Leki na nadczynność tarczycy: przegląd leków, które hamują produkcje hormonów tarczycy

Czym jest nadczynność tarczycy?

Nadczynność tarczycy, zwana także hipertyreozą, to stan, w którym tarczyca produkuje nadmierne ilości hormonów tarczycy: tyroksyny (T4) i trijodotyroniny (T3). Można ją podzielić na:

• subkliniczną nadczynność tarczycy – łagodny tkankowy nadmiar hormonów tarczycy (HT) przebiegający zwykle bezobjawowo. Stężenie TSH, czyli tyreotropiny- hormonu wytwarzanego przez przysadkę mózgową, który pobudza tarczycę do produkcji tyroksyny i trójjodotyroniny, w surowicy jest zmniejszone. Stężenia fT4 i fT3 są w normie;
• tyreotoksykozę – nadmiar HT wywołujący objawy kliniczne;
• przełom tarczycowy (hipermetaboliczny) – zagrażający życiu stan nagłego i gwałtownego załamania równowagi ustrojowej, rozwijający się w następstwie nierozpoznanej lub niedostatecznie leczonej nadczynności tarczycy.

Co jest najczęstszą przyczyną nadczynności tarczycy?

Nadczynność tarczycy to przede wszystkim problem kobiet — według danych, panie chorują aż 10 razy częściej niż mężczyźni. Wśród najważniejszych przyczyn nadczynności tarczycy, wymienia się:

• nadmierne wydzielanie hormonów tarczycy, spowodowane pobudzeniem receptora dla TSH:
  • przez przeciwciała — choroba Gravesa Basedowa o podłożu autoimmunologicznym,
  • przez mutację — wole guzkowe, pojedynczych guzków tarczycy,
  • przez nadmiar TSH — gruczolak przysadki produkujący TSH,
  • przez nadmiar hCG, kojarzonej przede wszystkim jako marker ciąży — tyreotoksykoza ciążowa.
• nadmiar jodu;
• niekontrolowane uwalnianie hormonów z uszkodzonej tarczycy — wywołane przez zapalenie tarczycy, poporodowe zapalenie tarczycy lub stan występujący w ostrej fazie niedoczynności tarczycy,
• zewnątrztarczycowe źródło hormonów tarczycy — hormony tarczycy występujące w znacznej ilości mogą być skutkiem przedawkowania lewotyroksyny lub produkcji, która ma miejsce w wolach jajnikowych;
• zwiększoną masę komórek tarczycy — w tym przypadku nadczynność tarczycy może wynikać z przerzutów raka tego narządu.

Objawy nadczynności tarczycy

Choroby tarczycy, wiążą się z wyjątkowo nieprzyjemnymi dolegliwościami. Osoby, u których rozpoznano nadczynność tarczycy, skarżą się na:

• obrzęki;
• powiększenie tarczycy;
• biegunki;
• utratę masy ciała (pomimo zwiększonego apetytu);
• nietolerancję ciepła (ciągłe uczucie gorąca);
• drżenie rąk;
• zaburzenia miesiączkowania;
• problemy ze wzwodem i zmniejszenie libido;
• zaburzenia rytmu serca (szybkie bicie serca, znane także jako ,,kołatanie serca");
• bezsenność;
• niepokój, drażliwość i trudności w skupieniu uwagi;
• objawy oczne (niewłaściwe reakcje i odruchy).

Pacjenci cierpią również z powodu: wzmożonej potliwości, pokrzywki, zwiększonej łamliwości włosów i paznokci, a także osteoporozy oraz zmniejszenia masy i siły mięśniowej.

Niebezpiecznymi dla życia objawami przełomu tarczycowego są: niepokój, majaczenie, drżenie ciała, osłabienie siły mięśniowej, niedociśnienie, oraz śpiączka. W razie ich wystąpienia należy natychmiast wezwać pomoc.

Diagnostyka nadczynności tarczycy

Podstawą diagnostyki nadczynności tarczycy jest badanie zależności pomiędzy hormonami tarczycy a TSH oraz USG tarczycy. Nadczynność tarczycy rozpoznaje się, zazwyczaj wtedy, gdy: TSH jest obniżone, a fT3 i fT4 są podwyższone — tak jest w przypadku choroby Gravesa i guzków tarczycy. W innych rzadszych przypadkach (m.in. w podostrym zapaleniu tarczycy lub wtórnej nadczynność tarczycy), wzajemne stosunki hormonów mogą być odmienne.

