparatach dostaniemy w aptece leki z tej grupy?

• Doxycyclinum TZF, Doxycycline Genoptim (doksycyklina) – dawkowanie u dorosłych o masie ciała poniżej 70 kg i dzieci w wieku powyżej 12 lat o masie ciała powyżej 50 kg: dawka początkowa 200 mg jednorazowo lub w 2 dawkach podzielonych, następnie 100 mg 1 raz dziennie, dorośli powyżej 70 kg masy ciała: 200 mg/d w 2 dawkach podzielonych. Dawkowanie u dzieci w wieku powyżej 8 lat i poniżej 12 lat, o masie ciała poniżej 45 kg: w 1. dobie 4,4 mg/kg masy ciała w pojedynczej dawce lub 2 dawkach podzielonych, następnie 2,2 mg/kg mc. 1 raz dziennie lub w 2 dawkach podzielonych; dzieci powyżej 45 kg masy ciała: dawkowanie jak u dorosłych.
• Tetracyclinum TZF (tetracyklina) – dawkowanie u dorosłych i dzieci po 12. roku życia: 0,75–1,5 g/d w dawkach podzielonych co 6 h; stosować 1 godzinę przed posiłkiem lub 2 godziny po nim, popijając dużą ilością płynu (nie mlekiem!).

Ostatnią grupą antybiotyków, którą można zastosować w zwalczaniu infekcji Mycoplasma pneumoniae to fluorochinolony. W Polsce dostępne są substancje takie jak lewofloksacyna i moksyfloksacyna. W przeciwieństwie do makrolidów i tetracyklin mają działanie bakteriobójcze, a ich mechanizm działania polega na nieodwracalnym uszkodzeniu DNA bakterii. Pomimo wysokiej skuteczności w zwalczaniu zakażeń, flurochinolony nie powinny być stosowane u dzieci i młodzieży, ponieważ mogą uszkadzać chrząstki wzrostowe.

Ponadto mogą wywoływać skutki uboczne, takie jak zerwanie ścięgien, zawroty głowy, bezsenność, niepokój, drżenia. Dotknięte może zostać też serce – fluorochinolony, podobnie jak makrolidy, mogą wydłużać odstęp QT w zapisie EKG. Mogą wystąpić także objawy ze strony przewodu pokarmowego: bóle brzucha, biegunka, nudności, wymioty i – rzadko – rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubego. Fluorochinolony to preparaty takie jak np.:

• Levalox, Levoxa (lewofloksacyna) – podawana w dawce 500 mg 1–2 razy dziennie przez 10–14 dni.
• Moloxin (moksyfloksacyna) – podawany w dawce  400 mg 1 raz dziennie, niezależnie od posiłków, przez 10 dni.

FAQ pytania najczęściej zadawane przez pacjentów