Endokrynolodzy w swojej pracy korzystają również ze scyntygrafii z jodem promieniotwórczym, która pozwala na ocenę wielkości, kształtu, położenia oraz jodochwytności tarczycy. Scyntygrafia jest niezbędna u pacjentów, u których planowana jest terapia radioizotopowa tarczycy. Niewielkie zastosowanie mają także badania laboratoryjne, u niektórych pacjentów z nadczynnością tarczycy, występuje zmniejszenie wielkości krwinek czerwonych, zmniejszenie stężenia cholesterolu całkowitego, LDL (tzw. złego cholesterolu) i trójglicerydów, zwiększenie aktywności fosfatazy zasadowej, będącej enzymem zlokalizowanym w wielu różnych tkankach, między innymi w kościach, wątrobie, jelitach i nerkach, oraz wzrost stężenia wapnia w surowicy.

Leczenie nadczynności tarczycy

Nieleczona nadczynność tarczycy bywa przyczyną poważnych skutków zdrowotnych m.in. zaburzeń rytmu serca (np. pod postacią migotania przedsionków), niewydolności serca, może powodować także przełom tarczycowy. Zatem nie ulega wątpliwości, że poddanie się ścisłej kontroli lekarskiej i wprowadzenie terapii, są zdecydowanie wskazane.

Leki przeciwtarczycowe (bo tak często się je określa) działają przede wszystkim, poprzez hamowanie produkcji hormonów tarczycy. W leczeniu choroby tarczycy wykorzystuje się również inne grupy leków, które m.in. pomagają kontrolować objawy, niszczą nadmiernie aktywne komórki tarczycy, lub zmniejszają rekcję autoimmunologiczną.

Jakie leki stosuje się w leczeniu nadczynności tarczycy?

W leczeniu nadczynności tarczycy stosuje się następujące środki:

• tiamazol — to lek na nadczynność tarczycy dostępny na receptę, np. Thyrozol, Metizol, Thiamazole Merck. Jest wskazany do stosowania w nadczynności tarczycy związanej z nadmierną produkcją hormonów tarczycy, intensywnie i długotrwale gromadzi się w tarczycy, a eutyreoza, czyli prawidłowe stężenie HT, powraca zwykle po 3-6 tygodniach stosowania. Jego dość rzadkie, jednak poważne działanie niepożądane to agranulocytoza, to znaczy bardzo niski poziom, jednego z rodzajów białych krwinek (granulocytów). Jego okres półtrwania w surowicy jest długi — może być dawkowany nawet raz dziennie w leczeniu podtrzymującym;
• propylotiouracyl — blokuje enzymy odpowiedzialne za syntezę hormonów tarczycy, co prowadzi do zmniejszenia ich poziomu we krwi, np. Thyrosan, Propycil. Słabiej, niż tiamazol, gromadzi się w tarczycy, czas do uzyskania eutyreozy to ok. 10-18 tyg., a okres półtrwania w surowicy jest dość krótki, zatem dawkuje się go ok. 2-3 razy dziennie. Poważne działanie niepożądane to ryzyko zapalenia wątroby i jej niewydolności. Zarówno tiamazol, jak i propylotiouracyl nie mają wpływu na wydzielanie hormonów wcześniej zsyntezowanych, dlatego zaczynają działać po 1–3 tyg.;
• β-blokery — są stosowane w leczeniu uzupełniającym nadczynności tarczycy, np. Propranolol WZF, Propranolol Aurovitas, Propranolol Accord. Niwelują takie objawy jak: przyspieszenie akcji serca, drżenie rąk, nerwowość i nadmierne pocenie się, ponieważ blokują działanie hormonów tarczycy na serce i inne narządy. Zalecanym lekiem jest propranolol, który dodatkowo blokuje konwersję T4 do T3;
• jod w jodku potasu (płyn Lugola) - zmniejsza produkcję hormonów tarczycy, ale może być stosowany wyłącznie w przełomie tarczycowym;
• węglan litu, np. Lithium Carbonicum GSK – hamuje uwalnianie hormonów tarczycy z cząsteczki tyreoglobuliny, wymaga kontroli stężenia w surowicy;
• glikokortykosteridy — hamują konwersję T4 do T3.

Leczenie jodem promieniotwórczym

Poza tabletkami stosuje się również leczenie jodem promieniotwórczym. Podstawą terapii jest gromadzenie 131I w komórkach pęcherzykowych tarczycy. Tyreocyty (czynne hormonalnie, komórki pęcherzykowe tarczycy) o obniżonej jodochwytności nie pobierają jodu, dlatego są niewrażliwe na tę metodę leczenia. Promieniowanie emitowane przez izotop powoduje zwłóknienie i niedokrwienie gruczołu i chociaż brzmi to dość groźnie, to przynosi wiele dobrego, ponieważ radioaktywny jod niszczy nadmiernie aktywne komórki tarczycy, co prowadzi do zmniejszenia produkcji hormonów tarczycy.

Istotne jest to, że nie wolno podawać jodu promieniotwórczego kobietom ciężarnym i w okresie karmienia piersią. W dodatku przez co najmniej pół roku po zakończeniu leczenia, kobiety nie powinny planować ciąży. Inne przeciwskazania to: orbitopatia tarczycowa, podejrzenie nowotworu tarczycy (przed leczeniem jodem promieniotwórczym konieczne jest wykluczenie raka tarczycy – należy poddać podejrzane guzki tarczycy biopsji). Terapia radiojodem powinna odbyć się, kiedy pacjent jest w eutyreozie. Uzyskanie tego stanu umożliwia przygotowanie tyreostatykami. Kolejnym warunkiem przeprowadzenia leczenia jest dostateczny wychwyt znacznika (jodochwytność) przez tarczycę, dlatego przed rozpoczęciem terapii należy poddać pacjenta scyntygrafii tarczycy. Potencjalne powikłania tego typu leczenia to: niedoczynność tarczycy, zaostrzenie nadczynności tarczycy, zapalenie tarczycy i przełom tarczycowy.

Tiamazol w niewielkim stopniu osłabia działanie jodu promieniotwórczego, dlatego wystarczy, że odstawieniu leku nastąpi na 5-7 przed planowaną terapią. Natomiast propylotiouracyl, który silnie hamuje leki zawierające jod promieniotwórczy, nie powinien być zażywane aż przez miesiąc poprzedzający terapię.

Operacja

Operacja (strumektomia, tyreoidektomia) - przeprowadzana jest zwykle u pacjentów, u których podejrzewa się raka tarczycy. Zabieg planuje się również u tych, u których wykryto guzek, w znacznym stopniu uciskający tarczycę. Chorego z nadczynnością tarczycy należy operować w okresie eutyreozy
lub niewielkiego stopnia niedoczynności, ponieważ każda operacja przeprowadzona w stanie nadczynności grozi wystąpieniem przełomu tarczycowego. W razie konieczności pilnej operacji należy poddać pacjenta krótkiemu intensywnemu przygotowaniu, podając leki tyreostatyczne oraz blokujące receptory β-adrenergiczne, najlepiej drogą dożylną.

Leczenie kobiet w ciąży

Nie należy lekceważyć nadczynności tarczycy u przyszłych mam. U kobiet ciężarnych nadczynność tarczycy traktowana jest inaczej niż u reszty pacjentów. W I trymestrze ciąży lekiem pierwszego rzutu nie jest u nich tiamazol, a propylotiouracyl, ponieważ wykazano, że tiamazol może powodować całkowite zarośnięcie nozdrzy oraz wrodzony niedorozwój skóry. Poza tym lek może spowodować niedoczynność tarczycy i powstanie wola u płodu. Każda kobieta w ciąży, ze zdiagnozowaną chorobą tarczycy, powinna być pod opieką ginekologa i endokrynologa.

Profilaktyka nadczynności tarczycy

Co robić, aby uniknąć zachorowania? W ramach prozdrowotnego trybu życia należy dbać o przyjmowanie odpowiedniej ilości jodu w diecie. W Polsce wprowadzono obowiązek jodowania soli kuchennej, co spowodowało, że większość ludzi nie cierpi na niedobory.

Jeśli dodatkowo chcesz zwiększyć zawartość jodu w organizmie, spożywaj pokarmy zawierające jego duże ilości, np. ryby morskie i owoce morza, wodorosty, żółtka jajek, i niektóre owoce i warzywa (żurawinę, truskawki, szpinak czy zieloną fasolę).